FATMA ALİYE HANIM’IN ROMANLARINDA DİN ALGISI

Tanzimat Fermanı ile birlikte Osmanlı'nın Batı medeniyetine dâhil olma çabası, fikir hayatından sosyal hayata çeşitli şekillerde yankı bulmuştur. Fatma Aliye Hanım'ın da eser verdiği Batılı tarzda roman, hikâye, makale, gazete ve dergi gibi türler edebiyatımızda bu dönemde görülmeye başlanmıştır. Türk edebiyatında birçok yazareserlerinde insanların dine bakışlarını, onu nasıl ve ne ölçüde yaşadıklarını romanlarında işlemişlerdir. Tanzimat romancılarının 19. yüzyılda din algısını tespit etmek, dinin toplum içerisindeki algılanışlarını değerlendirmek, hem dönem gerçekliğini kavrama hem de roman ve toplum ilişkisi hakkında sonuçlara varmak için önem taşımaktadır. Fatma Aliye Hanım, Türk edebiyatının ilk kadın romancısı olarak kabul edilmekle birlikte, aynı zamanda Türk modernleşmesinin sembolü haline gelen kadın meselesi üzerinde de geleneklere bağlı ve İslâmî bir bakış açısıyla durmuştur. Bu çalışmanın amacı Fatma Aliye Hanımın romanlarında din olgusunu hangi anlayış ve ölçüde ele aldığını tespit etmektir. Bu amaçla analiz sonuçları kendi içinde uygun alt başlıklarda tasnif edilerek verilmiştir. Çalışmada Fatma Aliye Hanım'ın, Ahmet Mithat Efendi ile birlikte yazdığı "Hayal ve Hakikat" adlı romanı ile birlikte"Muhadarat", "Refet", "Udî" ve "Enîn" romanları incelenmiştir. Çalışma, nitel araştırma yaklaşımında tarama modeli ile oluşturulmuş ve çalışma bulguları doküman analizi ile toplanmıştır. Elde edilen veriler içerik analizi ile ortaya konmuştur. Fatma Aliye Hanım'ın incelenen romanlarında İslami atmosfer hissedilir. Roman kişilerinin konuşmalarında ve davranışlarında, İslam'ın etkisi çok açık bir şekilde görülür. Romanlarda Osmanlı - Türk geleneğine ve İslâmî değerlere dayalı bir ahlak anlayışı vurgulanır. İslami unsurlar özellikle Muhadarat ve Refet romanlarında yoğun olarak görülmektedir

PERCEPTION OF RELIGION IN FATMA ALIYE’S NOVELS

Ottoman’s attempt to be included in the western civilisation with the Tanzimat took place in various ways from intellectual to social life. Western genres of novel, story, article, newspaper and periodical in which Fatma Aliye Hanım also had works started to be seen in our literature in this period. Many of our authors discussed people’s view on religion and how and to what extend it is lived in their works. To determine the Tanzimat novelists’ perception of religion in the 19th century, to evaluate its perception in society is critically important for both getting the gist of the period’s reality and drawing a conclusion in connection of the novel and society. Fatma Aliye Hanım is widely acknowledged as the first woman novelist of the Turkish Literature. She dwelt upon the issue of woman, which became the symbol of Turks modernization, in a traditional and İslamic point of view. The aim of this work is to identify how and to what extend the issue of religion is discussed in Fatma Aliye Hanım’s novels. For this purpose the analysis results are all given by classifying under suitable subtitles. Fatma Aliye Hanım’s novels called “Hayal ve Hakikat”, which she wrote with Ahmet Mithat Efendi and “Muhadarat”, “Refet”, “Udî” and “Enîn” were analyzed in this study. The work is created with scanning model in qualitative research approach and evidences of work are collected together with document analysis. Collected datum is put forward with content analysis. Islamic tone is perceived in Fatma Aliye Hanım’s analyzed novels. İslamic impression is seen appearantly in the dialogues and attitudes of the novel’s characters. Perception of morality based on the Ottoman Turkish tradition and Islamic merit is emphasized in her novels. Islamic components are intensely seen particularly in her novels of Muhadarat and Refet

PDF

___

Ahmed Midhat Efendi ve Fatma Aliye Hanım (2014), Hayal ve Hakikat, (Haz. Semih Doğan), İstanbul: Dergâh Yayınları,.
Akyüz, Kenan (1995), Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri. İstanbul: İnkılap Kitapevi.
Aşa, Emel. (1993), “Fatma Aliye Hanım, Hayatı, Sanatı, Eserleri, Fikirleri”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yeni Türk Edebiyatı Bilim Dalı Yayımlanmamış doktora tezi, İstanbul.
Bitik, Başak (2009), Okurunu arayan Romanlar: 19. Yüzyıl Osmanlı-Türk Romanlarında Okur Profili, Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü Yeni Türk Edebiyatı Bilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
Canbaz, Firdevs (2005), Fatma Aliye Hanım’ın Romanlarında Kadın Sorunu. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, Haziran.
Coşkun, Betül (2010), Türk Modernleşmesini Kadın Romanları Üzerinden Okumak, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/4 Fall 2010.
Çetişli, İsmail (2009), Kurgusallık/İtibarilik Bağlamında Edebiyat/Literature In The Context Of Relativism. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 15(39).
Demir, Hilal (2013), Fatma Aliye Hanım’ın Çerçevesinden Kadın Haklarının Sınırları. Electronic Turkish Studies, 8(9).
Demircioğlu, Tülay Gençtürk (2010), Hayattan Kurmacaya: Fatma Aliye Hanımın Dört Romanında Metinlerarası İlişkiler, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume: 3 Issue: 13 Year: 2010 WOMAN STUDIES (Special Issue).
Dereli, Bihter, (2010), Mektup-Roman ve Kadın Yazarlar: Fatma Aliye, Halide Edip Adıvar ve Şükûfe Nihal Başar, Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Dan. Zeynep Uysal, İstanbul.
Diyanet İşleri Başkanlığı, (19.01.2016), http://kuran.diyanet.gov.tr/
Enginün, İnci (2001), Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları (Vol. 14). Dergâh Yayınları.
Fatma Aliye (2005), Udî, 2. Baskı. (Haz. Ferit Ragıp Tuncor), İstanbul: Selis Kitaplar.
Fatma Aliye (2009), İslam Kadınları, (Haz. Ayhan Pekin-Âmine Pekin), İstanbul: İnkılâb Yay.
Fatma Aliye (2012a), Refet, (Haz. Şahika Karaca), İstanbul: Kesit Yay.
Fatma Aliye (2012b), Enîn, (Haz. Ayşe Demir), İstanbul: Kesit Yay.
Fatma Aliye (2015), Muhadarat,. 1. Baskı. Haz. Osman Sevim. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
Günaydın, Ayşegül Utku (2012), Cumhuriyet Öncesi Kadın Yazarların Romanlarında Toplumsal Cinsiyet ve Kimlik Sorunsalı (1877-1923) ,İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Edebiyat Bölümü Doktora Tezi, Ankara.
Karaca, Şahika (2013), Fatma Aliye Ve Emine Semiye’nin Kadının Toplumsal Kimliğinin Kazandırılmasında Öncü Fikirleri, International Journal of Social Science, Volume 6, Issue 2, p. 1481-1499, February 2013
Kırtıl, Ogün (2003), Fatma Âliye ve Muhâdarât’ı, İstanbul Üniversitesi, Kadın Sorunları Uygulama ve Araştırma Merkezi, Kadın Araştırmaları Dergisi, 8, 101-126.
Kızıltan, Mübeccel (1993), “Fatma Aliye Hanım Yaşamı-Sanatı-Yapıtları ve Nisvân-ı İslam”, Mutlu Yayıncılık, İstanbul.
Kurnaz, Şefika (2007), “Emine Semiye’nin Ablası Fatma Aliye’ye Mektupları”, Türkbilig, 14, 131- 142.
Mardin, Şerif (2004), Türk Modernleşmesi, İstanbul: İletişim Yayınları.
Namlı, Taner (2010), Tanzimat Dönemi Türk Romanında Sosyal Tenkit, Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Elazığ.
Oylubaş, Duygu (2014), Fatma Aliye Hanım’ın Düşünce Dünyası, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Kayseri.
Özdemir, Mehmet ve Süğümlü, Üzeyir (2014), Ahmet Mithat Efendi’nin “Jöntürk” Romanında Medeniyet Algısı. Electronic Turkish Studies, 9(3).
Özdemir, Mehmet ve Yıldırım, Özge Karakaş (2015), Ahmet Mithat Efendi’nin Çengi Romanında Aile İçi Eğitim Ve Öne Çıkan Değerler. UHBAB Journal, 4(11).
Timur, Kemal (2006), Türk Romanında Dinler ve İnançlar, Ankara: Elips Yayıncılık.
Timur, Kemal (2009), Tanzimat Dönemi Türk Romanında Din Duygusu ve İnançlar, Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 4, 2089-2125.
Zengin, Rabia Dilara (2013), Fatma Aliye Hanımın Fikri Dünyası, Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.