Defter-i Cengiz-nāme’de Boy Nişanları ve Damgalar

Türklerin en eski geleneklerinden biri de damgalamak veya damga vurmak geleneği olup bu gelenek Türk boylarının ayırıcı özelliği olarak karĢımıza çıkar. Gerek Divanü Lugati‟t- Türk‟te gerekse Ebu‟l Gazi Bahadır Han‟ın ġecere-i Terākime adlı eserinde Türk boy damgalarını bulmak mümkündür. Türklerdeki bu gelenek diğer akraba Orta Asya topluluklarında da görülmektedir. Kazan Tatarlarına ait dil yadigârlarından Defter-i Cengiz- name 17. yüzyılda yazıya geçirilmesine rağmen tarihi çok daha eskilere götürülen bir eserdir. Bu eserde Cengiz Han ve onun çocuklarına ait destansı hikâyeler anlatılır. Eserin dikkati çeken özelliklerinden biri de içerisinde yer alan damgalardır. Eserde ikisi ortak olmak üzere on yedi damga yer alır. Damgalardan ilki Tumavul Mergen'e aittir. Diğer on dört damga Cengiz Han tarafından beylerine beylik ve boy niĢanı olarak verilmiştir. Bir damga ise Cengiz Han‟ın kendi boy damgası olarak karşımıza çıkar. Eserdeki damgaların Türk damgalarına benzerliğinin ortaya konmaya çalışıldığı ve damga adlarının etimolojik incelemelerinin de yapıldığı çalışmamız Türk ve Moğol tarihinin ortak yönlerinden birine damgalara ışık tutmayı amaçlamaktadır.

Stamps Anda Tribal Marks in Defter-i Genghis-name

One of the seal or stamp of the oldest traditions of the Turks hit the tradition is seen as a distinctive feature of the Turkish tribes. Both Divanü Lugati‟t Türk and ġecere-i Terakime of Ebu'l Gazi Bahadir Khan in his book Genealogy of Turkish tribes is possible to find stamps. This tradition is seen in other relatives Central Asian populations. 17 century language heirlooms of the Kazan Tatars Defter-i Cengizname, to pass on writing a piece that brought back a lot more. Cengiz this work and his children are told stories of the epic. One of the striking features of the work included in the stamps. The book is both a common stamp to seventeen. The first belongs to Mergen'e Tumavul stamps. Genghis Khan and the other on the four stamps are given by the rulers as hackneyed and the engagement length. Genghis Khan is a stamp-sized stamp us as their similarities Stamps and stamp the names of Turks in etymological studies to work on the common aspects of the history of Turkish and Mongolian aims to shed light on one of the stamps.

PDF

___

BTH Başkort Tiliniñ Hüzligi, Moskva 1993.
KRC Kumıksko-Ruskiy Slovar Moskva 1969.
TTAS Tatar Tiliniñ Añlatmalı Süzligi, Kazan 1979.
OSTN W.Radloff Opıt Slovarya Tyurskik Nareçiy.
ÖTİL Özbek Tiliniŋ İzahli Lügati, Moskva 1981.
MTS Moğolca-Türkçe Sözlük I,II, Ferdinand Lessing, Ankara, TDK Yay.829,2003.
ARIKOĞLU E (2005). Örnekli Hakasça-Türkçe Sözlük, Akçağ Yay. Ankara.
ARIKOĞLU E-K.KUULAR (2003). Tuva Türkçesi Sözlüğü, TDK Yay. Ankara.
ÇORUHLU Yaşar (1995). Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi, Seyran Yay. İstanbul.
ÇAĞATAY S, -TEZCAN S. (1976). "Köktürk Tarihinin Çok Önemli Bir Belgesi :Soğdça Bugut Yazıtı" TDAY Belleten (1975-1976), Ankara 1976, s.245-252.
ELİYAROV S.(1990). "Kurddan Türeyiş Efsanesinin Tarihi Coğrafyasına Dair" TDA, Prof. Dr. Bahaeddin Ögel'e Armağan, S. 65, Nisan 1990, s. 83-vd.
ESİN E (1967). "Türk Sanat Tarihinde Karahanlı Devrinin Mevkii", VI. TTK Kongreye Sunulan Tebliğler, Ankara, s. 114-116.
GÜLENSOY T (1989). Orhun'dan Anadolu'ya Türk Damgaları, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yay., İstanbul.
İNAN A (1945). Tarihte ve Bugün Şamanizm. Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara.
IVANICS M.-USMANOV M. (2002). Das Buch Dschingis-Legende (Defter-i Cingiznāme) I, Studio Uralo-altaica, Szeged-Hungary.
ÖGEL B (1998)(1). Türk Mitolojisi-I ( Kaynakları ve Açıklamaları İle Destanlar), Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara.
ÖGEL B (1998) (2). Türk Mitolojisi-II (Kaynakları ve Açıklamaları İle Destanlar), Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara.
ÖLMEZ Z (2003). Şecere-i Türk’e Göre Moğol Boyları, Kebikeç Yay., İstanbul.
PALA İ. (1992). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü I-II, Akçağ Yay.
RUDENKO S, J (1958). "The Mitological Eagle, the Gryphon,, the Winged lion and yhe Wolf in the art of Northern Nomads" Artibus Asia, C. XXI.s. 110-125.
ROUX J. P (2002). Türklerin ve Moğolların Eski Dini, Kabalcı Yay. Çev. Aykut Kazancıgil, İstanbul.
ROUX J. P (2005). Orta Asya’da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar, Kabalcı Yay. Çev. Aykut Kazancıgil-Lale Arslan, İstanbul.
TAVKUL U (2000).Karaçay-Malkar Türkçesi Sözlüğü, TDK Yay., Ankara.
YILDIZ N (1995). Manas Destanı (W Radloff) ve Kırgız Kültürü İle İlgili Tespitler Tahliller, TDK Yay. Ankara.