205106

HEKİMHAN KÖPRÜLÜ MEHMED PAŞA KÜLLİYESİ

Hekimhan çevresinin tarihi geçmişi, oldukça eski zamanlara ulaşmaktadır. İskânı ve ulaşımı güçleştiren sarp coğrafyası, bölgenin şenlendirilip gelişmesine engel olmuştur. M. Ö "Kral yolu" olarak bilinen ulaşım ağının bu güzergâhtan geçişi, mahallin ehemmiyetini arttırmıştır. Ebu Salim b. Hasan eş-Şemmas el-Hekim el-Malatî'nin 1218 yılında bir han yaptırması, kasabanın açıkça bilinen ilk nüvesini oluşturmuştur. Ancak daha sonra kendi haline terk edilmiştir. Uzun süre geçici yerleşenlerin ve çevredeki köylerin ekinliği olarak kullanılmıştır. Bir kısmı da boş arazi olarak kalmıştır. Sadrazam Köprülü Mehmed Paşa, 1660 yılında, burada han, hamam, palanka, cami, dükkân, fırın ve ambarlardan oluşan bir külliye tesis etmiştir. Çevredeki köy arazilerinin vergi gelirlerini, Külliyenin giderlerini karşılamak üzere vakfetmiştir. Söz konusu külliye, kasabanın ticari, sosyal, ekonomik hayatını şenlendirmiştir. Külliyenin bir parçası olan palanka, askeri bir garnizon olarak asayişin temininde etkili olmuştur. Vakıf köylerin ahalisi, kasabadan geçen yolun ve bölgenin güvenliği, menzil ve derbent hizmetlerinin ifası ile sorumlu tutulmuşlardır. Vakıf yapıların, menzil veya derbendin hizmeti ya da idaresini üstlenenler, geçici, daimi ya da her iki vergi türünden avarız, nüzul veya bütün vergilerden muaf tutulmuşlardır. Külliye, yüzyıllar boyunca hizmet vermiştir. Vakıf eserlerin bir kısmı zamanla ortadan kalkmıştır. Köylerin vakıf gelirleri yok olmuştur. Han, hamam, cami, dükkânlar ve çeşmeler gibi tesislerin önemli bir kısmı, bugüne kadar ulaşabilmişlerdir

HEKİMHAN KÖPRÜLÜ MEHMED PASHA COMPLEX

Hekimhan and its environment have a long history. Its craggy geography affected its population and transportation. Hekimhan became an important place when The Royal Road passed through it. Ebu Salim b. Hasan eş-Şemmas el-Hekim el-Malatî commissioned the first khan of Hekimhan in 1218. However, Hekimhan was neglected after that. It was populated by nomadic tribes for a long time. Besides, villagers of the nearby cultivated its land. Some parts of it were abandoned. Grandvizier Köprülü Mehmet Pasha commissioned a complex in 1660 that included a khan, a Turkish bath, redoubt, mosque, shops, bakery, and storage. He also declared a trust for the expenses of the complex provided by the land tax of the nearby villages. The complex revived the social and economic life of the town. The fortress which was used as a military base also secured the town. The villagers were responsible for the security of the road that included menzil and derbent services. Those people were exempted from paying taxes. The complex served people for a long time. Some of its buildings disappeared in time. Wakf of the villages disappeared. Khan, bath, mosque, shops and fountains of the complex survived till today

PDF

___

A. MKT (Sadaret Mektubi Kalemi Evrakı), nr. 127/72, 134/82, 189/61.
A. MKT. MHM (Sadaret Mektubi Mühimme Kalemi Evrakı), nr. 9/33.
A. MKT. MVL (Sadaret Mektubi Meclis-i Vala Evrakı, nr. 18/3, 24/94, 35/28.
A. MKT. UM(Sadaret Mektubi Umum Evrakı), nr. 5/70, 174/27.
A E. SAMD III ( Emiri, Sultan Ahmed III), nr. 50/4957, 69/6900.
C. BLD (Cevdet Belediye), nr. 112/5590.
C. DH (Cevdet Dahiliye), 48/2356, 260/12952.
C. EV (Cevdet Evkaf), nr. 250/12600, 476/24090, 591/29814.
C. ZB (Cevdet Zaptiye), nr. 48/2400, 51/2508, 76/3799, 78/3886, 89/4430.
İE. EV (İbnülemin Evkaf), nr. 15/1736.
MVL (Meclis-i Vala), nr. 701/33/1, 3.
ŞD (Şura-yı Devlet Evrakı), nr. 826/13.
Y. PRK. AZJ Yıldız Perakende Evrakı, Arzuhal ve Jurnallar), 23/46.
KK (Kamil Kepeci), nr. 6008/4, 6517/2.
MAD Maliyeden Müdevver Defterler), nr. 4869.
NFS (Nüfus Defteri), nr. 2636, 2637, 2710, 2711.
TD (Tapu Tahrir Defteri), nr. 142.
II. Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA),
Vakfiye Defteri, nr. 580, s. 127, sıra 77.
Dosya nr. 223.
Aytaç, İsmail (2013), Malatya Türk-İslam Dönemi Mimari Eserleri II, İstanbul.
Boyraz, Zeki (1997), Hekimhan’ın Kuruluşu, Gelişmesi ve Fonksiyonları, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı Yükseklisans Tezi, Elazığ.
Cerasi, Maurice M. (1999), Osmanlı Kenti, Çeviren. Aslı Ataöv, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
Faroukhi, Suraiya (2004), Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, C. 2, Ed. Halil İnalcık- Donald Quataert, Eren Yayıncılık, İstanbul.
Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi (2010), 4. Kitap, 1. Cilt, Haz. Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
IV. Sultân Murad’ın Revan ve Tebriz Seferi Rûznâmesi, Haz. Yunus Zeyrek (1999), Kültür Bakanlığı, Ankara.
Kanunî Devri Malatya Tahrir Defteri 1560, Haz. Refet Yinanç, Mesut Elibüyük (1983), Gazi Üniversitesi, Ankara.
ORHONLU, Cengiz (1987), Osmanlı İmparatorluğunda Aşiretlerin İskânı, Eren Yayınclılk ve Kitapçılık Ltd. Şti., İstanbul.
--------------------------1967, Osmanlı İmparatorluğunda Derbent Teşkilatı, İstanbul.
Özkaya, Yücel (2010), 18. Yüzyılda Osmanlı Toplumu, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
Ramsay, W. M. (1960), Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası, Çev. Mihri Pektaş, Milli Eğitim Basımevi, İstabul.
Tuncer, Orhan Cezmi (2007), Anadolu Kervan Yolları, Ankara.
Acun, Hakkı (1986), “Sivas-Kangal-Alacahan Menzilhanı”, X. Türk Tarih Kongresi (22-26 Eylül 1986), Ankara, C. 5, s. 2369-2389.
Baş, Yaşar (2016), “Malatya Menzilleri”, (Yayınlanmamış Bildiri), Geçmişten Günümüze Malatya –Kent-Kültür ve Kimlik- Uluslararası Sempozyumu, (14-16 Nisan 2016), Malatya.
Ertuğrul, Özkan (1998), “Hekim Hanı”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul, C. 17, s. 159-160.
Eskikurt, Adnan-Nuriye Garipağaoğlu (2008), “İç-Doğu Anadolu Bölgeleri Geçişinde Derbent Yerleşmelerine Bir Örnek: Alacahan Derbendi “, Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı. 173, Mart-Nisan 2008, s. 185-209.
Eyice, Semavi ( 2001), “Kale”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul, C. 24, s. 234-241.
Fındık, Nurşen Özkul (2006), “Hekimhan Çeşmeleri”, Sanat, Ankara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi, S. 9, Ankara, s. 99-117.
---------------------------- (2013), “Hekimhan Köprülü Mehmed Paşa Camii”, Vakıflar Dergisi, S. 39, s. 89-101.
---------------------------- (2007), “Hekimhan”, Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları, Ed. Hakkı Acun, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, s. 105-121.
Halaçoğlu, Yusuf (1994), “Derbend”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul, C. 9, s. 162-164.
https://tr.wikipedia.org/wiki/Hekimhan. Erişim tarihi, 31.01. 2016.
Karagöz, Mehmet (1994), “XVIII. Yüzyılın Başlarında Malatya ve Çevresinde Eşkıyalık Hareketleri”, OTAM (Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi), Sayı. 5, Ankara, s. 193-207