ANKÂ-YI MAŞRIK’A GÖRE HACI BEKTAŞ VE AHİ EVRAN’IN OSMANLI DEVLETİ’NİN KURULUŞUNDAKİ ROLLERİ

"Üsküdarlı Hâşim Baba" olarak tanınan Celvetî ve Bektaşî şeyhi Mustafa Hâşim Efendi'nin Ankâ-yı Maşrık adlı eseri, Osmanlı Devleti'nin kuruluşuna dair başka kaynaklarda yer almayan ilginç bilgileri ihtiva etmektedir. Ankâ-yı Maşrık, esas itibarıyla "cifr" ilmine ve bu meyanda bazı sayıların önemine dair küçük bir risale olmakla beraber içinde Osmanlı Devleti'nin kuruluşuyla ilgili, merkezinde Hacı Bektaş-ı Velî, Ahi Evran-ı Velî ve Şeyh Edebalı üçlüsü ile Osman Gazi'nin bulunduğu bir "rüya" ve bu rüyanın sonuçlarını "Bektaşî" bakışıyla yorumlayan oldukça önemli bilgileri içermektedir. Ankâ-yı Maşrık'ta Mevlânâ'nın Selçuklu-Moğol ilişkisine dair tutumu ve bu tutumun oluşumuna dair Bektaşî rivayeti de dikkat çekicidir. Ankâ-yı Maşrık aynı zamanda Osmanlı Devleti'nin kuruluşunda Hacı Bektaş Velî'nin şahsında Bektaşîlerin, Ahi Evran'ın şahsında Ahilerin rolünü öne çıkarması bakımından da kayda değer tespitler içermektedir. Eserin mihverini oluşturan "rüya" hikâyesinin Vilâyetnâme ve Hacı Bektaş'a dair mevcut diğer menkabelerde geçmediği gibi Ahi Evran hakkındaki mekabevî-efsanevî yazılısözlü bilgiler arasında da yer almaması, eseri orijinal kılmakta ve bu manada değerini arttırmaktadır

ACCORDING TO ANKA-YI MASHRIQ, THE ROLES OF MYSTICS IN THE FOUNDATION OF OTTOMAN EMPIRE

At the first glance, mystical works seem to mention exclusively mysticism itself, however they also carry some worthwile information for history. Anka-yı Mashriq is one of those that belongs to the Bektashi and Jalvati sheikh Mustafa Hashim Efendi known as “Hashim Baba of Uskudar”. In this paper I will introduce Anka-yı Mashriq that is a literary work involves noteworthy and unique knowledge concerning Ottoman Empire’s foundation Although Anka-yı Mashriq is a small booklet on “science of jifr”, the cypher, it involves significant knowledge about the foundation of Ottoman Empire through a “dream” including Othman Gazi and the triad of Hacı Bektash Veli, Akhi Evran Veli and Sheikh Edebalı by means of Mustafa Hashim Efendi’s interpretation with “Bektashi” perspective. In the Anka-yı Mashriq, the attitude of Mewlana toward the MongolSeljuk relations and the Bektashi narrative about the formation of it are remarkable. It also contains valuable knowledge of significant findings in terms of emphasizing the role of Bekthasis and Akhis in Hacı Bektash Veli and Akhi Evran’s personalities. In this study, after introducing of Anka-yı Mashriq, the overlapping of “the dream narrative” with the real history itself is analyzed one by one in terms of both Hacı Bektash and Ahi Evran’s perspectives in the part of “Evalualtion”. This case, is also tried to be evaluated under the light of new information on Hacı Bektash’s date of death. Besides, the critical edition of some relevant sections of the manuscript and simplified translation of the text are aslo given

PDF

___

Ahmed Eflâkî (2001), Âriflerin Menkabeleri, C.1, Çev.: Tahsin Yazıcı, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
Ali Emîrî (1336), “Müessis-i Devlet-i Aliyye Osman Gazi Hazretlerinin Taklîd-i Seyf Merasimi”, Osmanlı Tarih ve Edebiyat Mecmuası, C.2, S. 20 (31 Teşrînievvel 1335), s. 463-476.
ALTINOK, Baki Yaşa (2005), “Yeni Vesikalar Işığında Ahi Evran Velî İle Arkadaşlarının Sürgün ve Şehit Edilmesi” G.Ü. I. Ahi Evran-ı Velî ve Ahilik Araştırmaları Sempozyumu (12-13 Ekim 2004 Kırşehir), Haz. M. Fatih Köksal, Ahilik Kültürünü Araştırma Merkezi, Ankara, s. 63-77.
ALTINOK, Baki Yaşa (2007), “Selçuklu Ekonomisinde Yabanlu Pazarı ve Bu Pazarın Kurulmasında Ahi Evran’ın Rolü”, II. Ahi Evran-ı Veli ve Ahilik Araştırmaları Sempozyumu – Bildiriler 13 Ekim 2006 Kırşehir, Haz. M. Fatih Köksal, A.E.Ü. Ahilik Kültürünü Araştırma Merkezi Yay., Ankara, s. 1-18.
ALTINOK, Baki Yaşa (2012), “Ahi Evran Velî’nin Kurduğu Yabanlu Pazarı ve Yabanlu Türkmen Aşireti”, II. Uluslararası Ahilik Sempozyumu, 19 Eylül 2012, Kırşehir – Bildiriler, C.1, AEÜ Ahilik Kültürünü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yay., Ankara, s. 521-534.
BAYRAM, Mikâil (1981-1982), “Ahi Evren’in Öldürülmesi ve Ölüm Tarihinin Tespiti”, İÜEF Tarih Enstitüsü Dergisi, S. 12, s. 521-540.
BİRGE, J. Kingsley (1937), The Bektashi Order or Dervishes, London, Hartford. Bursalı Hoca Can (yz.), Fütüvetnâme, Millî Kütüphane Yz. A 870.
COŞAN, Esat (trsz), Hacı Bektâş-ı Velî Makâlât, İstanbul.
CUNBUR, Müjgan (2004), “Hâşim Baba”, Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi, C. 4, s. 412-413.
ERGÜN, Asuman (2000), Hâşim Baba Dîvânı Üzerine Bir İnceleme, Yüksek Lisans Tezi, Kocatepe Üniversitesi, Afyon.
FIĞLALI, Ethem Ruhi (1996), “Hünkâr Hacı Bektaş Velî”, Erdem (Türklerde Hoşgörü Özel Sayısı II), C. 8, S. 23, s. 317-336.
FIĞLALI, Ethem Ruhi (2006), Türkiye’de Alevîlik Bektâşîlik, İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları, İzmir.
GİESE (Gize), Friedrich (1925), “Osmanlı İmparatorluğu’nun Teşekkülü Mes’elesi”, Türkiyât Mecmuası, C.1, Matbaa-i Âmire, İstanbul, s. 151-171.
GÖLPINARLI, Abdülbaki (1990), Vilâyet-nâme, İnkılap Yayınları, İstanbul.
GÖRKEM, İsmail (2006), Baha Said Bey – Türkiye’de Alevî-Bektaşî, Ahî ve Nusayrî Zümreleri, 2. Baskı, Kitabevi, İstanbul.
GÜLENSOY, Tuncer (2011), Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözlerin Köken Bilgisi Sözlüğü I, TDK Yay., 2011, s. 350.
Hikâye-i Hacı Bektaş-ı Velî (yz.), Ankara İl Halk Kütüphanesi Nu. 4280.
Hilmi Ziya [ÜLKEN] (1340), “Anadolu Târîhinde Dînî Rûhiyât Müşâhedeleri 3: Hacı Bektaş”, Mihrâb, Sene: 1, S. 15-16, s. 515-530.
İNALCIK, Halil (2007), “Osman I”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 33, s. 443-453.
İNALCIK, Halil (2014), “Otman Baba ve Fatih Sultan Mehmed”, Osmanlılar, İletişim Yayınları, İstanbul, s. 137-162.
KAPLAN, Hayri (2012), “Tarihsel Hayatı ve Görüşleri Bağlamında Ahi Evran'ın Yaz(ma)dığı Kitaplar ve Söyle(me)diği Sözler”, II. Uluslararası Ahilik Sempozyumu (Kırşehir, 19-20 Eylül 2012) Bildiriler, C. 1, Ahi Evran Üniversitesi Ahilik Kültürünü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, Kırşehir, 2012, s. 71-104.
KARADENİZ, Basri (2006), “Osmanlı- Hacı Bektaş Veli İlişkisi Veya ‘Ak Börk’ Meselesi”, Akademik Bakış, S. 8, s. 1-9.
KARTAL, Ahmet (2009), “Kerâmât-ı Ahi Evran Mesnevisi Üzerine Notlar”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 2, s. 223-242.
KAYACAN, Mehmet (2002), Hâşim Baba ve Divanı (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
KAYAOĞLU, İsmet (1999), “Mevlana’nın Çağdaşı Derviş Tarikatları, Babalar, Kalenderiler ve Diğerleri”, AÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 31, S.1, s. 147-155.
KÖKSAL, M. Fatih, Orhan KURTOĞLU, Hasan KARAKÖSE, Özer ŞENÖDEYİCİ (2008), Kırşehir Müzesindeki Ahilik Belgeleri (Ahi Şecerenâmeleri, Beratlar, Vakfiyeler), Kırşehir Valiliği Yay., Ankara.
KÖKSAL, M. Fatih (2011), Ahi Evran ve Ahilik, Kırşehir Valiliği Yayını, 3. Baskı, Ankara.
KÖKSAL, M. Fatih (2012), “Ahi Evran’ın Menkabevî Hayatına Dair Bilinmeyen Bir Eser: Menâkıb-ı Ahi Cihân-ı Nasreddîn Ahi Evran”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, S. 62, (2012), s. 83-108.
KÖKSAL, M. Fatih (2013), “Gülşehrî”, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=742 erişim tarihi: 25.07.2014.
KÖPRÜLÜ, M. Fuad (1997), “Bektaş. Hacı Bektaş Veli””, MEB İslâm Ansiklopedisi, C.2, s. 461-64.
KÖPRÜLÜ, M. Fuad (1981), Osmanlı İmparatorluğunun Kuruluşu, Ötüken Yayınları, İstanbul.
KURŞUN, Zekeriya, Seyit Ali KAHRAMAN, Yücel DAĞLI (1999), Evliya Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî Evliya Çelebi Seyahatnamesi, 2. Kitap, Yapı Kredi Yay, İstanbul.ası, Latîfî (1314), Âsâr-ı Eslâf’dan Tezkire-i Latîfî, İkdâm Matbaası, İstanbul.
MADEN, Fahri (2011), “Bektaşîlikte Giysi ve Sembol Olarak Tac”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, S. 60, s. 65-84.
Mehmed Zeki (1336), “Taklîd-i Seyf”, Edebiyyât-ı Umûmiyye Mecmuası, C.2, S. 76 (13 Temmuz 1918 / 3 Şevval 1336), s. 847-852.
OCAK, Ahmet Yaşar (1996), “Hacı Bektaş Velî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.14, s. 455-458.
ÖZGER, Yunus (2011), “Yusuf Ziya Yozgadî ve Temâşâ-yı Celâl-i Hudâ Adlı Eseri”, Karadeniz Araştırmaları, S. 28, s. 115-150.
ÖZKAN, Mustafa (1996), “Gülşehrî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.14, s. 250-252.
Rızâ Nûr (1342), Türk Tarihi –Resimli ve Haritalı-, Matbaa-i Âmire, İstanbul.
SOYYER, A. Yılmaz (2005), “Üsküdarlı Hâşim Baba’nın Anka-i Maşrık’ı”, II. Üsküdar Sempozyumu – Bildiriler II, İstanbul, s. 108-113.
ŞAHİN, İlhan, 1988, “Ahi Evran”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.1, s. 529-530.
ŞAHİN, Kâmil (1994), “Edebâlî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 10, s. 393-395.
Tekirdağlı Hasan Cemalî Baba (yz.), Menakıbnâme-i Hacı Bektaş-ı Velî, Milli Kütüphane, Yz A 3045.
UZUNÇARŞILI, İ. Hakkı (1972), Osmanlı Tarihi, C.1, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara.
ÜNAL, Mehmet – Mehmet Pektaş (2014), “Üsküdarlı Hâşim Baba’nın Varidât’ı”, EKEV Akademi Dergisi, Yıl: 18, Sayı: 58, s. 715-722.
YAVUZ, Kemal – M. A. Yekta SARAÇ (2003), Âşık Paşazade: Osmanoğulları’nın Tarihi, K Kitaplığı, İstanbul.
YILDIRIM, Rıza (2009), “Hacı Bektaş Velî ve İlk Osmanlılar: Âşıkpaşazâde’ye Eleştirel Bir Bakış”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S. 51, s. 107-146.
YILDIZ, Harun (2012), “Hacı Bektaş Velî ile Ahi Evran İlişkisi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S. 61, s. 187-206.
YILMAZ, Hasan Kâmil (1997), “Hâşim Baba”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 16, s. 406-407.
ZORLU, Cem (2003), Sahîh Ahmed Dede: Mecmuatü’t-tevarih-i Mevleviyye – Mevlevîlerin Tarihi, İnsan Yayınları, İstanbul.