20863

HAŞİM BEY MECMUASININ “MAKAM VE TONALİTE KARŞILAŞTIRMASI” YÖNÜNDEN İNCELENMESİ

1864'te Haşim Bey tarafından yayınlanan ve "Hâşim Bey Mecmuası" olarak bilinen "Mecmûa-i Kârhâ ve Nakışhâ ve Şarkıyât" adlı eserinin ikinci baskısı Batı müzik teorisi bilgileri içeren ilk basılı kaynaktır. Bu kitabın başka bir özelliği de Türk müziği makamlarının tarifinde Haşim Bey'in makamları Batı müziği tonal dizileri ile karşılaştırmış ve tanımlamış olmasıdır. Kimi müzikologlar tarafından bu karşılaştırma tamamen reddedilmiş, kimileri tarafından bir ilk olarak kabul edilmiştir. İlgili araştırmalar incelenmiş Haşim Bey mecmuasının çevirisinin yapıldığı fakat Batı müziği teorisi ile ilgili bölümün analizinin yapılmadığı tespit edilmiştir. Bu çalışmanın amacı da, Haşim Bey mecmuasının Batı müziği ile ilgili bölümlerinin incelenmesi ve Türk müziği makamları ile Batı müziği tonal dizileri karşılaştırmasında bulunan benzerliklerin neler olduğunun ortaya konulması olarak belirlenmiştir. Elde edilen bulgulara göre benzerliklerin, "karar seslerine göre", "seyir ve hareketlerine göre", "kullandığı değiştirici işaretlere göre" ve "tüm yönleriyle benzerlik" şeklinde sınıflandığı görülmüştür. Aynı dönemde ve sonraki yıllarda bestelenen makamsal çok sesli eserlerin armonik analizi yapılmış ve kullanılan armoniye göre tonalitelerin Haşim Bey'in benzerlikleri ile örtüştüğü görülmüştür. Ayrıca bir nazariyat kitabı olarak bu mecmuada karşılaştırmanın, tonalitelerin tanıtılması ve öğretilmesinde bir yöntem olarak ya da makamların tanıtılması ve öğretilmesinde bir yöntem olarak kullanıldığı, bu türden çalışmaların daha sonraki yıllarda özellikle Batı müziği notalarının öğretilmesinde bir yöntem olarak kullanıldığı görülmüştür

___

AKSOY Bülent, Avrupalı Gezginlerin Gözüyle Osmanlılarda Musiki, Pan Yayıncılık, İstanbul, 2003.

ALANER A. Bülent ve BALOĞLU Çiğdem, Osmanlı İmparatorluğu Batılılaşma Hareketleri İçersinde Müzik, Müzik Yayınları-Yayıncıları ve Piyano İçin Yazılmış 14 Eser, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir, 2011.

ARACI Emre, Donizetti Paşa Osmanlı Sarayının Maestrosu, Yapı Kredi Yayınları-2407, İstanbul, 2006.

AREL, Hüseyin Sadettin, Türk Musikisi Nazariyatı Dersleri (Haz. Onur Akdoğu), Kültür Bakanlığı , İstanbul, 1993.

AREL, Hüseyin Sadettin, Türk Musikisi Nazariyatı Dersleri, İleri Türk Musikisi Konservatuarı Yayınları No:2, İstanbul, 1968.

BARDAKOĞLU Duran, Haşim Bey Mecmuası “Nazari Kısım” Üzerine Bir Çalışma, Musiki Mecmuası, 370, 371, 372, 373, İstanbul, 1980.

BARDAKOĞLU Duran, Haşim Bey Mecmuası “Nazari Kısım” Üzerine Bir Çalışma, Musiki Mecmuası, 375, 380, 384, İstanbul, 1981.

DEVELİOĞLU Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat (29. Baskı). Aydın Kitap Evi Yayınları, Ankara, 2012.

ERGİN Nihat, Yıldız Sarayı’nda Müzik Abdülhamid II Dönemi, Kültür Bakanlığı Osmanlı Eserleri, Ankara, 1999.

GÜRAY Cenk, Makam Yapılarını Yansıtan Bir Model Önerisi İçin Yapay Zeka Tekniklerinin Kullanımı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2006. Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,

HAŞİM Hacı Mehmed, Mecmûa-i Kârhâ ve Nakışhâ ve Şarkıyât (2. Baskı), İstanbul, 1280 [1864].

KAÇAR Gülçin Yahya, Türk Musikisi Üzerine Görüşler (Analiz ve Yorumlar) (2. Baskı), Maya Akademi, Ankara, 2012.

ÖZTUNA Yılmaz, Türk Musikisi Ansiklopedisi Cilt 1, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1969.

ÖZTUNA Yılmaz, Türk Musikisi Ansiklopedisi Cilt II (1. kısım), Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1974.

ÖZTUNA Yılmaz, Türk Musikisi Ansiklopedisi Cilt II (2. Kısım), Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1976.

ÖZTUNA Yılmaz, Türk Musikisi Akademik Klasik Türk San’at Musikisi’nin Ansiklopedik Sözlüğü Cilt I-II, Orient Yayınları, Ankara, 2006.

TAHSİN Hasan, Gülzar-ı Musiki, Ahmet İhsan ve Şürekası, İstanbul, 1322[1904].

TIRIŞKAN Ahmet Gürsel, Haşim Bey’in Edvarı, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2000.

USLU Recep, Osmanlılarda Batı Mûsıkîsi Teorisi Eserleri: XIX. Yüzyıl, Orkestra Dergisi, Sayı: 307, s. 41-43, 1999. http://www.turkishmusicportal.org/article.php?id=12&lang2=tr (ET: 04.04.2013)

USLU Recep, Türkçe Müzik Teorisi Eserleri Nasıl Çalışılmalı, Folklor Edebiyat, sy. 58, s. 57, ss. 45-62, 2009.

UZ Kazım, Ta’lim’i Musiki Yahud Musiki Istılâhatı. Matbaa-i Ebuzziya, Konstantiniye, 1310 [1894].

UZ Kazım, İbtidai Nota Dersleri, Şirket mertebiyye matbaası, İstanbul, 1334 [1918].

UZ Kazım, Musiki Istılâhatı, Küğ Yayını, Ankara, 1964.

YEKTA Rauf, Türk Musikisi, Pan Yayıncılık, İstanbul, 1986.

YILDIRIM Ali ve ŞİMŞEK Hasan, Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Teknikleri, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2008.