ÇÖZÜLÜŞ ASRI ŞİİRİNİN KAHRAMANLARI OLARAK YÖNETENLERDE LİYÂKAT VE ADÂLET DUYGUSU

Şiir, güzelliği gaye edinen bediî bir sanattır. Şiirin güzellik arayışı onu fikrî hasletlerden yoksun bırakmaz. Şâir, bir mütefekkir gibi etrafını gözlemler; bir filozof edâsıyla fert, toplum, devlet, yönetim, varlık, tasavvuf, Allah, peygamber, aşk, vb. pek çok konu hakkında düşünce beyân eder. Yalnız fikrî olan unsurlar bazı çağlarda çok daha yoğun bir görünüm arz eder ki 17. asır bir çözülme çağı olarak böyledir. Osmanlı Devleti bu çağda ekonomik, siyasî, sosyal çalkantılar yaşar ve büyük inkırazlar söz konusudur. Böyle bir manzaranın eşliğinde gelişen klasik şiir, hayatın bir aynası olur ve bu çağı bir görüntü olarak tüm yönleri ile bu şiirde bulmak mümkündür. Bu çağ şiirinde Osmanlı yönetiminin farklı cepheleri görülebilir ve yönetenler çözülüş asrı şiirinin figürleridir. Âdil olma ise yöneticinin en önemli vasıflarından biri olarak bu çağda ayrı bir önem taşır. Bu asrın husûsiyetle mesnevi ve kasîdelerinde şâirler yönetici vasıflarını ve bu vasıflar içerisinde adâleti geleneğin bir uzantısı olarak ele aldıkları gibi çağın kendi koşulları içerisinde de değerlendirir; hatta zaman zaman hicvin en uç noktasına kadar ulaşırlar. Osmanlı düşünürü gibi Osmanlı şâiri de küfür ile bir devletin devam edebileceği; ancak adâletsiz pâyidar olamayacağı kanaatini taşıyordu. Bu anlayış soyut bir düşünce ürünü olmaktan ziyâde hayat ile birleşen somut bir manâ taşıyor; yönetimde liyâkat ve adâlet ihtiyacının arttığı 17. asırda gözlere somut manzaralar çiziyordu. Bu asır şiirinin yönetim ve adâlet hakkındaki söylemleri gelenekle beraber çağın genel görünümü ile birleşen bir içerik taşır ve şiir bu içeriğin sözcüsüdür. Klasik şiire tarihî ve sosyolojik pencereden bakıldığında şiirin anlam tabakaları ile gelenek, çağ ve yaşanılan gerçek hayat arasında bağlar kurulur. Şâirlerin gündelik hayata, devlet, siyâset ve toplum hayatına dönük gözlemleri şiirin imkân verdiği ölçüler içersinde tarih ve sosyolojiye katkı sağlayabilecek malzemeler sunar. Klasik şiirde yönetim ve adâlet kavramları 17. asır içerisinde sosyolojik ve tarihî bir görünüm kazanmıştır

AS HEROES OF DISSOLUTION CENTURY POETRY ADMINISTRATORS AND JUSTICE

Poetry is an art of aesthetic that aims beauty. Pursuit of the beauty of poetry does not deprive it of the intellectual virtues. A poet, as a thinker, observes around and declares thoughts on various topics as a philosopher of the individual, society, government, management, assets, mysticism, God, prophets, love, and so on. Single intellectual elements seem much more intense at some ages and that the 17th century is one of these centuries as the age of thaw. In this era Ottoman Empire was undergoing economic, political, and social unrest and great hardship. In the presence of such a view poetry would be a mirror of the life and in this poem thriving as an image with all aspects of this era can be found. In the poetry of this century various states of the Ottoman rule can be seen and the rulers are the heroes of the dissolution. Justice is a manager's most important characteristic in this era. In this century the poets in their mesnevis and eulogies handle qualifications and managerial skills and justice within the tradition of the age even occasionally it reaches to the extremes of satire. Like Ottoman thinkers Ottoman poets have the thought that a state may continue to stand with profanity but cannot stand without justice. This understanding has a meaning of concrete rather than an abstract idea which is combined with life and drawing concrete outlook of the 17th century when the need for quality in management and increased justice was utmost. The rhetoric of poetry of this century is about management and justice tradition coupled with the overall look of the era and poetry is the representative of this meaning. When viewed from a historical and sociological window classic poem, poetry bonds are established between layers of meaning and tradition and with age and real life. The observations of poets of everyday life, government, politics, and community life offer materials that can contribute to history and sociology. In classical poetry administration and justice draw a historical and sociological landscape in the 17th century. Key Words: Dissemination Century, Classical Poetry, Administration and Justice

___

  • AKKUŞ, Metin.(1993) Nef’î Dîvânı. Ankara: Akçağ Yayınları.
  • AYAN, Hüseyin.(1981) Cevrî Hayâtı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Dîvânının Tenkidli Metni. Erzurum.
  • BANARLI, Nihat Sami.(2001) Resimli Türk Edebiyatı. Cilt 2, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
  • BAYRAKTUTAN, Lütfü.(1990) Şeyhülislâm Yahyâ Dîvânından Seçmeler. İstanbul: Acar Matbaacılık.
  • BARTHOLLD, Wilhelm.(1977) İslâm Medeniyeti Tarihi. Ankara: Başbakanlık Basımevi.
  • BOUTHOL, Gaston.(1975) Zihniyetler Kişi ve Toplum Açısından Zihin Yapılarına Dair Psikolojik Bir İnceleme. (Çev: Selmin Evrim). İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
  • BÜLBÜL, Zekeriya.(2000) Osmanlı Müesseseleri ve Medeniyeti Tarihi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
  • ÇAVUŞOĞLU Mehmet, OCAK Tulga, ÜNVER İsmail, (1987)Ölümünün Üçyüz Ellinci Yılında Nef’î. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını-Sayı9.
  • Büyük Türk Klasikleri cilt 5. (2004)İstanbul: Ötüken Yayınları.
  • D’ISTRİA, Dora.(2008) Osmanlılar’da Şiir.(2.Baskı). İstanbul: Nesnel Yayınları.
  • ERTEM, Rekin.(1995) Yahyâ Dîvânı. Ankara: Feryal Matbaası.
  • ERGİN, Muharrem.(2002) Orhun Âbideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
  • GÖKYAY, Orhan Şayik. Kâtip Çelebi.Türkiye İşbankası Kültür Yayınları.
  • GÜNGÖR, Erol.(2011) Türk Kültürü ve Milliyetçilik. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
  • GÜNGÖR, Erol.(2011) Kültür Değişmesi ve Milliyetçilik. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
  • HALDUN, İbn.(1986) Mukaddime I, II, II.(Çev: Zeki Kadirî Ugan).İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
  • İPEKTEN, Haluk.(1990) Nâilî Dîvânı. Ankara: Akçağ Yayınları.
  • İPEKTEN, Haluk.(1999) Nâilî Hayâtı Sanatı Eserleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
  • İPEKTEN, Haluk.(2000) Nef’î Hayâtı Sanatı ve Eserleri. (3.Baskı) Ankara: Akçağ Yayınları.
  • KABAKLI, Ahmet.(2011) Dîvân Edebiyatı. İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları.
  • KAFESOĞLU, İbrahim.(1980) Kutadgu Bilig ve Kültür Tarihimizdeki Yeri. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • KAFESOĞLU, İbrahim.(2009) Türk Milli Kültürü. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
  • KARACAN, Turgut.(1974)Nev’î-zâde Atâyî Heft-Hˇân Mesnevisi (İnceleme-Metin). Ankara: Sevinç Matbaası.
  • KARACAN, Tutgut.(1991) Bosnalı Alâeddin Sabit Dîvânı. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
  • KARAİSMAİLOĞLU, Adnan.(2001) Klasik Dönem Türk Şiiri İncelemeleri. Ankara: Akçağ.
  • KIYÇAK, Özgür.(2010) 17. Yüzyıl Kasideciliğinin Zihniyet Çözümlemesi ve Eğitim Sürecinde Kullanımı. İzmir: (Yüksek Lisans Tezi)
  • KORTANTAMER, Tunca.(1997) Nev‘i-zâde Atâyî ve Hamse’si. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları: 88.
  • KORTANTAMER, Tunca.(1993) Eski Türk Edebiyatı Makaleler. Ankara: Akçağ Yayınları.
  • KUNT, Metin, vd.(2002) Türkiye Tarihi 3 Osmanlı Devleti 1600-1908. İstanbul: Cem Yayınevi.
  • KUZUBAŞ, Muhammed.(2005) Nefhâtü’l-Ezhâr Mesnevisi. Samsun: Deniz Kültür.
  • KUZUBAŞ, Muhammed.(2009) Sâkînâme (Nev’îzâdeAtâyî). İstanbul: Etüt Yayınları.
  • LEWİS, Bernard.(1993) Modern Türkiye’nin Doğuşu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
  • PAKALIN, Mehmet Zeki.(1971) Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul.
  • PALA, İskender.(1989) Şâir Nâbî Hayriyye. Ankara: Bedir Yayınevi.
  • PARMAKSIZOĞLU, İsmet. (1982) Türklerde Devlet Anlayışı. Ankara: Başbakanlıkbasımevi.
  • TOKEL, Dursun Ali.(Bahar-2005) Türk Cihân Hâkimiyeti İdealinin Önemli Bir Vesikası Olarak Kasîdeler. Milli Eğitim Dergisi. S:166: S.8-32.
  • TOLASA, Harun.(1979) Şeyhilislâm Bahâyî Efendi Dîvânı’ndan Seçmeler. İstanbul: Kervan Kitapçılık.
  • TURAN, Osman.(2010)Türk Cihân Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
  • UZUNÇARŞILI, İbrahim Hakkı.(1951) Osmanlı Tarihi III.Cilt,I.Kısım.Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • ÜLGER, Sibel.(1996) Nâbî-Hayrâbâd İnceleme Metin. Van. (Yüksek Lisans Tezi).
  • ÜZGÖR, Tahir.(1991) Fehîm-i Kadîm Hayâtı, Sanatı, Dîvân’ı ve Metninin Bugünkü Türkçesi, Ankara: Atatürk Kültür Merkez Yayını.
  • YORULMAZ, Hüseyin.(1996)Dîvân Edebiyatında Nâbî Ekolü-Eski Şiirde Hikemiyât-. İstanbul: Kitapevi Yayınları.