GÂVUR DAĞI TÜRKMEN MASALLARI'NDA ÖLÜMDEN SONRA HAYATIN VARLIĞI DÜŞÜNCESİYLE İLGİLİ TESPİTLER

Gâvur Dağı (Cebel-i Bereket) adı verilen bölge; Gaziantep’in İslâhiye ve Nurdağı; Osmaniye ile ilçeleri Bahçe, Düziçi ve Hasanbeyli; Kahramanmaraş’ın Türkoğlu; Hatay’ın Kırıkhan ile Hassa ilçelerini kapsayıp dört ilin hudutları içerisinde yer almaktadır. VIII. yüzyıldan itibaren Abbasi akınlarıyla bölgeye öncü birlikler gönderen Türkler, 1071 Malazgirt Zaferi'nden sonra bölgenin mutlak hâkimi olmuşlardır. Uzun süre Türkmenler, bölgeyi yaylak ve kışlak olarak kullanmışlar, 1865 yılında Osmanlı Devleti’nin iskân politikası sonucu bölgeye yerleştirilmişlerdir. Bölgenin yaklaşık bin küsur yıldır Türk yurdu olması ve bölge Türkmenlerinin dış kültürlerden uzak bir yaşam sürmeleri, bölgede yaşayan Türkmenlerin eski inanç sistemlerini korumalarına vesile olmuştur. Bu unsurlar bugün dahi bölge halkının ritüellerine ve günlük faaliyetlerine yansımaktadır. Türk kültüründe, bilinmezliklerle dolu olmasından dolayı ölüme karşı her zaman bir saygı söz konudur. Öyle ki Türk kültüründe Şamanizm döneminden kalma düşüncelerin etkisiyle ölüme farklı anlamlar yüklenmiştir. Bunlardan birisi de ölümden sonra yaşamın devam ettiği düşüncesidir. Adriyatik'ten Çin Seddi'ne uzanan Türklük coğrafyasında bu inanışların var olduğu bilinmekte ve uygulamaları hâlen görülmektedir. Çalışmada, Fahri Dağı tarafından hazırlanmış olan Gâvur Dağı (Cebel-i Bereket) Türkmen Masalları adlı eserde yer alan 70 masal metni incelenmiştir. Bu çalışmada, Türk dünyasının hemen hemen birçok yerinde görülen ölüm sonrası yapılan uygulamaların masallara ne şekilde yansıdığı masal metinlerinden elde edilen örneklerle ortaya konmaya çalışılmıştır.

DETERMINATIONS RELATED TO THE PRESENCE OF LIFE AFTER DEATH IN THE TURKMEN TALES OF MOUNT GÂVUR REGION

The region called Mount Gâvur (Cebel-i Bereket) is within the borders of four cities comprising İslâhiye and Nurdağı in Gaziantep; Bahçe, Düziçi and Hasanbeyli districts in Osmaniye; Türkoğlu in Kahramanmaraş; Kırıkhan and Hassa districts in Hatay. The Turks sent advanced guards to the region via Abbasids raids since 8th century and became the absolute ruler of the region after The Battle of Malazgirt in 1071. Turkmen people used the area as a summer pasture and winter quarter for quite a long time and in 1865, as a result of the housing policy of the Ottoman Empire, they settled there. That the region had been a home for Turks for about one thousand years and that the Turkmen people there lived quite away from the effects of other cultures helped them preserve their old belief systems. These elements can still be observed in the rituals and everyday activities of the locals today. Turkish culture has always treated death with respect due to its obscurity. In fact, various meanings were attached to death in the Turkish culture with the effects of old shamanism ideas, one of which is the continuation of life after death. From Adriatic to the Great Wall, across the Turkish geography, one can still witness the existence of these ideas and practices. The study explored the 70 tale texts of the researcher Fahri Dağı’s work Mount Gâvur (Cebel-i Bereket) Turkmen Tales with regard to Mount Gâvur, the residential district of Turkmen people within the borders of four cities. It was aimed at revealing how the practices performed after death, which can be observed in lots of areas of the Turkish world, reflect on tales through the examples from tale texts.

PDF

___

Aça, Mehmet (2002). “Şamanizm'deki Ölüp-Dirilme Ritüelinden Türk Kahramanlık Destanlarındaki Ölüp Dirilmeye”, Milli Folklor, (57): 75-85.
Alptekin, Ali Berat (1999). Kirmanşah Hikâyesi, Ankara, Akçağ Yayınları.
Alptekin, Mehmet (2007). Silifke'de Eski Türk İnançlarının İzleri, Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Niğde.
Arıoğlu, İbrahim Ethem (2000). Ankara’daki Ziyaret Yerlerinin Halk Bilimi Bakımından Değerlendirilmesi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara.
Arslan Erol, Hülya (2012). “Eski Türkçede ‘Ölüm’ için Kullanılan Sözler”, Defin (Ed: Emine Gürsoy Naskali), İstanbul, Kitabevi.
Atalay, Besim (1986). Divanu Lügati't Türk C.III, Ankara,Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Bakırcı, Nedim (2006). Niğde Masalları (Araştırma-İnceleme-Metin), Niğde, Niğde Yüksek Öğretim Vakfı Yayınları:
Baldick, Julian (2010). Hayvan ve Şaman-Orta Asya’nın Antik Dinleri, İstanbul, Hil Yay.
Çolak, Faruk (2006). “İnsan Kurban Etme Konulu Bir Kıbrıs Türk Efsanesi Hakkında Karşılaştırmalı Bir Araştırma”, Türklük Bilimi Araştırmaları, (19): 293-306.
Çolak, Faruk (2007). “Nasreddin Hoca’yla İlgili Bazı Anlatmalarda Mitolojik Unsurlar”, Türklük Bilimi Araştırmaları, (22): 65-74.
Çolak, Faruk (2017). “Hacı Bektaş Velayetnamesinde Yeniden Dirilme”, I. Uluslararası İpekyolu Akademik Çalışmalar Sempozyumu Bildiri Tam Metin Kitabı, I. Uluslararası İpekyolu Akademik Çalışmalar Sempozyumu 21-23 Eylül 2017. s. 184-187.
Dağı, Fahri (2013). “Nur Dağı (Gâvur Dağı) Platosunda Derlenen Bazı Yerel Kelimelerin Etimolojisi Üzerine Bir Değerlendirme”, Turkısh Studies, 8(13): 715-728.
Dağı, Fahri (2016). Gâvur Dağı (Cebel-i Bereket) Türkmen Masalları, Konya, Kömen Yayınları.
Dilek, İbrahim (2002). Altay Destanları I, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
Eberhard, Wolfram (1996). Çin'in Şimal Komşuları, (Çev: Nimet Uluğtuğ), Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Eliade, Mircea (1999). Şamanizm (Çev:İsmet Birkan), Ankara, İmge Kitabevi.
Ergin, Muharrem (1994). Dede Korkut Kitabı I (Giriş-Metin-Faksimile), Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
Eröz, Mehmet (1977). Türkiye'de Alevilik ve Bektaşilik, İstanbul, Otağ Matbaacılık.
Gökşen, Cengiz (2011). Kars İlinin Somut Olmayan Kültürel Mirasının Haritalandırılması Projesi, Kars, s. 115-152.
Gölpınarlı, Abdulbaki (2014). Vilâyet-nâme, İstanbul, İnkılâp Kitabevi.
Görgen, Fevzi (1976). Tahir ile Zühre, İstanbul, Doyuran Matbaası.
Günay, Umay (1975). Elazığ Masalları [İnceleme], Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Erzurum, Atatürk Üniversitesi Basımevi.
Güney, Rezzan (1960). Şah İsmail, İstanbul,Yeditepe Yayınları.
Hacıgökmen, M. Ali (2013). “Türklerde Yas Temelleri ve Sonuçları”, Tarihçiliğe Adanmış Bir Ömür: Prof. Dr. Nejat Göyünç'e Armağan, Konya, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü Yayınları, s. 393-423.
İbn Fazlan (1975). Onuncu Asırda Türkistanda Bir İslam Seyyahı İbn Fazlan Seyahatnamesi, (Çev: Ramazan Şeşen), İstanbul, Bedir Yayınevi.
İnan, Abdulkadir (1979). Eski Türk Dini Tarihi, İstanbul, Milli Eğitim Basımevi.
İnan, Abdulkadir (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm (Materyaller ve Araştırmalar), Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Kafesoğlu, İbrahim (1980). Eski Türk Dini, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları.
Kalafat, Yaşar (1990). Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları. Korgunal, Muharrem Zeki (1963), Asuman ile Zeycan, İstanbul, Ercan Matbaası.
Onay, İbrahim (2013). “İslamiyetten Önce Türklerde, Cenaze ve Defin İşlemlerinde Uygulanan Gelenekler ve Bunların Amaçları”, The Journal of Academic Social Science Studies, 6 (3): 479-490.
Ögel, Bahaeddin (1995). Türk Mitolojisi I. (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar), Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Örnek, Sedat Veyis (1971). Anadolu Foklorunda Ölüm, Ankara, Ankara Üniversitesi Basımevi.
Roux, Jean Paul (1998). Türklerin ve Moğolların Eski Dini (Çev: Aykut Kazancıgil), İstanbul, İşaret Yayınları.
Roux, Jean Paul (1999). Altay Türklerinde Ölüm, İstanbul, Kabalcı Yayınevi.
Sümbüllü, Yusuf Ziya (2004). “Eski Türklerde Defin Şekilleri Üzerine Bir İnceleme”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(2): 61-72.
Şimşek, Esma (1993). Kadirli ve Osmaniye Ağıtları, Antakya, Kültür Ofset.
Tacemen, Ahmet (1995). Türk Fin-Ugor, Moğol-Mançu Toplulukları İnanışları Zemininde Bulgaristan Türkleri İnanışları veya Türk Kimliği, Ankara, Üç Bilek Matbaası.