HİLÂFETİN KALDIRILMASININ TÜRK BASININA YANSIMALARI

Hilâfet, Hz. Muhammed (S.A.S)’in vefatı ile ortaya çıkmıştır ve sonrasında Hûlefa-i Raşidin devri başlamıştır. Hilâfet Emevi ve Abbasiler devrinde saltanata dönüşmüştür. Yavuz Sultan Selim’in Mısır’ı fethiyle hilâfet Osmanlı Devleti’ne geçmiştir. Osmanlı Devleti Birinci Dünya Savaşı’nda cihad ilan etmiş fakat İslâm dünyasından beklenen karşılık gelmemiştir. Birinci Dünya Savaşı sonunda işgal altına giren Osmanlı Devleti’nde Milli Mücadele Dönemi başlamıştır. Milli Mücadele zaferle sonuçlanınca varlığı iki başlılığa neden olan saltanat kaldırılmıştır. Türk basını saltanatın kaldırılması konusunda olumsuz tepkiler vermemiştir. Çünkü saltanat kaldırılmış ama hilâfet Osmanlı hanedanında yaşamaya devam etmiştir. Türk basınında hilâfetin geleceği ile ilgili şüpheler cumhuriyetin ilanı ile gündeme gelmiştir. Halifeyi devlet başkanı olarak gören muhafazakâr basın cumhurbaşkanı seçimini eleştirmiştir. Basında hilâfetin geleceği ile ilgili tartışmalar sürerken 1924 yılının başında Halife Abdülmecid hilâfet bütçesinde artış istemiştir. Bu istek hilâfetin kaldırılma sürecini hızlandırmıştır. Yeni yılla beraber bütçe görüşmeleri başlamış ve halifelik bütçesi değerlendirilmiştir. 3 Mart 1924’te ise hilâfet kaldırılmış ve Osmanlı hanedanı yurt dışına çıkarılmıştır. Tanin, İkdam ve Tevhid-i Efkâr gibi muhafazakâr basın bu kararın Müslüman dünyası ile bağları kopartacağı ama bunun ikinci derece bir sorun olduğunu yazmıştır. Ayrıca Tevhid-i Efkâr gazetesi kararı emr-i vaki olarak değerlendirmiştir. Hilâfetin kaldırılması kararına Ankara basınından Hâkimiyet-i Milliye ve Anadolu’da Yenigün gazeteleri destek vermiştir. Vakit, Vatan, Akşam ve İleri gazeteleri alınan kararla Türkiye’nin ilerlemesindeki engellerin kaldırıldığını ifade etmiştir.

REFLECTIONS OF ABOLITION OF THE CALIPHATE IN THE TURKISH PRESS

The caliphate emerged with the death of the prophed Muhammed and after that Hûlefa-i Rashid cycle has begun. Caliphate has turned to reign in the Ummayyad and Abbasid era. Yavuz Sultan Selim conquered Egypt and caliphate was transferred to the Ottoman State. Ottoman state has declared jihad in the First World War, but has not the expected response from the Islamic World. At the end of the First World War, the period of national struggle started in the occupied Ottoman Empire. As a result of the victory of the National Struggle, the sultanate which caused duality in the country was abolished. The Turkish press has not given negative reaction to the abolition of the sultanete because the caliphate continued to live in the Ottoman dynasty. Doubts about the future of the caliphate has raised with proclamation of the republic in the Turkish press. Thus, the Turkish conservative press have criticized the presidential elections because they have seen the caliph as president. While discussions about the future of the caliphate in the Turkish press were continuing, Caliph Abdülmecid has wanted to increase in the caliphate budget at the beginning of 1924. The request accelerated the process of the removal of the caliphate. Budget meeting started and caliphate budget was evaluated in the parliament with the new year. Caliphate was abolished on the 3rd of March 1924 and Ottoman dynasty were expelled out of the country. The conservative press such as Tanin, İkdâm and Tevhid-i Efkâr have interpreted that the ties with the muslim world would break, but they have written that this was a second degree problem. Tevhid-i Efkâr newspaper interpreted the decision as fait accompli. Hâkimiyet-i Milliye and Anadolu’da Yenigün from Ankara newspapers have supported the decision of abolition of the caliphate. Vakit, Vatan, İleri and Akşam newspapers they have expressed that the abolition of the caliphate has removed the obstacles ahead Turkey’s progress. The removal of the caliphate caused astonishment in the Islamic World but it fell from the agenda in time.

PDF

___

TBMM Gizli Celse Zabıtları, Devre II, C.IV, TBMM Matbaası, Ankara, 1985.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre I, C.XXIV, TBMM Matbaası, Ankara, 1960.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre II, C.VII, TBMM Matbaası, Ankara, 1970.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre II, C.VI, TBMM Matbaası, Ankara, 1968.
Açıksöz Gazetesi, 1 Teşrin-i Sâni 1338, no:621.
Açıksöz Gazetesi, 19 Teşrin-i Sâni 1338, no:639.
Fazıl Berki, “Hilâfet Lağv Olundu”, Açıksöz Gazetesi, 5 Mart 1340, no:1018. Açıksöz, 11 Mart 1340, no:1024.
Yakup Kadri, “Bir Muvazaa mı? Akşam Gazetesi, 6 Şubat 1340, no:1917.
Yunus Nadi, “Millet Hâ’il Tanımıyor”, Anadolu’da Yenigün Gazetesi, 1 Teşrin-i Sâni 1338, no:634.
Anadolu’da Yenigün Gazetesi, 2 Teşrin-i Sâni 1338, no:635.
Anadolu’da Yenigün Gazetesi, 5 Teşrin-i Sâni 1338, no:638.
Yunus Nadi, “Hükümet ve Hilâfet”, Anadolu’da Yenigün, 21 Teşrin-i Sâni 1338, no:652.
Yunus Nadi, “Milletin Ruhu”, Anadolu’da Yenigün Gazetesi, 26 Şubat 1340, no:1047.
Anadolu’da Yenigün Gazetesi, 28 Şubat 1340, no:1049.
Anadolu’da Yenigün Gazetesi, 2 Mart 1340, no:1051.
Yunus Nadi, “Yeni İ’tila Devri”, Anadolu’da Yenigün Gazetesi, 4 Mart 1340, no:1054.
Anadolu’da Yenigün Gazetesi, 5 Mart 1340, no:1054.
Yunus Nadi, “Cumhuriyet ve Memleket”, Anadolu’da Yenigün Gazetesi, 5 Mart 1340, no:1054.
M. N., “Lüzumundan Çok Fazla Yaşayan Bir Hanedan”, Anadolu’da Yenigün Gazetesi, 6 Mart 1340, no:1056.
Yunus Nadi, “Yeni Sesler”, Anadolu’da Yenigün Gazetesi, 12 Mart 1340, no:1062.
Anadolu’da Yenigün Gazetesi, 17 Mart 1340, no:1067.
Yunus Nadi, “Ne Derin Gaflet!”, Anadolu’da Yenigün Gazetesi, 18 Mart 1340, no:1068.
“Abdülmecid’in Son Vesika-i İhaneti”, Anadolu’da Yenigün Gazetesi, 19 Mart 1340, no:1069.
Hâkimiyet-i Milliye Gazetesi, 31 Teşrin-i Evvel 1338, no:648.
Hâkimiyet-i Milliye Gazetesi, 2 Teşrin-i Sâni 1338, no:650.
Hâkimiyet-i Milliye Gazetesi, 5 Teşrin-i Sâni 1338, no:653.
Hâkimiyet-i Milliye Gazetesi, 19 Teşrin-i Sâni 1338, no:667.
Hâkimiyet-i Milliye Gazetesi, 2 Teşrin-i Sâni 1339, no:956.
Hâkimiyet-i Milliye Gazetesi, 12 Kanun-u Evvel 1339, no:992.
“İnkılâbın Mübrem Mantığı”, Hâkimiyet-i Milliye Gazetesi, 27 Şubat 1340, no:1057.
“Dünkü Vuzûh”, Hâkimiyet-i Milliye Gazetesi, 28 Şubat 1340, no:1058.
Hâkimiyet-i Milliye Gazetesi, 4 Mart 1340, no:1062.
Hâkimiyet-i Milliye Gazetesi, 5 Mart 1340, no:1063.
Hâkimiyet-i Milliye Gazetesi, 9 Mart 1340, no:1067.
Hâkimiyet-i Milliye Gazetesi, 10 Mart 1340, no:1068.
Hâkimiyet-i Milliye Gazetesi, 17 Mart 1340, no:1075.
“İbret-âmiz Bir Ders”, Hâkimiyet-i Milliye Gazetesi, 20 Mart 1340, no:1078.
İkdâm Gazetesi, 3 Teşrin-i Sâni 1338, no:9210.
Yakup Kadri, “İrade-i Milliyenin İnkişafı”, İkdâm Gazetesi, 4 Teşrin-i Sâni 1338, no:9211.
İkdâm Gazetesi, 5 Teşrin-i Sâni 1338, no:9212.
İkdâm Gazetesi, 4 Mart 1340, no:9670.
“Son Mühim Kararlar”, İkdâm Gazetesi, 4 Mart 1340, no:9670.
İkdâm Gazetesi, 5 Mart 1340, no:9671.
İkdâm Gazetesi, 7 Mart 1340, no:9673.
İkdâm Gazetesi, 9 Mart 1340, no:9675.
Celal Nuri, “Saltanatın Tasfiyesi, Hanedanın Sultanına Hala Aylık Verecek miyiz?”, İleri Gazetesi, 5 Şubat 1340, no:2144.
Resimli Gazete, 8 Mart 1340, S.27.
Renin Gazetesi, 3 Teşrin-i Sâni 1338, no:22.
İsmail Müştak, “Halife-i Müslimin Abdülmecid Hazretleri”, Tanin Gazetesi, 20 Teşrin-i Sâni 1338, no:38.
Tanin Gazetesi, 1 Teşrin-i Sâni 1339, no:378.
Tanin Gazetesi, 9 Teşrin-i Sâni 1339, no:386.
Tanin Gazetesi, 10 Teşrin-i Sâni 1339, no:387.
Hüseyin Cahid, “Şimdide Hilâfet Meselesi”, Tanin Gazetesi, 11 Teşrin-i Sâni 1339, no:190.
Hüseyin Cahid, “Hilâfetin Vaziyeti”, Tanin Gazetesi, 2 Kanun-u Evvel 1339, no:409.
Tanin Gazetesi, 5 Kanun-u Evvel 1339, no:412.
Tanin Gazetesi, 26 Şubat 1340, no:205.
Tanin Gazetesi, 4 Mart 1340, no:212.
Tevhid-i Efkâr Gazetesi, 2 Teşrin-i Sâni 1338, no:503.
Tevhid-i Efkâr Gazetesi, 5 Teşrin-i Sâni 1338, no:506.
Tevhid-i Efkâr Gazetesi, 19 Teşrin-i Sâni 1338, no:520.
Tevhid-i Efkâr Gazetesi, 9 Teşrin-i Sâni 1339, no:853.
Tevhid-i Efkâr Gazetesi, 28 Şubat 1340, no:3992.
“Meclis’te Hilâfetin Son Şekli”, Tevhid-i Efkâr Gazetesi, 29 Şubat 1340, no:3993.
Tevhid-i Efkâr Gazetesi, 1 Mart 1340, no:3994.
Tevhid-i Efkâr Gazetesi, 2 Mart 1340, no:3995.
Tevhid-i Efkâr Gazetesi, 3 Mart 1340, no:3996.
Tevhid-i Efkâr Gazetesi, 4 Mart 1340, no:3997.
Tevhid-i Efkâr Gazetesi, 5 Mart 1340, no:3998.
“Son İnkılâptan Sonra”, Tevhid-i Efkâr Gazetesi, 6 Mart 1340, no:3999.
Tevhid-i Efkâr Gazetesi, 6 Mart 1340, no:3999.
Tevhid-i Efkâr Gazetesi, 8 Mart 1340, no:4001.
Tevhid-i Efkâr Gazetesi, 10 Mart 1340, no:4003.
Tevhid-i Efkâr Gazetesi, 13 Mart 1340, no:4006.
“Aleyhimizdeki Dedikodulara Karşı”, Tevhid-i Efkâr Gazetesi, 15 Mart 1340, no:4008.
Mehmet Asım, “Anlaşılamayan Hakikat”, Vakit Gazetesi, 11 Kanun-u Evvel 1339, no:2139.
Vakit Gazetesi, 16 Kanun-u Evvel 1339, no:2144.
Vakit Gazetesi, 2 Mart 1340, no:2221.
Vakit Gazetesi, 4 Mart 1340, no:2223.
Mehmet Asım, “İmparatorluğun Tasfiyesi”, Vakit Gazetesi, 4 Mart 1340, no:2223.
Vakit Gazetesi, 5 Mart 1340, no:2224.
Vakit Gazetesi, 6 Mart 1340, no:2225.
Mehmet Asım, “İngiltere’den Bir Ses”, Vakit Gazetesi, 9 Mart 1340, no:2228.
Vakit Gazetesi, 10 Mart 1340, no:2229.
Vakit Gazetesi, 17 Mart 1340, no:2236.
Vatan Gazetesi, 10 Kanun-u Evvel 1339, no:239.
Ahmet Emin, “Türk Milleti Artık Kabus İçinde Yaşayamaz”, Vatan Gazetesi, 2 Mart 1340, no:322.
Vatan Gazetesi, 4 Mart 1340, no:324.
Vatan Gazetesi, 5 Mart 1340, no:325.
Vatan Gazetesi, 6 Mart 1340, no:326.
Ahmet Emin, “Izdırab Duyanlara Acıyalım, Fakat İşin Esasını Gözden Kaçırmayalım”, 9 Mart 1340, no:329.
Akgün Karal Seçil; Halifeliğin Kaldırılması ve Laiklik(1924-1928), İstanbul, 2006.
Armaoğlu, Fahir; “Hilâfetin Dış Cephesi”, 10 Kasım 1999 Devlet Töreni ve Hilâfetten Cumhuriyete Paneli, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2000.
Arnold, T. W. ; “Halife”, Milli Eğitim Bakanlığı İslâm Ansiklopedisi, C.5, İstanbul, 1952.
Atatürk, Mustafa Kemal; Nutuk(1919-1927), Yayına Haz: Zeynep Korkmaz, Ankara, 2000.
Atay, Tayfun; “İttihat Sembolü mü, İhtilaf Kaynağı mı? Öncesi ve Sonrasıyla Halifeliğin Kaldırılması Üzerine Bir Yeniden Düşünme Denemesi”, Toplum ve Bilim Dergisi, s.84, Ankara, 2000.
Avcı, Casim; “Hilâfet”, Türk Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.17, İstanbul, 1998.
Aybars, Ergün; İstiklal Mahkemeleri, Ankara, 2009.
Boyacıoğlu, Ramazan; “Atatürk’ün Hilâfetle İlgili Görüşleri”, Atatürk Araştırmaları Merkezi Dergisi, C.XIII, S.37, Ankara, 1997.
Boykoy, Seher; “Saltanatın Kaldırılmasının Türk Basınına Yansımaları”, Atatürkçü Bakış, C.1, S.2, Ankara, 2002.
Demirel, Yücel; Konur, Osman Zeki; CHP Grup Toplantısı Tutanakları(1923-1924), İstanbul, 2002.
Demiryürek, Mehmet; “Hilâfetin Kaldırılmasının Türk Basınındaki Yankıları-II”, Toplumsal Tarih, S.12, İstanbul, 1994.
Demiryürek, Mehmet; “Hilâfetin Kaldırılmasının Türk Basınındaki Yansımaları-III”, Toplumsal Tarih, S.13, İstanbul, 1994.
Goloğlu, Mahmut; Halifelik Ne İdi? Nasıl Alındı? Niçin Kaldırıldı?, Ankara, 1973.
İnan, Arı; Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün 1923 Eskişehir-İzmit Konuşmaları, Ankara, 1982.
Küçük, Cevdet; “Abdülmecid Efendi”, Türk Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.1, İstanbul, 1988.
Öklem, Necdet; Hilâfetin Sonu, İzmir, 1981.
Satan, Ali; Halifeliğin Kaldırılması, İstanbul, 2008.
Satan, Ali; Son Halife Abdülmecid Efendi, İstanbul, 2009.
Sezgin, Ömür; Türk Kurtuluş Savaşı ve Siyasal Rejim Sorunu, Ankara, 1984.
Tunaya, Tarık Zafer; İslâmcılık Akımı, İstanbul, 2007.
Turan, Namık Sinan; Hilâfetin Tarihsel Gelişimi ve Kaldırılması, İstanbul,2004.
Uluğ, Naşit Hakkı; Halifeliğin Sonu, İstanbul, 1975.