DEDE KORKUT HİKÂYELERİNDE ESKİ TÜRKÇENİN İZLERİ
Dede Korkut Hikâyeleri, Eski Anadolu Türkçesinin önemli eserlerindendir. Oğuzca'nın bilinen en eski yazı dili olan Eski Anadolu Türkçesi, aynı zamanda gösterdiği fonetik özellikler bakımından da Orta Türkçeden Osmanlıcaya geçişte köprü vazifesi görmektedir. Bundan dolayı Eski Anadolu Türkçesi döneminde Eski Türkçe ve Orta Türkçedeki pek çok unsur arkaik olarak barındırılmaktadır, bu unsurların bir kısmı ya aynı biçimde ya da fonetik değişmelere uğrayarak Osmanlıca ve Türkiye Türkçesinde devam ederken, bir kısmı da bu dönemden sonra özellikle edebi dilde kullanımdan düşmüştür. Ancak hemen şunu da belirtmeliyiz ki Eski Türkçe ve Orta Türkçedeki bazı kelime veya gramatikal unsurlar Eski Anadolu Türkçesinden sonra edebi dilde kullanılmazken, Anadolu halk şivelerinde varlıklarını sürdürmüştür. Anadolu halk şivelerini derlemeye yönelik şimdiye kadar yapılmış veya yapılacak olan çalışmalar saklanan bu unsurları ortaya çıkartmada çok önemlidir. Pek çok üniversitemizin Türkoloji bölümlerinde çalışmaların artarak devam etmesi bu yönde olumlu bir gelişmedir. Dede Korkut Hikâyelerinin önemi sadece Eski Anadolu Türkçesine ait yazılı edebi eser olmasından ziyade, oluşumu çok daha eski zamanlarda başlamış ve uzun yıllar halk arasında söylenile gelen bu hikâyelerin halk şivesinden derlenerek yazıya aktarılmasıdır. Bundan dolayıdır ki bu eser arkaik unsurları saklaması bakımından diğer Eski Anadolu Türkçesi eserlerinden çok daha ehemmiyetlidir
TRACES OF THE OLD TURKISH IN DEDE KORKUT STORIES
Old Anatolian Turkish, which is the oldest written language of Oghuz, also serves as a bridge between Middle Turkish and Ottoman Turkish in terms of its phonetic features. Therefore, many components in Old Turkish and Middle Turkish in the period of Old Anatolian Turkish are found archaically. While some of these components continue in Ottoman Turkish and Turkey Turkish either in a similar way or with phonetic changes, some of them, especially in literary language, have fallen into disuse after this period. However, we should indicate that while some words or grammatical components have not been used in literary language after Old Anatolian Turkish, they have continued their existence in Anatolian folk accents. The studies made or to be made regarding to compile Anatolian folk accents are very important in revealing these hiding elements. The studies regarding to compiling of Anatolian folk accents are increasingly continuing at Turcology departments at many of our universities, and this gratifies us. The importance of Dede Korkut’s stories does not only depend on being a written literary work. Also, they have begun to come into existence in old-time and they have been transferred to the written language by being compiled from folk accents. Therefore, this work is more important than the other works of Old Anatolian Turkish in terms of hiding the archaic components
___
- ARAT, Reşid Rahmeti, Makaleler, cilt: I, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1987.
- ATALAY, Besim, Divanü Lugat-it-Türk Tercümesi, c: I, II, III, IV, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1988.
- BOROVKOV, A. K., Orta Asya’da Bulunmuş Kur’ân Tefsirinin Söz Varlığı (XII.-XIII. yüzyıllar), (Rusçadan çevirenler: Halil İbrahim Usta, Ebülfez Amanoğlu), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2002.
- BROCKELMANN,C., Osttürkische Grammatik der İslamischen Litteratursprachen Mittelasiens, Leiden, 1954.
- CAFEROĞLU, Ahmet, Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1933.
- CLAUSON, Sır Gerard, Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford the Clarendon Press, London, 1972.
- DEMİRCİ, Ümit Özgür-Şenol Korkmaz, Yusuf u Zeliha, Kaknüs Yayınları, İstanbul, 2008.
- DEMİRCİ, Ümit Özgür, “g’li Damak ŋ’si ve Bunun Ardahan Yerli Şivesinde Çözülmesi Üzerine,” Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/6 Spring 2014, p. 275-289, ANKARA-TURKEY, 2013. Derleme Sözlüğü, c: I, II, III, IV, V, VI, VII, VIII, IX, X, XI, XII, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1963-1982.
- DİLÇİN, Dehri, Yusuf ve Zeliha, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1946. DOĞAN, Talip, “Oğuzca Ağızlarında k/g > ç/c Değişmesi,” Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/9 Summer, p. 1171-1181, ANKARA-TURKEY, 2013.
- ECKMANN, János, Çağatayca El Kitabı, (çeviren: Günay Karaağaç), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1988.
- EMİNOĞLU, Emin, Destân-ı Yusuf, IQ Yayınları, İstanbul, 2008.
- ERASLAN, Kemal, Osman Fikri Sertkaya, Nuri Yüce, Kutadgu Bilig III (İndeks), Türk Kültürünü Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul, 1979.
- ERCİLASUN, Ahmet Bican, Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, Akçağ Yayınları, Ankara, 2004.
- ERDAL, Marcel, Old Turkic Word Formation, A Functional Approach to the Lexicon, Volume: I, II, Wiesbaden: Harrassowitz, 1991.
- EREN, Hasan, Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Bizim Büro Basımevi, Ankara, 1999. ERGİN, Muharrem, Dede Korkut Kitabı I, II (Giriş, metin, faksimile) Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1997.
- GAZİHAN, Sultan Abdülhamid, Lugati Çağatai ve Türki Osmâni, Mihran Matbaası, İstanbul, 1298.
- GRØNBECH, Kaare, Komanisches Wörterbuch, Türkischer Wortindex zu Codex Cumanicus, Kopenhagen: E. Munksgaard, 1942.
- GÜLENSOY, Tuncer, Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2007.
- HAN, Muhammad Mehdî, Sanglax, (yayınlayan: Sır Gerard CLAUSON), London, 1960.
- İZBUDAK, Veledi, El-İdrak Haşiyesi, İstanbul, 1936.
- KARAMANLIOĞLU, Ali Fehmi, Kıpçak Türkçesi Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1958.
- NADELYAYEV, V. M- NASİLOV, D. M- TENİŞEV, E. R- ŞÇERBAK, A. M., Drevnetyurskiy Slovar, Leningrad: Izdatel’stvo Nauka, 1969.
- ÖLMEZ, Mehmet, “Çağataycadaki Eskicil Öğeler Üzerine”, Dil ve Edebiyat Araştırmaları Sempozyumu, Mustafa Canpolat Armağanı, sayfa: 135-142, Ankara, 2003. Tarama Sözlüğü, c: I II, III, IV, V, VI, VII, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1963- 1977.
- TAŞ, İbrahim, Yusuf ve Zeliha, (Yayınlayan: Mehmet ÖLMEZ) İstanbul, 2008. TEKİN, Şinasi, “1343 Tarihli Bir Eski Anadolu Türkçesi Metni ve Türk Dili Tarihinde OlgaBolga Sorunu”, TDAY Belleten 1973-1974, Ankara, 1974.
- TEKİN, Talât, Orhon Yazıtları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1988. Türkçe Sözlük, (10. Baskı), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2009.
- UÇAR, Filiz Meltem Erdem, “Çağatay Türkçesinde Eski Türkçenin İzleri,” Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/1 Winter 2011, p. 1891-1898, TURKEY, 2011.
- ÜŞENMEZ, Emek, Eski Anadolu Türkçesinde Arkaik (Eski) Öğeler, Akademik Kitaplar Yayınları, İstanbul, 2014.
- YILDIZ, Osman, Yusuf ve Zeliha, Ankara: Akçağ Yayınları, 2008.
- ZAJACZKOWSKİ, ANANİASZ, Bulgat Al Muştâq Fi Lugat At-Turk Wa-l-Qıfzâq II, Warzawa, 1954.