FİRDEVSÜ’L-İKBÂL’DE KİŞİ BETİMLEMELERİ

Betimleme, varlıkları okurun zihninde kolayca canlanacak şekilde, ayırıcı özellikleriyle anlatmaktır. Betimleme bir anlatı türü değil, sanatsal veya bilimsel bir metni oluşturmada yazarın başvurduğu bir anlatım yoludur. Yazar, anlatıda çoğu zaman varlıkları, kimi zaman da olayları anlatırken betimlemeden yararlanır. Hive Hanlığı'nın tarihinin anlatıldığı Firdevsü'l-ikbâl adlı eserde de bu anlatım yolundan sık sık yararlanılmıştır. Eserde 18. yüzyıl ve 19. yüzyılın ilk çeyreğine kadar hanlık coğrafyasında yaşananlar sanatlı bir dille aktarılmıştır. Söz konusu dönemde yaşayan hanlar, diğer yöneticiler, düşman safında yer alanlar, savaşlar, av törenleri, ziyafetler, çeşitli doğa olayları vb. zengin bir söz varlığıyla dile getirilmiştir. Eserin yazarı Mûnis, kişileri, diğer varlıkları, mekânları, olayları, durumları anlatırken güçlü gözlem yeteneği ve zengin kelime kadrosuyla, ayrıntılı betimlemelere yer vermiştir. Yazarın, anlattığı konuyu daha somut ve etkili kılmak için betimleme yöntemini tercih ettiği anlaşılmaktadır. Nazım ve nesir iç içe olan eserde yalnız nesir bölümünde değil, nazım bölümünde de betimsel anlatıma başvurulmuştur. Hatta nazım kısımlarındaki betimlemelerin, nesir bölümündeki betimlemelerden daha sanatsal ve etkileyici olduğu söylenebilir. Bu çalışmada Firdevsü'l-ikbâl adlı eserdeki kişilere yönelik betimsel unsurlar tespit edilmeye çalışılmıştır. Eserde anlatılanların çeşitliliğinden dolayı çalışma, kişi betimlemeleriyle sınırlı tutulmuştur. Kişiler konumuna, icraatlarına vb. göre tasnif edilmeye çalışılmış ve bunlara yönelik betimsel unsurlar üzerinde durulmuştur. Yanı sıra kişilerin betimlemesinde kullanılan söz varlığı, anlamsal ve kültürel açıdan analiz edilmeye çalışılmıştır. Böylelikle söz varlığı üzerinden, dilin kültürün taşıyıcısı olma boyutunun da irdelenmesi amaçlanmıştır

THE IMAGERY OF PERSONS IN FIRDEVSU’L-IKBÂL

Imagery is a description of someone or something with the help of distinctive features, so it can be easily revived in the minds of the readers. Imagery is not a kind of narrative but a kind of expression that the writer uses while creating an artistic or scientific text. Writers mostly use imagery when describing persons or animals but also when describing situations. In the text Firdevsü’l-ikbâl, which tells the history of the Khanate of Khiva, this kind of narrative is frequently used. What happened in the khanate from the 18th century up to the first quarter of the 19th century has been transferred in a stylistic language. Khanes of the aforementioned period, other headmen, happenings in the enemy’s ranks, wars, hunting ceremonies, banquets and various natural phenomena etc. have been described through an extensive vocabulary. The writer Mûnis uses detailed representations of people, other beings, locations, events and situations with the help of his strong observation skills and his large scope of vocabulary. It can be understood that the writer uses the imagery method in order to make the subject more concrete and effective. Poetry and prose are deeply intertwined in this work and imagery is not only used in the prose but also in the poetry section of it. It can even be said that the representations in the poetry part of the work are even more artistic and impressive than in the prose part. This study aimes at determining the descriptive elements used for people in the work named Firdevsü’l-ikbâl. Since the work describes various things, this study has been limited to the imagery of people. The main focus of the study is the classification of the position and acts of the persons and the representative phrases used for them. In addition, the vocabulary used for the imagery of people has been analyzed in terms of semantic and cultural aspects. One of the other aims of this study is to examine the work Firdevsü’l-ikbâl with the help of the vocabulary and how language acts a culture bearer.

___

  • Aksan, Doğan (2009). Her Yönüyle Dil, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
  • Aktaş, Şerif; Gündüz, Osman (2009). Yazılı ve Sözlü Anlatım, Ankara: Akçağ Yayınları
  • Ateş, Süleyman (2002). Kutub, Cilt 26, s. 498-499, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi
  • Avcı, Casim (2010). Şeyh, Cilt 39, s. 49, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi
  • Bregel, Juri (1988). Firdaws al-iqbâl: History of Khorezm, E. J. Brill, Leiden
  • Çelik, Muhammed Bilal (2004). Firdevsü’l-ikbal’e Göre Hive Hanlığı Tarihi ve Devlet Teşkilatı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
  • Derin, Süleyman (2006). Tasavvufun Orta Asya’da Yakın Geçmişteki Rolü: Kırgızistan Örneği, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, Sayı 16, s. 7-39
  • DİA (2001). Îşân, Cilt 23, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi
  • Gerçek, Şenel (2012). Muhammed Rızâ Âgehî’nin Firdevsü’l-ikbâl’i [100b-200a] (Giriş, Transkripsiyonlu Metin, Dil-Yazım Özellikleri, Dizin-Sözlük), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
  • Güneş, Sezai (1999). Anlatım Bilgisi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Rektörlük Matbaası
  • Hunkan, Ömer Soner (2010). Tamgaç Han, Cilt 39, s. 556-557, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi
  • Kaman, Sevda (2012), Firdevsü’l-ikbâl Giriş-Transkripsiyonlu Metin (vr. 156b-336a)-İncelemeDizin, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü
  • Kaya, Mahmut (1991). Aristo, Cilt 3, s. 375-378, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi
  • Kaya, Mahmut; Ünver, İsmail (2000). İskender, Cilt 22, s. 555-559, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi
  • Özdemir, Emin (1994). Sözlü-Yazılı Anlatım Sanatı, İstanbul: Remzi Kitabevi
  • Şişman, Rabia Şenay (2012). Firdevsü’l-ikbâl Giriş-Transkripsiyonlu Metin (vr. 336a-523a)- İnceleme-Dizin, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü
  • Ünal, Ali (2006). Allah Kelâmı Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meali, İstanbul: Define Yayınları
  • Yavuz, Kemal; Yetiş, Kâzım; Birinci, Necat (2003). Üniversite Türk Dili ve Kompozisyon Dersleri, İstanbul: Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım
  • Yiğit, İsmail (2006). Mûnis, Cilt 31, s. 147-148, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi
  • Yazıcı, Tahsin (1995). Ferîdun, Cilt 12, s. 396, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi