Çağatay edebiyatında kadın şairler

Anadolu ve Azerbaycan sahalarıyla beraber, Klasik Türk edebiyatının üç büyük sahasını oluşturan Çağatay edebiyatı, diğer edebi sahalarla hemen hemen aynı dönemde başlamışsa da kadın Şairlerin, bu edebiyatta eser vermeleri daha sonraki dönemlerde gerçekleşmiştir. Buna sosyo-kültürel ve jeo-politik olarak birçok neden gösterilebilir. Ancak her şeye rağmen özellikle Harezm ve Türkmenistan‟da Zebunnisa başta olmak üzere Üveysi, Nadire, Mahzune, Nazime, Muazzam Han gibi kadın Şairler yetişmiştir. Çağatayca dışında Farsça ve Tacikçe Şiirler yazabilecek kadar iyi yetişmiş bu kadın Şairlerin en ünlüsü Üveysi ve Nadire‟dir.

Women poets in Chagatai literature

Women writers contributed much later to Chagatai literature although this started at about the same time with Anatolian and Azerbaijani literature together with which it together constitutes the three major fields of classical Turkish literature. Most probably the reasons for it were the socio cultural and geopolitical conditions. Nevertheless, particularly in Turkmenistan and Harezm women poets like Zebunnisa, Üveysi, Nadire, Mahzune, Nazime, Muazzam Han emerged. These women poets received such an education as to enable them to write not only in Jagatai but also in Persian and Tajiki. The most famous of these poets were Üveysi and Nadire.

PDF

___

ABDULLAYEVA, Ş. vd. (1986). Edebiyat Hristametiyası, Taşkent, Okıtuvçı Neşriyat, 256 sayfa.
AÇA, Mehmet (2002). “Özbek Türklerinin Destancılık Geleneği Üzerine Notlar”, Milli Folklor, Bahar 2002, C 7, Yıl 14, Sayı 53, sayfa 78-93.
AKKUŞ, Metin (2006). Klasik Türk Şiirinin Anlam Dünyası-Edebi Türler ve Tarzlar, Erzurum, Fenomen Yayınları, 314 sayfa.
AKPINAR, Yavuz (1986). “Mehseti Gencevî”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, C. VI, İstanbul, Dergâh Yayınları, s. 223-224.
AKÜN, Ömer Faruk(1991). "Babür-Sanat ve Fikir Adamı Yönü", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. IV, İstanbul, s. 396-400.
ALPAY, Gönül (1973-74). “XIX. yy Özbek Edebiyatına Genel Bir Bakış”, Belleten, 254-263. Sayfalar.
ARASLI, Hamid (1960). “VII-XII. Asırlarda Azerbaycan Edebiyatı”, Azerbaycan Edebiyatı Tarihi, C. I (3 Cilt), Bakü, Azerbaycan SSR İlimler Akademiyası Neşriyatı, 37-83. sayfalar.
BARTHOLD, W (1978). “Çağatay”, MEB İslam Ansiklopedisi, C. III (XIII Cilt), İstanbul, MEB Yayınevi, 266-270. Sayfalar.
BERTELS, E. E., "Ali Şir Nevâ‟î'nin Ferhad ü Şirini", (çev. Rasime Uygun), tday-belleten 1957, 1957, s. 115-130.
CANPOLAT, M. vd.(2000). “Nâdire”, Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi-Özbek Edebiyatı II, C. 15, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, 177-181. Sayfalar.
CEFERZĀDE, Ezize (2006). “Mehseti Hanım Gencevî”, Azerbaycanın Aşık ve Şair Kadınları, (Yayıma hazırlayan: Dr. Cengiz ALYILMAZ), Ankara, Belen Yayınevi, 3-6. sayfalar.
CELALOV, Töhtasın (1980). Özbek Şaireleri, Taşkent, Gafur Gulam Neşriyatı, 416 sayfa.
DEVELLİOĞLU, Ferit (2010). “çîstân”, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara, Aydın Kitabevi, s. 179.
ERASLAN, Kemal (1986). “XV. yy Çağatay Edebiyatı”, Büyük Türk Klasikleri, III. Cilt (XII Cilt), İstanbul, Ötüken Neşriyat, 59-133. sayfalar.
ERKİNOV, Aftandil (2011). “XV-XIX. asır Beyazlarında Taşkent ve Paris Kütüphanelerinde Tespit Edilen Alişir Nevai‟nin Şiirlerine Dair Bir Araştırma”, (aktaran. Recai KIZILTUNÇ), Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, sayı 45, s. 295-320.
GÖMEÇ, Sadettin (2012). Türk Kültürünün Ana Hatları, 2. Baskı, Ankara, Berikan Yayınevi, 423 sayfa.
GROUSSET, Rene (2003). Bozkır İmparatorluğu, Atilla-Cengiz Han-Timur, (Çevirmen: Reşat Uzmen), İstanbul, Ötüken Yayınları, 520 sayfa.
GUMİLÖV, L. N (1999). Eski Türkler (çev. D. Ahsen Batur), İstanbul, Birleşik Yayıncılık, 592 sayfa.
GÜLENSOY, Tuncer (2011). MÖ 4500-MS XIII. Yüzyıllar Arasında Barbar Türkler Dil-Din-Kültür-Bilim-Sanat-Uygarlık, Ankara, Akçağ Yayınları, 494 sayfa.
http://www.turklib.com/?category=generalhistory-literature-cinema&altname=mumtoz ozbek sheriyati alisher navoiyogahiynodiramuqumiy-mp4 (17.01. 2011).
İPEKTEN, Haluk (1997). Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz, İstanbul, Dergah Yayınları, 346 sayfa.
KADİROVA, Mahbube (1958). “Muazzam Han”, Özbekistan Hatın-Kızları Jurnalı, No: 4.
KADİROVA, Mahbube (1992). Nâdire, Ey Servi Revan: Gazeller, Taşkent, Gafur Gulam Neşriyatı, 144 sayfa.
KADİROVA, Mahbube (1998). “Mâhlar Ayim Nâdire”, Bilig, sayı 7/Güz, s. 92-101.
KARA, M. (2003). “Çistan” mad., Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü, C. 2, Ankara, AKM Yayınları, s. 48-49.
KAYYUMİ, Polatcan (1998). Teskire-i Kayyumi,(haz. Aziz Kayumov), Taşkent, Öz SSR Bedii Edebiyat Neşriyatı, 712 sayfa.
KAYUMOV, Aziz (1958). Nâdire (Gazeller),Taşkent, Öz SSR Bedii Edebiyat Neşriyatı, 47 sayfa.
KAYUMOV, Aziz (1961). Hokand Edebi Muhiti (XVIII-XIX. asırlar), Taşkent, Özbekistan Fen Akademisi Neşriyatı, 361 sayfa.
KESTELLİ, Raif Necdet (2004). Resimli Türkçe Kamus (haz. Recep Toparlı vd.), TDK Yayınları, Ankara.
KOMİSYON (1978). “Üveysi”, Özbek Edebiyatı Tarihi, IV. Cilt (XVIII. asrın sonu XIX. asrın ikinci yarısı), Taşkent, Öz SSR FEN Neşriyatı, 444 sayfa.
KONUKÇU, Enver. “Babürlüler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, IV. Cilt, İstanbul, TDV Yayınları, s. 400-404.
KÖPRÜLÜ, M. Fuad (1978). “Çağatay Edebiyatı”, Milli Eğitim Bakanlığı İslam Ansiklopedisi, III. Cilt (XIII C), İstanbul MEB Yayınları, s. 270-323.
KÖPRÜLÜ, M. Fuad (2005). Türkiye Tarihi, Anadolu İstilasına Kadar Türkler, Ankara, Akçağ Yayınları, 263 sayfa.
KÖPRÜLÜ, M. Fuad (2009). Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara, Akçağ, 446 sayfa.
KÖPRÜLÜ, Orhan Fuat (1991). “Bahşı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, IV. Cilt, İstanbul, TDV Yayınları, s. 520-521.
KAHHAR, Tahir (2000). “Üveysi”, Başlangıçtan Günümüze Kadar Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi, 15. Cilt, T. T. Aktaran: Mustafa Canpolat vd., Ankara, Kültür Bakanlığı, s. 166-170.
ÖLMEZ, Zühal (2007). “Çağatay Edebiyatı ve Çağatay Edebiyatı Üzerine Araştırmalar”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 5, Sayı 9, s. 173-219.
PALA, İskender (1990). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Cilt I-II, Ankara, Akçağ, 554 sayfa.
REZZAKOV, Haşimcan-ABDULLAYEV, Ganican (1963). Üveysî-Divan (Şiirler), Taşkent, ÖZSSR Devlet Bedii Edebiyat Neşriyatı, 248 sayfa.
ROUX, Jean-Paul (1999) Orta Asya Tarih ve Uygarlık, İstanbul, Kabalcı Yayınevi, 495 sayfa.
ROUX, Jean-Paul (2001). Moğol İmparatorluğu Tarihi, (Çev. Aykut Kazancıgil-Ayşe Bereket), İstanbul, Kabalcı Yayınevi (1. Basım), 608 sayfa.
ROUX, Jean-Paul (2010). Türklerin Tarihi-Pasifikten Akdenize 2000 Yıl, (Çev. Aykut Kazancıgil-Lale Arslan Özcan), İstanbul, Kabalcı Yayınevi (7. Baskı), 600 sayfa.
SABÜROV, Nasrulla (1970). “Halfeler Repertuarında Yeni Koşuklar”, Özbek-Sovyet Folkloru Meseleleri, Taşkent, Özbekistan SSR Fen Neşriyatı, 334 sayfa.
SADIKOVA, M (1993). “Özbek Şairleri Beyazı, Üveysî-Nâdire”, Taşkent, Fen Neşriyatı, 256 sayfa.
SADIKOVA, M (2006). Özbek Mümtaz Edebiyatı Tarihi, (Haz. EDİZOVA, İkbalay) Taşkent, Öz SSR FEN Neşriyatı, 240 sayfa.
SÜMER, Faruk (1999). “Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri-Boy Teşkilatı-Destanları”, İstanbul, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 511 sayfa.
Taci Osman (1957). Bist ü Sî Edibe, Duşanbe, Tacikistan Devlet Neşriyatı.
TAVUKÇU, O. Kemal. Dede Ömer Rûşenî, Hayatı Eserler, Edebî Kişiliği ve Divân’ının Tenkitli Metni (http://ekitap.kulturturizm.gov.tr. 10.03.2011).
YILDIRIM, Nimet (2006). Fars Mitoloji Sözlüğü, İstanbul, Kabalcı Yayınevi, s. 642-644.
ZAHİDOV, Vahid. Tenlenen Eserler, 3. Cilt, Öz SSR Fen Neşriyatı, Taşkent, 790 sayfa
ZAKİROV, M (1957). Özbekistan Hatun-Kızlar Jurnalı, No: 12.