Dîvânü Lugâti’t-Türk’te Oğuzca olarak geçen geşür “havuç” kelimesinin kökeni üzerine düşünceler

Kâşgarlı Mahmud Dîvânü Lugâti’t-Türk’te Oğuzca geşür “havuç” kelimesini turma “turp” maddesi içerisinde değerlendirir. Türklerin önemli bir kısmının havuca sarıg turma dediklerini ifade eder. Arguların ve Oğuzların “havuç” karşılığı kullandıkları gezri ve geşür kelimelerinin Farsça aynı anlamdaki gezer’in değişmiş biçimleri olduğunu da sözlerine ekler. Bu çalışmada en eski örneğini Dîvânü Lugâti’t-Türk’te tespit edebildiğimiz geşür “havuç” kelimesinin kökeni üzerinde durulacaktır. Kelimenin Farsça gezer’den değil Sanskrit kökenli gacur kelimesinden XI. yüzyıl Oğuz Türkçesine geçtiği ispatlanmaya çalışılacaktır.

Notes on the etymology of Oghuz Turkic geşür “carrot” at Dîvân Lugât at-Turk

Mahmûd al-Kâshgarî examines Oghuz Turkic geşür “carrot” at Dîvân Lugât at-Turk in the entry of turma “radish”. He expresses that an important part of Turks says sarıg turma for carrot. The people of Argu call the latter gezri borrowing the Persian word for carrot gezer and the Oghuz call it geşür which they also borrowed from Persian. In this paper we will put the emphasis on the etymology of geşür “carrot” that belongs to agriculture culture and firstly demonstrated in Dîvân Lugât at-Türk among the historic texts until today. We will work to prove that geşür didn’t passed from Persian gezer but was passed to XI. century Oghuz Turkic from gacur which was Sanskrit origin.

PDF

___

AHMEROV K. Z. (1958) Başkirsko-Russkiy Slovar, Moskva.
ATALAY Besim (1945), Et-Tuḥfetu’z-Zekiyye fi’l- Luġati’t-Türkiyye, TDK Yay., İstanbul.
AYDOĞDU Özkan (2009), “Divanü Lûgati‟t-Türk‟te Geçen Türk Boyları ve Boylara Ait Dil Özellikleri”, Zeitschrift für die Welt der Türken, Vol. 1, s. 55-81.
BASKAKOV N.A. (1958), Karakalpakskogo-Russkiy Slovar, Moskva.
BASKAKOV N.A., ZAYONÇKOVSKOGO A., ŞAPşALA S. M. (1974), Karaimsko-Russko-Polʹskiy Slovar, Moskva.
BÖHTLINGK Otto, RUDOLPH Ruth (1855), Sanskrit-Wörterbuch, St. Petersburg.
CAFEROĞLU Ahmet (1931), Kitâb al-İdrâk li-lisân al-Atrâk, Evkaf Matbaası, İstanbul.
CANPOLAT Mustafa; “XIV. Yüzyılda YazılmıĢ Değerli Bir Tıp Eseri Edviye-i Müfrede”, Türkoloji Dergisi, C. V, S. 1, Ankara, 1973, s. 21-47.
CLAUSON S. Gerard (1960), Sanglax A Persian Guide to the Turkish Language by Muhammad Mahdī Xān, Facsimile Text with an Introduction and Indices, London.
CLAUSON Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Clarendon Press, Oxford.
ÇAĞBAYIR YaĢar (2007-III), Ötüken Türkçe Sözlük, 3. C., Ötüken Yay., İstanbul.
DANKOFF Robert, KELLY James (1982), Compendium of the Turkic Dialects (Dīwān Luγāt at-Turk-Maĥmūd al-Kāšarī), Part I, Harvard University Office of the University Publisher.
DEMİR, Necati (2002), Dānişmend-nāme, Critical Edition Turkish Translation Linguistic Analysis Glossary Facsimile (Part One: Critical Edition, Part Two: Turkish Translation, Part Three: Linguistic Analysis and Glossary, Part Four: Facsimile, Department of Near Eastern Languages and Civilization Harvard University, Sources of Oriental Languages and Literatures: 54, Harvard.
DİLÇİN Cem (1983), Yeni Tarama Sözlüğü, TDK Yay., Ankara.
DOERFER Gerhard, TEZCAN Semih (1980), Wörterbuch Des Chaladsch (Dialekt von Charrab), Akadémiai Kiadó, Budapest.
DOĞAN Şaban (2009), “15. Yüzyıla Ait Bir Tıp Terimleri Sözlüğü: Terceme-i Akrabâdîn‟in Istılah Sözlüğü”, Turkish Studies, Vol. 4/4, Summer 2009, s. 250-316.
DURAN Ahmet; “Türkçede Bazı Bitki Adlarının VeriliĢ Sebepleri”, Türk Dili, Ankara, S. 555, Mart 1998, s. 223-229.
EKER Süer (2009), “Divanü Lugâti‟t-Türk ve Iran Dillerinden Kopyalar Üzerine I”, International Journal of Central Asian Studies, Vol. 13, s. 233-283.
EREN Hasan (1999), Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Bizim Büro Yay., Ankara.
FRYE Richard N. (1947), “Karl H. Menges, Qaraqalpaq Grammar, Part One: Phonology, New York: King‟s Crown Press, 1947, Pp. 110.”, Harvard Journal of Asiatic Studies, vol. 10, 3/4, December, s. 436-440.
GOLOVKINA O.V. (1966), Tatarsko-Russkiy Slovar, Moskva. KARAAĞAÇ Günay (2008), Türkçe Verintiler Sözlüğü, TDK Yay., Ankara.
KARAHAN Akartürk (2009), Dīvānu Luġāti’t-Türk’e Göre XI. Yüzyıl Türk Lehçe Bilgisi, YayımlanmamıĢ Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Ankara. Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (1991), 1. C., Kültür Bakanlığı Yay., Ankara.
LAUFER Berthold (1919), Sino-Iranica, Field Museum of Natural History, Chicago.
MONIER-WILLIAMS Monier (1960), A Sanskrit-English Dictionary, Etymologically and Philologically Arranged with Special Reference to Cognate Indo-European Languages, Clarendon Press, Oxford.
MUMTAZ Ahmad (1985), Baluchi Glossary: A Baluchi-English Glossary: Elementary Level, Dunwoody Press, Kensington.
ÖGEL Bahaeddin (1991), Türk Kültür Tarihine Giriş II, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara.
SERTKAYA O. Fikri (2009), “Dîvânü Lügati't-Türk'te Geçen Her Kelime Türkçe Kökenli midir? Veya KâĢgarlı Mahmud'un Dîvânü Lügati't-Türk'ünde Yabancı Dillerden Kelimeler”, Dil Araştırmaları, S. 5, s. 9-38.
SPEEDE Barlow (1848), The New Indian Gardener and Guide to the Succesfull Culture of the Kitchen and Fruit Garden in India, W. Thacker and Co., St. Andrews Library, Calcutta.
ŞAHİN Hatice, “Câmi‟ü‟l-Fürs Örneğinde XVI. Yüzyıl Bitki İsimleri”, Turkish Studies, Vol., 2/2, Spring 2007, s. 570-602.
ŞAHİN Hatice, “Anadolu‟da YazılmıĢ Bir Tıp Kitabı, Kemâliyye”, Uludağ Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Sosyal Bilimler Dergisi, C. 9, S. 9
ŞEYH SÜLEYMAN EFENDİ (2003), Lugat-i Çagatay ve Türkî-i ‘Osmânî, Türk Dilleri AraĢtırmaları, C. 13, Ankara, s. 29-368.
TAYLOR Joseph (1808), A Dictionary, Hindoostane and English, Vol. 2, Hindoostane Press, Calcutta.
TOPARLI Recep, ÇÖĞENLİ M. Sadi, YANIK Nevzat H. (1999), El- Kavânînü’l-Külliyye Li- Zabti’l- Lügati’t-Türkiyye, TDK Yay., Ankara.
TOPARLI Recep, ÇÖĞENLİ M. Sadi, YANIK Nevzat H. (2000), Kitâb-ı Mecmû-ı Tercümân-ı Türkî ve Acemî ve Mugalî, TDK Yay., Ankara.
TOPARLI Recep (2003), Ed- Dürretü’l-Mudiyye Fi’l-Lügati’t-Türkiyye, TDK Yay., Ankara.
TURAN Fikret (2006), “Turkish glosses in the Pahlavi-Oghuz Turkish glossary Pahlavī-Āmīz: A linguistic and textual analysis”, Turkic Languages, Vol. 10, Num. 1, s. 88-109.
TURNER Ralph L. (1962-1966), A Comparative Dictionary of the Indo-Aryan Languages, Oxford University Press, London.
YARSHATER Ehsan (1998), “The Persian presence in the Islamic World”, The Persian Presence in the Islamic World, (edt.) Richard G. Hovannisian, Georges Sabagh, Cambridge University Press, 1998, s. 4-126