SERCAN HALAT, HANDAN ÇELİK, Hatice FIRAT

ÇOCUK KİTAPLARINDA OTORİTE: “BACAKSIZ SERİSİ” ÖRNEĞİ

Toplumsal yaşamda, hemen her alanda otoriter tutumlara maruz kalanlar içerisinde çocuklar da bulunmaktadır. Çocuğa yönelik otorite, “ailede anne-baba, okulda öğretmen, yakın çevrede akran (arkadaşlar) ve edebiyat ortamında yazar otoritesi” gibi farklı kaynaklardan gelebilir. Dolayısıyla çocuklar genel olarak günlük yaşamda; ailede, okulda, arkadaş çevresinde ve de edebiyat ortamında otoriter kişiler ve tutumlarla karşılaşmakta ve bu durum çocuk edebiyatı ürünlerinde önemli bir yer tutmaktadır. Çocuk edebiyatı, öznesi çocuk olan; çocuğa görelik ilkesini, çocuk bakışını ve duyarlılığını dikkate alan bir edebiyat türüdür. Dolayısıyla söz konusu çocuk ve edebiyat olduğunda, asıl belirleyici unsurun pedagojiden ziyade estetik ve sanat olması gerekmektedir. Çeşitli çevrelerde çocuğa yönelik otoriter tutumun ele alındığı bu çalışmada; Rıfat Ilgaz’a ait beş kitaptan oluşan seride “otorite sorunu” incelenmiştir. Nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesinin kullanıldığı bu çalışmada, çocuklara yönelik otoritenin, otoriteyi doğuran tutumların ve bu tutumları sergileyen kişilerin (anne, baba, öğretmen, yazar vb.) dikkate alınarak tespit edilmesi ve bunların çocuk edebiyatı eserlerine nasıl yansıdığının belirlenmesi amaçlanmaktadır. Çalışma sonucunda Bacaksız serisinde çocuğa yönelik otoritenin alanyazında da belirtildiği gibi, ailede “anne-baba”, okulda “öğretmen”, yakın çevrede “akran (arkadaşlar)” tarafından uygulandığı saptanmıştır. Yazar otoritesi ise beş eserin ikisinde görülmektedir. Bununla birlikte çalışmada, otoritenin çocuklar üzerinde; bastırılma, dışlanma, sürekli olarak cezalandırılma, alay edilme, sosyal çevreden soyutlanma ve fiziksel şiddete uğrama korkusu gibi etkilerinin olduğu tespit edilmiştir.

AUTHORITY IN CHILDREN'S BOOKS: "BACAKSIZ" AS AN EXAMPLE

There are also children amongst people who are exposed to an authoritarian demeanor in almost every aspect of social life. Authority aimed at children can come from different sources such as: "parents in family, teachers at school, peers (friends) on the inner circle, and author authority in literary environment". Hence, children generally encounter with authorial figures and demeanors during their daily lives; in their family, at school, in their social circle and in literary environments and this situation holds an important place in children's literature merchandise. Children's literature is a kind of literature that revolves around children which takes the principle of child appropriateness, children's perspective and sensitivity into consideration. Therefore, when it comes to children and literature, the main determining factor should be art rather than pedagogy. On this study which addresses the authoritarian attitude towards children in different environments, the issue of "authority problem" was examined through Rıfat Ilgaz's series which include five books. This study aims to identify authority that is aimed at children, demeanors that leads to authority by taking account of people's "family, school environment, social circle, and literary environment" who exhibits these demeanors. In conclusion of the study, it was determined that in the series of "Bacaksız" the authority aimed at children is implemented by "mother-father" in family, "teacher" at school, inner circle "peers (friends)". Author authority on the other hand, is seen in two of the books out of five. In addition to these, in this study, it was concluded that the authority has several effects on children such as; repression, social exclusion, being punished constantly and the fear of being subjected to physical violence.

PDF

___

Alisinanoğlu, F. (2003). Çocukların denetim odağı ile algıladıkları anne tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, Cilt 1 (1), s. 97-107.
Aydın, A. (1999). Gelişim ve öğrenme psikolojisi. Ankara: Anı Yayıncılık.
Brubacher J. S. (1989). Özgürlük ve otorite (Çev: Oğuzkan F. A.). Eğitim ve Bilim Dergisi, 13 (73), s. 12-17.
Clasen, D. R., Brown, B. B. (1985). The multidimensionality of peer pressure in adolescence. Journal of Youth and Adolescence, 14 (6), 451-468.
Creswell, J. W., Clark, P. (2007). Designign an conducting mixed method research. USA: SAGE Pub.
Curtner-Smith M.E., MacKinnon-Lewis C.E. (1994). Family process effects on adolescent males’ susceptibility to antisocial peer pressure. Family Relations, 43, s. 462–468.
Çeçen, A. R. (2008). Öğrencilerin cinsiyetlerine ve anababa tutum algılarına göre yalnızlık ve sosyal destek düzeylerinin incelenmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 6 (3), s. 415-431.
Dilidüzgün, S. (2004). Çağdaş çocuk yazını. İstanbul: Morpa Kültür.
Dilidüzgün, S. (2006). Çocuk edebiyatı eleştirisinin temelleri ve Türkiye’de çocuk edebiyatı eleştirisi. II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu Bildirileri (Gelişmeler, sorunlar ve çözüm önerileri). 4-6 Ekim 2006, s. 159-164.
Dilidüzgün, S. (2007). Çağdaş çocuk yazını: yazın eğitimine atılan ilk adım. İstanbul: Morpa.
Emeksiz, A. (2014). Çocuklar için edebiyat vardır ve bunu tartışmanın bir anlamı kalmamıştır. Türk Dili Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatı Özel Sayısı. CVII (756), s. 267-274.
Gartner, A. (1996). Converting peer pressure. Social Policy, 27(2), s. 47-50.
Ilgaz,R. (2010a). Bacaksız okulda. İstanbul: Çınar Yayınları.
Ilgaz,R. (2010b). Bacaksız paralı atlet. İstanbul: Çınar Yayınları.
Ilgaz,R. (2010c). Bacaksız kamyon sürücüsü. İstanbul: Çınar Yayınları.
Ilgaz,R. (2010d). Bacaksız sigara kaçakçısı. İstanbul: Çınar Yayınları.
Ilgaz,R. (2010e). Bacaksız tatil köyünde. İstanbul: Çınar Yayınları.
İpşiroğlu, Z. (2006). Çocuk yazını eleştirisi. II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu Bildirileri (Gelişmeler, sorunlar ve çözüm önerileri). 4-6 Ekim 2006, s. 173- 176.
Kağıtçıbaşı, Ç. (1998). Kültürel psikoloji - kültür bağlamında ı̇ nsan ve aile. İstanbul: YKY.
Lashbrook, J.T. (2000). Fitting in: exploring the emotional dimension of adolescent peer pressure. Adolescence, 35 (140), s. 747-758
Mendel, G. (1992). Son sömürge çocuk, sosyo-psikanaliz açıdan otorite. (H. Portakal, Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Milli Eğitim Bakanlığı, (2006). 36-72 aylık çocuklar için okul öncesi eğitim programı. İstanbul: Ya- pa.
Milli Eğitim Bakanlığı, (2017). Türkçe öğretim programı. Ankara
Olweus D. (1993). Bullying at school: what we know and what we can do. Cambridge MA: Blackwell.
Özdem, F. (2014). Çocuk edebiyatının çocukları terbiye etmek gibi bir derdi olmamalı. Türk Dili Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatı Özel Sayısı. CVII (756), s. 260-261.
Özer, H. (2014). Otorite kavramı ve Reşat Nuri Güntekin’in romanlarında otoritenin yansımaları. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7 (34), s. 135-146.
Pamuk, E. U. (2013). Ortaokul öğrencilerinin atılganlık düzeyi ile akran baskısı arasındaki ilişki (İstanbul ili Tuzla ilçesi örneği). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yeditepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.
Sertelin, Ç. (2003). Ebeveyn tutumlarının sosyo-kültürel yapı ve aile fonksiyonları ile ilişkisi.Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.
Soylu, A. (2011). İlk ve ortaöğretim öğrencilerinin otorite algıları üzerine bir inceleme. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Niğde Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Niğde.
Strauss, A., & Corbin, J. M. (1990). Basics of qualitative research: Grounded theory procedures and techniques. Sage Publications Inc.
Sümer, N., Gündoğdu A., E., Helvacı, E. (2010). Anne-baba tutum ve davranışlarının psikolojik etkileri: Türkiye’de yapılan çalışmalara toplu bakış. Türk Psikoloji Yazıları, 13 (25), s. 42- 59.
Şahin, F., Özyürek, A. (2008). 5-6 yaş grubu çocuğa sahı̇ p ebeveynlerı̇ n demografı̇ k özellı̇ klerı̇ nı̇ n çocuk yetı̇ ştı̇ rme tutumlarına etkı̇ sı̇ nı̇ n incelenmesı̇ . Türk Eğitim Bilimleri Dergisi. 6 (3), s. 395-414.
Şen, E. (2014). Otoriter anlayış karşıtlığı ve “Gianni Rodari”. Türk Dili Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatı Özel Sayısı. CVII (756), s. 653-662.
Şimşek, T. (2014). Çocuk edebiyatı tarihine önsöz. Türk Dili Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatı Özel Sayısı. CVII (756), s. 15-58.
Şirin R. M. (2007). Çocuk edebiyatına eleştirel bir bakış – çocuk edebiyatı nedir, ne değildir? Ankara: Kök Yayıncılık.
Şirin R. M. (2016). Edebiyat ve çocuk edebiyatı, edebiyatın amacı ve işlevi. Türk Dili Dergisi. CX (780), s. 12-31.
Tavşancıl, E., Aslan, E. (2001). Sözel, yazılı ve diğer materyaller için içerik analizi ve uygulama örnekleri. Epsilon: İstanbul.
Terzi, Ç. (2001). Öğretmenlerin sınıf yönetimi anlayışlarına ilişkin görüşlerinin belirlenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
Tezcan, M. (1985). Eğitimcilerin gençlere ilişkin olumlu ve olumsuz tutumları. 7. Pediatri Günleri Toplantısı. 19-21 Nisan, İstanbul.
Türk Dil Kurumu (2011). Türkçe sözlük. Ankara: TDK.
Ulusoy, M. D., Demir, N.Ö., Baran, A. G. (2005). Ebeveynin çocuk yetiştirme biçimi ve ergen problemleri: Ankara ili örneği. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 3 (3), s. 367-384.
Yapıcı, Ş. (2010). Türk toplumunda aile ve eğitim ilişkisi. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 5 (4). s. 1544-1570.
Yıldırım, A., Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.