HASAN RIZÂ (1849-1920) HAYATI EDEBÎ KİŞİLİĞİ VE DÎVÂN’INDAKİ ŞİİRLERİN DİNÎ TASAVVUFÎ MUHTEVASI

On dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısı ile yirminci yüzyılın ilk çeyreğinde yaşayan Hasan Rızâ , dağılma döneminin olumsuz şartları içerisinde yetişmiş bir sanatçıdır. II. Abdülhamid döneminin hattâtlarından olup V. Mehmed Reşad'ın özel hattâtlığını yapmış, özellikle nesihle yazdığı Kur'ân'larla tanınmıştır. Hat sanatı dışında şiirle de uğraşmış, dinî tasavvufî şiirlerden oluşan bir Dîvân tertip etmiştir. Bu çalışmada ünlü hattât Hasan Rızâ Efendi'nin tekke ve tasavvuf geleneğinde oluşturduğu Dîvân'ındaki şiirlerin dinî tasavvufî muhtevası incelenmiştir. Dîvân'ının başında kendini Halvetî, Şa'bânî sıfatlarıyla tanıtan Hasan Rızâ, Halvetîliğin Şa'bânîyye koluna mensup mutasavvıf bir şâirdir. Dolayısıyla Hasan Rızâ Dîvânı'nda din ve tasavvufla ilgili konular ve bu konuları işleyen tevhîd, münâcât, nâ't, mevlid, medhiye, ramazâniye, ilâhi türünde yazılmış şiirler önemli bir yer tutar; Halvetîlik tarîkatı ve şeyhlerinden övgüyle söz edilir, tarîkat âdâbı ve erkânı şiirin temelini oluşturur. Bu anlamda; Allah aşkı, peygamber sevgisi, diğer tarîkat ve din büyüklerine karşı beslenen sevgi, saygı ve hayranlık, Allah'ın varlığı, tevhîd, yaratılış, dünyanın gelip geçici oluşu (fenâsı), doğruluk, ihlâs, zikir, Ramazan ayı sevinci, üç ayların fazileti, ahlâk, nefse hâkimiyet, ölmeden önce ölmek, nasihat sıklıkla ele alınan konular arasındadır. Şâirin bu konuları âyet ve hadîslerin tanıklığında çoğu zaman didaktik kimi zaman da lirik bir üslûpla kaleme aldığı görülür. Şiir yoluyla insanlara yol göstermenin amaçlandığı şiirler açık, anlaşılır bir dille yazılmış; hem klâsik Türk şiiri hem de halk şiiri geleneğinden yararlanılmıştır. Hasan Rızâ, İslâm dini ve tasavvufundan beslenen şiiri ile on dokuzuncu yüzyıl Türk şiirinde yeri olan bir şâirdir

HASAN RIZA (1849-1920) HIS LIFE LITERARY PERSONALITY AND THE RELIGIOUS MYSTICAL CONTENTS OF THE POEMS IN HIS DIVAN

Hasan Riza who lived in the second half of the nineteenth century and the first quarter of the twentieth century, is an artist grew up in the harsh environment of the dissolution period. Being a calligrapher in 2nd Abdulhamid period, he was the special calligrapher of 5th Mehmed Reshad and particularly well-known in the Qur’an written on nesih. He has been involved in poetry outside of calligraphy and created a Divan which is composed of religious mystical poems. In this study, religious mystical contents of the Divan that famous calligrapher Hasan Riza Efendi created in the form of dervish and sufi tradition is examined. Hasan Riza who introduced himself as Halveti Şa’bani at the beginning of his Divan, a member of Şa’baniyy arm of the Khalwatiyya is a sufi poet. Therefore, in the Divan of Hasan Riza the religious mystical subjects and the poems written in the types of tevhid, münacat, na’t, mevlid, medhiye, ramazaniye, ilahi that process these subjects hold an important place; the tariqa of Khalwatiyya and its sheiks are praised, the rules and the conventions of the tariqa form the basis of the poetry. In this sense, love of God, love of Prophet; the love, respect and admiration for the other important people of tariqa and religion, the existence of God, unification, creation, the mortality of the world, truth, sincerity, remembrance, Ramadan joy, the virtues of the three months, morality, self dominance, die before you die and advice are among the topics discussed often. It is seen that the poet has written these subjects usually in didactic sometimes in lyrical style in the testimony of verses and hadiths. The poems, intended to lead people through poetry, were written in clear language; both the tradition of classical Turkish poetry and the tradition of folk poetry were utilized. Hasan Riza, is a poet who has place in nineteenth century Turkish poetry with his Divan fed by the religion of Islam and mysticism

___

  • Abdulkadiroğlu, Abdulkerim (1991). Halvetîlik’in Şa‘bâniyye Kolu Şeyh Şa‘bân-ı Velî ve Külliyesi. Ankara: Kastamonu Şeyh Şa‘bân-ı Velî Derneği Yay.
  • Akyüz, Kenan (1982). Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri 1860-1923. İstanbul: İnkılâp Ktb.
  • Ali Emirî (1328). Tezkire-i Şu‘arâ-yı Âmid. İstanbul: Matbaa-i Âmidî.
  • Ayverdi, İlhan (2005). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. C.1-3, İstanbul: Kubbealtı Neşr.
  • Bursalı Mehmed Tahir (1972). Osmanlı Müellifleri. C.1-3, İstanbul: Meral Yay.
  • Büyük Türk Klâsikleri (1988). “XIX. Yüzyıl Dîvân Edebiyatı”. C.8, İstanbul: Ötüken Neşr.
  • Çağbayır, Yaşar (2007). Ötüken Türkçe Sözlük. C.1-5, İstanbul: Ötüken Yay.
  • Çifçi, Fazıl (2002). Hazreti Pir Şeyh Şa‘bân-ı Velî. Kastamonu: Hazreti Pir Şeyh Şa‘bân-ı Velî Kültür Vakfı Yay.
  • Derman, M. Uğur (1982). Türk Hat Sanatının Şâheserleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
  • Derman, M. Uğur (1997). “Hasan Rızâ Efendi”. DİA, C.16, İstanbul: TDV Yay., s. 344-346.
  • Devellioğlu, Ferit (1993). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Ktb.
  • Dilçin, Cem (1997). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: TDK Yay.
  • Eyüboğlu, İsmet Zeki (1987). Günün Işığında Tasavvuf, Tarikatlar, Mezhepler Tarihi. İstanbul: Geçit Ktb.
  • Güzel, Abdurrahman (1989). “Tekke Şiiri”. TDD Türk Şiiri Özel Sayısı III (Halk Şiiri), C.57, S. 445- 450 (Ocak-Haziran 1989), Ankara: TDK Yay., s. 251-454.
  • İnal, İbnül Emin Mahmud Kemal (1970). Son Hattatlar. İstanbul: MEB Yay.
  • İnal, İbnül Emin Mahmud Kemal (2000). Son Asır Türk Şâirleri. Haz. M. Kayahan Özgül. Ankara: AKM Yay.
  • İsen, Mustafa vd. (2003). Eski Türk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Grafiker Yay.
  • Kabaklı, Ahmet (2002). Türk Edebiyatı. C.2, İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yay.
  • Kanar, Mehmet (2008). Farsça Türkçe Sözlük. İstanbul: Say Yay.
  • Karal, Enver Ziya (1999a). Osmanlı Tarihi Nizam-ı Cedid ve Tanzimat Devirleri (1789-1856). C.5, Ankara: TTK Yay.
  • Karal, Enver Ziya (1999b). Osmanlı Tarihi Islahat Fermanı Devri (1861-1876). C.7, Ankara: TTK Yay.
  • Karaman, Gülay (2009). Hasan Rızâ Dîvânı (İnceleme-Metin-Nesre Çeviri). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli.
  • Karaman, Gülay (2016). “Hasan Rıza (1849-1920) ve Hz. Peygamber’in Doğumunu Konu Alan İki Şiiri”, Ines 1 stInternational Academic Research Congress, 3-5 Kasım 2016 Antalya, s. 2645- 2652.
  • Mehmed Sirâceddîn (1994). Mecma‘-ı Şu‘arâ ve Tezkire-i Üdebâ. Haz. Mehmet Arslan. Sivas: Dilek Matbaası.
  • Mehmed Süreyya (1995). Sicill-i Osmânî. C.1-4, İstanbul: Sebil Yay.
  • Muallim Naci (1986). Osmanlı Şâirleri. Haz. Cemal Kurnaz. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
  • Ocak, Ahmet Yaşar (2005). Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler kaynaklar-doktrin-ayin ve erkan-tarikatlar-edebiyat-mimari-ikonografi-modernizm. Ankara: TTK Yay.
  • Onay, Ahmet Talât (1996). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar. İstanbul: MEB Yay.
  • Öztuna, Yılmaz (1969). Türk Musikisi Ansiklopedisi. C.1-2, İstanbul: MEB Yay.
  • Pakalın, M. Zeki (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. C.1-3, İstanbul: MEB Yay.
  • Pala, İskender (1998). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Ötüken Yay.
  • Parlatır, İsmail (2006). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Yargı Yay.
  • Parlatır, İsmail, vd. (1998). Türkçe Sözlük. C.1-2, Ankara: TDK Yay.
  • Rado, Şevket (t.y). Türk Hattatları. İstanbul: Yayın Matbaacılık.
  • Redhouse, Sir James W. (2006). Turkish and English Lexicon. İstanbul: Çağrı Yay.
  • Revnakoğlu, Cemaleddin Server (2003). Eski Sosyal Hayatımızda Tasavvuf ve Tarikat Kültürü. İstanbul: Kırkambar Kitaplığı.
  • Sâdık Vicdâni (1995). Tarikatlar ve Silsileleri (Tomâr-ı Turûk-ı ‘Aliyye) Melâmiyye- KâdiriyyeHalvetiyye-Sofi ve Tasavvuf. Haz. İrfan Gündüz. İstanbul: Enderun Ktb.
  • Sayar, Ahmed Güner (1994). A. Süheyl Ünver Hayatı, Şahsiyeti ve Eserleri 1898-1986. İstanbul: Eren Yay.
  • Serin, Muhittin (2003). Hat Sanatı ve Meşhur Hattatlar. İstanbul: Kubbealtı Neşr.
  • Sertoğlu, Midhat (1986). Osmanlı Tarih Lugati. İstanbul: Enderun Ktb.
  • Sezen, Gülşen (2012). “Hattat Bir Şair: Hasan Rıza (1849-1920) ve Divanı, İki Şiirinin İncelenmesi”. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.32, s. 207-224.
  • Shaw, Standford J. ve Ezel Kural (1983). Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye. C.2, İstanbul: E Yay.
  • Şemseddin Sami (1999). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yay.
  • Tanpınar, Ahmet Hamdi (2001). 19 uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Çağlayan Ktb.
  • Telli, Fatma Betül (2010). Divan By Hasan Rıza. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
  • Timurtaş, Faruk K. (1996). Osmanlı Türkçesine Giriş. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
  • Tuman, Mehmet Nâil (2001). Tuhfe-i Nâilî. Haz. Cemal Kurnaz, Mustafa Tatçı. Ankara: Bizim Büro Yay.
  • Uludağ, Süleyman (1997). “Halvetiyye”. DİA, C.15, İstanbul: TDV Yay, s. 393-395.
  • Uludağ, Süleyman (2002). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yay.
  • Unat, Faik Reşit (1974). Hicrî Tarihleri Mîlâdî Tarihe Çevirme Kılavuzu. Ankara.
  • Ülker, Muammer (1987). Başlangıçtan Günümüze Türk Hat Sanatı. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
  • Ünver, İsmail (2008). “Çeviriyazıda Yazım Birliği Üzerine Öneriler”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 3/6 Fall 2008, s. 1-46.
  • Yazar, İlyas (2001). Ömer Fuâdî Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Bülbüliyye’sinin Metni. İstanbul: Hamle Yay.
  • Yazır, Elmalılı Hamdi (1996). Kur’ân-ı Kerîm ve Yüce Meâli. İstanbul: Huzur Yay.
  • Yılmaz, Mehmet (1992). Edebiyatımızda İslâmî Kaynaklı Sözler (Ansiklopedik Sözlük). İstanbul: Enderun Ktb.
  • Zavotçu, Gencay (2004). Eski Türk Edebiyatı Yüzyıllara Göre Nazım ve Nesir. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Yay.
  • Zavotçu, Gencay (2006). Divan Edebiyatı Kişiler-Kişilikler Sözlüğü. Ankara: Aydın Ktb.