DESCARTES VE SPINOZA’DA TÖZ, SIFAT VE TARZ

Genel olarak bakıldığında modern felsefe, epistemolojik ve ontolojik problemler ekseninde şekillenmiştir. Bu dönemde filozoflar iki temel ve önemli soruya yanıt vermeye çalışmışlardır. Bunlardan ilki; bilginin mahiyeti, kaynağı ve sınırlarına ilişkindir. İkincisi ise töz, sıfat ve tarz hakkındaki sorulardır. Bahsi geçen soru(n)lar bağlamında René Descartes öncelikle epistemolojiye dayalı bir sistem inşa ederken Benedictus de Spinoza ise ontolojiye öncelik vermiştir. Fakat her ikisi için de töz, ontolojilerinin temelidir. Bu çalışmada, Descartes ve Spinoza’nın ontolojisinde kilit bir rol oynayan töz/cevher, sıfat ve tarz anlayışlarının karşılaştırılması amaçlanmıştır. Bu karşılaştırma ise Descartes’ın Felsefenin İlkeleri adlı eserinde yer alan “fark/ayrım teorisi” üzerinden gerçekleştirilmeye çalışılacaktır. Descartes tözler arasındaki, töz ile sıfat arasındaki, töz ile tarzları arasındaki ilişkiyi, “gerçek fark”, “tarzsal/modal fark” ve “akli/kavramsal fark” olmak üzere üç tür fark ile açıklamaktadır. Descartes’a göre “kat’i anlamı içinde gerçek fark, yalnızca iki ya da daha fazla töz arasında vardır ve birini diğerinden ayrı olarak açık ve seçik idrak edebildiğimizde iki tözün gerçekten farklı olduklarını kavrayabiliriz” (Descartes, 1985: 60/213). Descartes tarz bakımından farkın iki yolla yapılabileceğini söyler: “İlki, tam olarak söylendiğinde, bir tarz ile bir tarza sahip töz arasında; ikincisi ise aynı tözün iki tarzı arasındaki farktır” (Descartes, 1985: 61/213-214). Son olarak “akli/kavramsal bir fark, bir töz ile tözün bazı temel sıfatları – ki bunlar olmaksızın töz idrak edilemez- arasındaki veya tek bir tözün iki sıfatı arasındaki farktır” (Descartes, 1985: 62/214-215).

SUBSTANCE, ATTRIBUTE AND MODE IN DESCARTES AND SPINOZA

In general modern philosophy has been shaped by the problems about the epistemological and ontological. In this period, philosophers has been enquired the content, origin and limit of knowledge and what existence is. In this period, philosophers have tried to answer two basic questions: First, what is content, source and limits of knowledge? And second, what are substance, attribute and mode? While Descartes established a primary system based on epistemology, Spinoza gave priority to ontology. But substance is the basis of their ontologies. In this study, it is aimed to compare the concepts of substance, attribute and mode, which play a key role in the ontology of Descartes and Spinoza. This comparison will be built upon the "theory of distinction" in Descartes’s “Principles of Philosophy”. Descartes explains the relation between substances, substance and attribute, substance and mode with the three kinds of distinctions, which are “real distinction”, “modal distinction” and “rational/conceptual distinction”. According to Descartes “strictly speaking, a real distinction exists only between two or more substances; and we can perceive that two substances are really distinct simply from the fact that we can clearly and distinctly understand one apart from the other" (Descartes, 1985: 60/213). He says, a modal distinction can be taken in two ways: “firstly, as a distinction between a mode, properly so called, and the substance of which it is a mode; and secondly, as a distinction between two modes of the same substance” (Descartes, 1985: 61/213-214). Finally, he descripts “a conceptual distinction is a distinction between a substance and some attribute of that substance without which the substance is unintelligible; alternatively, it is a distinction between two such attributes of a single substance” (Descartes, 1985: 62/214-215).

___

  • Ariew, R. (2011). Descartes among the Scholastics, History of Science and Medicine Library Volume 20, Scientific and Learned Cultures and Their Institutions,ed.M. Feingold, Leiden- Boston.
  • Atbakan B. Utkan. (2017). “Nietzsche’nin Spinoza’ya Yönelik Eleştirisi: ‘Güç İstemi’ Contra ‘Conatus’”, Kutadgubilig Felsefe- Bilim Araştırmaları, 2017, Sayı 33, s. 61-76.
  • Balanuye, Ç. (2015). “Spinozacı Paralelizm Öğretisi: Çelişki mi, Çare mi?”, Spinoza İle Karşılaşmalar, Der. Güçlü Ateşoğlu & Eylem Canaslan, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, s. 31- 39.
  • Bennet, J. (1984). A Studies of Spinoza’s Ethics, USA: Hackett Publishing Company.
  • Cevizci, A. (2013). On Yedinci Yüzyıl Felsefesi, İstanbul: Say Yayınları.
  • Cottingham, J. (2002). Descartes Sözlüğü, çev. Bülent Gözkân, Necati Ilgıcıoğlu, Ayhan Çitil, Aliye Kovanlıkaya, İstanbul: Doruk Yayımcılık.
  • Deleuze, G. (2007). Kant Üzerine Dört Ders, çev. Ulus Baker, İstanbul, Kabalcı Yayınevi.
  • Deleuze, G. (2000). Spinoza Üstüne On Bir Ders, çev. Ulus Baker, Ankara: Öteki Yayınevi.
  • Deleuze, G. (2013). Spinoza ve İfade Problemi, çev. Alber Nahum, İstanbul: Norgunk Yayıncılık.
  • Deleuze, G. (2011). Spinoza Pratik Felsefe, çev. Ulus Baker & Alber Nahum, İstanbul: Norgunk Yayıncılık.
  • Descartes, R. (1985). Principles of Philosophy, The Philosophical Writings of Descartes, vol. 1, tr. and ed. by J. Cottingham, R. Stoothoff & D. Murdoch, Cambridge University Press.
  • Descartes, R. (2007). Tanrı’nın Varlığının ve İnsanın Ruhuyla Bedeni Arasındaki Gerçek Ayrımın Açık Biçimde Kanıtlandığı İlk Felsefe Hakkında Meditasyonlar- Pierre Gassendi’nin Meditasyonlar’a İtirazı ve Descartes’ın Bu İtirazlara Yanıtı, çev. İsmet Birkan, Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
  • Elmas, M. F. (2015). Spinoza ve İnsan, İstanbul: Sentez Yayıncılık.
  • Garber, D. (1992). Descartes’s Metaphysical Physics, Chicago: The University of Chicago Press.
  • Hardt, M. (2012). Gilles Deleuze Felsefede Bir Çıraklık, çev. İsmail Öğretir & Ali Utku, İstanbul: Oronom Yayıncılık.
  • Hoffman, P. (2002). “Descartes’s Theory of Distinction”, Philosophy and Phenomenological Research, International Phenomenological Society, Vol. 64, No: 1, s. 57–78.
  • Kovanlıkaya K. A. (2017). “Yöntem Olarak Şüphe, Bilginin Zemini Olarak Ben Bilinci”, FKSD, 3. Sonbahar Buluşması 2. Oturum, Düşünüyoruz Öyleyse..., 9-10 Eylül 2017, https://www.youtube.com/watch?v=-N9lbJaThIg.
  • Kovanlıkaya K. A. (2013).“Hâlâ Düşünüyorum”, Kaygı Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, 20, s. 19-30.
  • Lennon, T. M. (2005). “The Rationalist Conception of Substance” A Companion to Rationalists. ed. Alan Nelson. U.S.A. Blackwell Publishing.
  • Markie, P. (1994). “Descartes’s Concepts of Substance”, Reason, Will and Sensation Studies in Descartes’s Metaphysichs, Edited by John Cottingham, Clarendon Press, Oxford.
  • Nolan, L. (1997). “Reductionism and Nominalism in Descartes's Theory of Attributes”, Topoi, An International Review of Philosophy, Volume 16, Issue 2, s. 129–140.
  • Spinoza, B. de (2014). Descartes Felsefesinin İlkeleri ve Metafizik Düşünceler, Toplu Eserleri II, çev. Çoşkun Şenkaya, Ankara: Dost Kitabevi.
  • Spinoza, B. de (2011). Ethica - Geometrik Yöntemle Kanıtlanmış ve Beş Bölüme Ayrılmış Ahlak, çev. Çiğdem Dürüşken, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
  • Spinoza, B. de (2015). Kısa İnceleme- Toplu Eserleri IV, çev. Emine Ayhan, Ankara: Dost Kitabevi.
  • Spinoza, B. de (2014). Mektuplar- Toplu Eserleri I, çev. Emine Ayhan, Ankara: Dost Kitabevi.