Epikten modern şiire: İlhan Berk’in “Köroğlu Destanı”

Türk edebiyatında halk edebiyatı ürünlerini ve halk kültürüne ait değerleri yeniden ele alıp yorumlama gayretleri Tanzimat döneminde bazı bireysel girişimlerle başlar; ancak bu eğilimlerin sistematik bir yöneliş hâline gelmesi 1910’lardan itibaren Ziya Gökalp çevresinde gelişen fikrî ve edebî faaliyetle sağlanır. Cumhuriyet’in ilk yıllarından itibaren “millî kimlik” oluşturma gayreti çevresinde; halk masalları, destanları, şiiri ve kültürünü kaynak olarak benimseyen ve yeni edebî metinler üreten pek çok şair ve yazar, sözü edilen dönemde eserler verir. 1930’lardan sonra halk anlatıları, halk şiiri ve halk edebiyatı ürünlerine yönelişle başlayan bu süreç, 1940’lardan sonra giderek artar ve bu eğilim edebiyatı besleyen önemli kaynaklardan biri hâline gelir. İlhan Berk’in 1955 yılında yayımlanan “Köroğlu” adlı kitabı ise zihniyet, yapı, tema ve anlatımda gösterdiği özellikler ile bu dönemde yazılan pek çok metinden farklı bir anlayışla okur karşısına çıkar. Toplumcu bir dünya görüşü çerçevesinde, W. Whitman kaynaklı uzun dize yapısı ile kurulan bu metin, Stoacı doğa anlayışı ve dünya tasarımına yaslanarak Köroğlu hikâyesini çağdaş bir yorum ve söyleyişle yeniden kurar. Berk’in Köroğlu’su, o dönemde yeniden yazılan çok sayıdaki Köroğlu metninden farklı olarak “insan-doğa özdeşleşmesi” merkezinde Köroğlu’nun savaşçı kişiliğinden ziyade Köroğlu hikâyesinde evrensel bir nitelik kazanan insani değerleri öne çıkarmasıyla farklı bir bakış açısının ürünüdür. Bu makalede modern edebiyat–halk edebiyatı birikimi arasındaki ilişki kısaca özetlendikten sonra, Berk’in adı geçen kitabında ortaya koyduğu sonraki şiirlerinde hâkim olacak fenomonolojik bir ilgiyle nesneleri ve doğayı ele alma tarzı işlenmektedir. Ayrıca Köroğlu’nun yapı, tema, dil ve anlatımda ortaya koyduğu özellikler ile bunların nasıl bir metinsel bütünlük içinde verildiği tespit edilmeye çalışılmaktadır.

From epic to modern poetry: “The Legend of Köroğlu” by İlhan Berk

The attempts to deal with and reinterpret the values of the folk culture and folk literature works in Turkish literature start with some individual efforts in the Tanzimat era; however, these tendencies are made to take a systematic turn with the literary and intellectual activities that developed around Ziya Gökalp as of the 1910s. Within the framework of the initiatives taken to create “a national identity” from the early years of the Republic, a lot of writers and poets who adopt the folk tales, epics, poems and culture as their source and produce lots of new literary texts write their works in the period concerned. This process, having begun with the tendency towards the folk narratives, folk poetry and folk literature works after the 1930s, increase rapidly after the 1940s and this trend becomes one of the important sources that feed literature. İlhan Berk’s book entitled “Köroğlu”, published in 1955, meets its readers with a new understanding differing from a lot of works written in this period in terms of discourse, structure, theme and narration. Based on the long-line structure inspired by Walt Whitman around a social world view, this text depends on Stoical understanding of nature and world and re-establishes the Köroğlu story through a modern interpretation and discourse. Köroğlu by Berk, unlike many texts on Köroğlu rewritten in that period, puts the “man-nature identification” in its centre and proves to be the product of a different viewpoint in that it brings forward the humanistic values acquiring a universal quality in that story rather than his belligerent personality. This paper first summarizes the relationship between modern literature and folk literature and then deals with Berk’s style of treating the objects and nature with a phenomenological interest that would dominate his later poems in his abovementioned work. In addition, the paper is intended to determine the qualities that Berk creates in the structure, theme, language and narrative of Köroğlu and to reveal the textual unity in which these qualities are given.

PDF

___

ACAROĞLU, Türker-Fıtrat Ozan (1972), Türk Halkbilgisi ve Halk Edebiyatı Üzerine Seçme Yayınlar Kaynakçası, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
AKDEMİR, Necat (1961), Nasreddin Hoca Alfabe Öğreniyor / Nasreddin Hoca Aya Gidiyor, İstanbul: Işıl Kitabevi.
AKGÜN, Ali (2002), İlhan Berk Şiirinde Nesne Sorunu (Master Tezi), Ankara: Bilkent Üniversitesi.
AKTAŞ, Şerif (2009), Şiir Tahlilleri, Ankara: Akçağ Yayınları.
AYCI, Mehmet (1999), “Kılıçsızım Saygım Kalmadı Buğday Saplarına”, Sağduyu, 27 Mart 1999.
AYKURT, İzzet Ulvi (1942), Türk Vezni, İstanbul: Kültür Matbaası.
BALTACIOĞLU, İsmayıl Hakkı (1940), Karagöz Ankara’da, İstanbul: Sebat Basımevi.
BAKHTİN, Mikhail (2001), “Epik ve Roman”, Karnavaldan Romana, (Çev.: Cem Soydemir), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
BERK, İlhan (1955), Köroğlu, Ankara: Seçilmiş Hikâyeler Dergisi Kitapları.
BERK, İlhan (1954), “Şair İlhan Berk‟le Bir Konuşma”, Seçilmiş Hikâyeler Dergisi, Sayı: 34-35, Kasım-Aralık 1954.
BERK, İlhan (1977), “Soruşturma: İkinci Yeni‟den ne anlıyorsunuz, neden böyle bir şiire yönelmek gereksemesi duydunuz?” Türk Dili, Sayı: 309, Haziran 1977.
BERK, İlhan (1997), “Şiir Yaşadığımın Anlamıdır” (Söyleşi: Feridun Andaç), Söz Uçar, Yazı Kalır, İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları.
BERK, İlhan (2003), “Şiirin Gücü”, Yasakmeyve, Sayı: 3, Eylül-Ekim 2003.
BERK, İlhan (2008), Toplu Şiirler, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
BERK, İlhan, “Ferhat İle Şirin (Şiir)”, Yeni Ufuklar, Sayı: 16, Ocak 1955, s. 299-301.
BORATAV, Pertev Naili (1938), “Halk Edebiyatı-Edebiyat Münasebeti Tarihinden Birkaç Misal”, İnsan, Sayı: 5, 1 Birinci Teşrin.
BORATAV, Pertev Naili (1931), Köroğlu Destanı, İstanbul: Evkaf Matbaası.
BORATAV, Pertev Naili (1982), “Halk Şairlerinde İnsan ve Tabiat”, Folklor ve Edebiyat, İstanbul: Adam Yayınları.
BORATAV, Pertev Naili, Halil Vedat Fıratlı (1943), İzahlı Halk Şiiri Antolojisi, Ankara: Maarif Matbaası.
BORATAV, Pertev Naili (1992), 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
Cemal Süreya, (1956) “Folklor Şiire Düşman”, a dergisi, Sayı: 6, 1 Ekim 1956, s. 1-2.
CEVİZCİ, Ahmet (2000), Felsefe Sözlüğü, İstanbul: Paradigma Yayınları.
COŞKUN, Nusret Safa (1938), Millî Bir Edebiyat Yaratabilir Miyiz? (Anket), İstanbul: Burhaneddin Basımevi.
ÇAMLIBEL, Faruk Nafiz (1990), Han Duvarları, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
EDGÜ, Ferit, (1955), “Eksik Destan”, Yeni Ufuklar, Sayı: 24, Eylül 1955, s. 145-146.
FİLİZOK, Rıza (1991), Şiirimizdeki Halk Edebiyatı Tesirleri, İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
GÜRSON, Eser (2007), İlhan Berk’i Derleyip Toplama Denemesi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
GÖÇGÜN, Önder (1987), Ziya Paşa’nın Hayatı, Eserleri, Edebî Şahsiyeti ve Bütün Şiirleri, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. Hasan Âli (1932), Türk Edebiyatına Toplu Bir Bakış, İstanbul: Remzi Kitaphanesi.
KANIK, Orhan Veli (1937), “Gün Doğuyor”, Varlık, Sayı: 89, 15 Mart 1937, s. 261.
KARAKOÇ, Sezai (1956), “Suç Folklorda Değil”, a dergisi, Sayı: 8, Aralık 1956, s. 1-2.
KÖKSAL, Ahmet (1955), “Köroğlu Destanı”, Yeditepe, Sayı: 96, 1 Aralık 1955.
Mehmet Seyda (1969), Köroğlu (Öykü-Destan), İstanbul: Altın Kitaplar.
OĞUZ, Öcal M. (2004), “Araştırmaların Tarihi”, Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, Ankara: Grafiker Yayınları.
OKTAY, Ahmet (2002), “Bir Şair”, Şiirin Korkunç Çocuğu İlhan Berk, (Hazırlayan: Alpay Kabacalı), İstanbul: TÜYAP Yayınları.
OLRIK, Axel, “Halk Anlatılarının Epik Kuralları”, Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar, Ankara: Millî Folklor Yayınları.
ÖZCAN, Tarık (2009), Aykırı ve Şair-İlhan Berk, İstanbul: Popüler Yayınları.
ÖZTÜRK, Serdar (2006), “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Halk Kitaplarını Modernleştirme Çabaları”, Kebikeç, Sayı: 21.
ÖZTÜRKMEN, Arzu (2009), Türkiye’de Folklor ve Milliyetçilik, İstanbul: İletişim Yayınları.
ŞENALP, Hilmi (2011), “Gelenekli Türk Mimarisi ve Sayıların Sırları”, Skylife, Ocak 2011.
TANSEL, Fevziye Abdullah (1972), Ömer Seyfeddin’in Şiirleri, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
TARANCI, Cahit Sıtkı (1944), “Şairlerimize Halk Şairleri Örnek Gösterilebilir mi?”, Cumhuriyet, 12 Ağustos 1944.
TAŞER, Suat (1962), Deli Dumrul-Ölüm ve Aşk (Destan-Oyun), Ankara: Dost Yayınları.
UYAR, Tomris, “Sanatçının Bir Şair Olarak Portresi”, Şiirin Korkunç Çocuğu İlhan Berk, (Hazırlayan: Alpay Kabacalı), İstanbul: TÜYAP Yayınları.
ÜLKEN, Hilmi Ziya (1938), “Memleketi Tanımak”, İnsan, Sayı: 5, 1 Birinci Teşrin.
YÖNTEM, Ali Canip (1956), “Davayı Kazananlar”, Hecenin Beş Şairi, İstanbul: Yeni Matbaa.
WHITMAN, Walt (1954), Çimen Yaprakları, (Hazırlayan: Memet Fuat), İstanbul: Yeditepe Yayınları.
Ziya Gökalp (1977), Şiirler ve Halk Masalları, (Hazırlayan: Fevziye Abdullah Tansel), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.