Alevi inanç sistemindeki ritüelik özel terimler

Alevi inanç sistemi, Türk dili ve kültürünün önemli zenginliklerindendir. Geniş bir coğrafyaya yayılan inanç zümresi birçok ritüel ve inanç pratiğini de kendi dinamikleri ile Şekillendirmiştir. Bu sayede zengin bir ritüelik terim dünyası da Türk diline ve kültürüne kazandırılmıştır. Alevi inanç sistemine dair ritüelik terimlerin büyük bir çoğunluğu özellikle de inanç sisteminden kaynaklanan gizlilik sebebiyle görsel unsurlarla tespit edilememiştir. Son yıllarda tespit edilen terimleri de Aleviliğin tümüne genellendirme gibi bir hataya düşülmektedir. Oysaki bir köy içerisinde bile aynı terim farklı anlamlandırmalarla kullanılmaktadır. Bu sebeple bir yazma veya bir Şiirde geçen ritüelik bir terime yanlış anlamlar yüklenebilmektedir. Bu makalede Alevi inanç sisteminin sır ibadeti olarak kabul edilen musahip cemi ritüeli, dokuz ilde derlediğimiz malzeme paralelinde ritüel sırasına uygun olarak görsel unsurlarla desteklenerek açıklanacaktır. Açıklamalar yapılırken aynı inanç pratiğine verilen farklı terminolojik adlandırmalar da verilecektir.

Ritualistic terms in the Alevi belief system

The Alevi belief system is one of the important richnesses within Turkish language and culture. Spread over a far and wide geography, the community has also shaped many rituals and belief practices with its own dynamics. Thus, a world of numerous ritualistic terms is brought in Turkish language and culture. Due to the secrecy of the belief system, it has not been possible to ascertain the majority of the ritualistic terms by means of visual methods. In recent years, the overgeneralisation of the terms which have been ascertained seems to be a common mistake as well. However, a term sometimes has manifold meanings even in the same village. For this reason, false meanings might be attributed to a ritualistic term mentioned in a writing or poem. In this article the ritual of muhasip cemi, which is accepted as the secret prayer of the Alevi belief system, will be explained with materials collected from nine cities. The study will also be supported by visual elements that will be presented in an order similar to that of a ritual. Different terminological names attributed to the same belief practice will be given within the explanations as well.

___

  • BOZKURT Fuat, Toplumsal Boyutlarıyla Alevilik, İstanbul 2005.
  • DEVELLİOĞLU Ferit, Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara 2000.
  • ERSAL Mehmet, Alevi İnanç-Dede Ocaklarına Bir Örneklem Veli Baba Sultan Ocağı, Köln 2009.
  • GAYGUSUZ İSMAİL, Aleviliğin İnançsal ve Toplumsal Yol Kardeşliği Musahiplik, İstanbul 2004.
  • GÜLENSOY Tuncer, Türkiye Türkçesindeki Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, C.I, Ankara 2007.
  • GÜNŞEN Ahmet, “Kırşehir, Hacıbektaş, Kaman ve Keskin Yöresi Abdallarının Gizli Dilleri: Teberce” V. Uluslar arası Türk Dili Kurultayı Bildiriler I, 20-26 Eylül 2004, Ankara 2004, s. 1315-1343
  • GÜNŞEN Ahmet, “Türkiye Türkçesi Ağızlarında „Alevi-Bektaşi‟ Anlamlı Söz Varlığı Üzerine”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Ankara 2009, S. 52, s. 101-124.
  • GÜNŞEN Ahmet, “Gizli Dil Açısından Alevîlik-Bektaşilik Erkân ve Deyimlerine Bir Bakış”, Turkısh Studies-Türkoloji Araştımaları, S. 2/2, s. 328-350.
  • KAYMAZ Zeki, Türkiye‟deki Gizli Diller Üzerine Bir Araştırma, İzmir 2003.
  • KORKMAZ ESAT, Alevilik ve Bektaşilik Terimleri Sözlüğü, İstanbul 2005.
  • NOYAN BEDRİ, Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik, C. 1-8, İstanbul 1998-2010.
  • ÖGEL Bahaeddin, Türk Kültür Tarihine Giriş, C.3, Ankara 2000.
  • TÜRK DİL KURUMU, Büyük Türkçe Sözlük, Ankara 2005.
  • TÜRK DİL KURUMU, Derleme Sözlüğü, C. 8, Ankara 1993.
  • ULUDAĞ Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul, 2005.
  • YILDIRIM Faruk, “Teber Dili”, Kültür Tarihimizde Gizli Diller ve Şifreler, İstanbul 2008.
  • Kaynak Kişi Dizini
  • Ahmet Sargın, (1938), Kurşunlu, İnegöl, Bursa, İlkokul, Baba
  • Abdülkadir Kuvvet, (1948), Sarıkoz, Çubuk, Ankara, İlkokul, Talip
  • Akkız Toprak, (1930), Mahmutoğlan, Çubuk, Ankara, Okuma yazma bilmiyor, Talip
  • Ali Ay, (1947), Kurşunlu, İnegöl, Bursa, İlkokul, Baba
  • Ali Ay, (1960), Kurşunlu, İnegöl, Bursa, İlkokul, Rehber
  • Ali Berber, (1939), Uluğbey, Senirkent, Isparta, İlkokul, Aşık
  • Ali Dedeoğlu, (1941), Mart, ġabanözü, Çankırı, İlkokul, Dede
  • Ali Haydar Sır, (1951), Muhundu, Mazgirt, Tunceli, Lise, Dede
  • Ali Kök, (1933), Sarayköy, KaraĢar, Beypazarı, Ankara, İlkokul, Talip
  • Ali Rıza Yavuz, (1946), Üçsaray, Seyitgazi, EskiĢehir, İlkokul, Rehber
  • Ali Tan, (1939), Sarayköy, Karaşar, Beypazarı, Ankara, İlkokul, Talip
  • Ali Türkân, (1938), Kurşunlu, İnegöl, Bursa, İlkokul, Rehber
  • Arap Ali Gazioğlu, (1932), Büyük Camili, Alaca, Çorum, İlkokul, Dede
  • Arif Dalkılıç, (1937), Susuz, Çubuk, Ankara, İlkokul, Dede
  • Aslan Filiz, (1946), Hamzalı, Sulakyurt, Kırıkkale, İlkokul, Talip
  • Atiye Bingöl, (1938), Kırıklı, Gölbaşı, Ankara, Okur Yazar, Talip
  • Baki Özdemiroğlu, (1963), Mart, Şabanözü, Çankırı, İlkokul, Dede
  • Battal Dalkılıç, (1948), Susuz, Çubuk, Ankara, İlkokul, Dede
  • Battal Yıldız, (1948), Hamzalı, Sulakyurt, Kırıkkale, İlkokul, Talip
  • Bekir Kuran, (1941), Sarayköy, Karaşar, Beypazarı, Ankara, İlkokul, Dede(dikme)
  • Cafer Dedeoğlu, (1949), Göldağ, Şabanözü, Ankara, Lise, Talip
  • Cafer Ocak, (1940), Harhar, Alaca, Çorum, Öğretmen Okulu, Dede
  • Dağıstan Demirhan, (1938), Hasan Dede, Kırıkkale, İlkokul, Dede
  • Dede Karakaş, (1931), Sarayköy, Karaşar, Beypazarı, Ankara, İlkokul, Dede(dikme)
  • Elverdi Pak, (1968), Hamzalı, Sulakyurt, Kırıkkale, İlkokul, Talip
  • Ercan Sargın, (1971), Kurşunlu, İnegöl, Bursa, Ortaokul, Talip
  • Fidan Özdemir, (1937), Kırıklı, Gölbaşı, Ankara, İlkokul, Talip
  • Gülsüm Sargın, (1969), Kurşunlu, İnegöl, Bursa, İlkokul, Talip
  • Hacer Dedeoğlu, (1956), Mahmutoğlan, Çubuk, Ankara, Okuryazar, Talip
  • Halil Dedeoğlu, (1937), Mart, Şabanözü, Çankırı, İlkokul, Dede
  • Halil İbrahim Eroğlu, (1930), Senirkent Isparta, İlkokul, Dede
  • Halil Özdamar, (1916), Uluğbey, Senirkent, Isparta, İlkokul, Mürşid
  • Halil Özdemiroğlu, (1931), Mart, Şabanözü, Çankırı, İlkokul, Dede
  • Hamdi Şanlı, (1927), Sarıkoz, Çubuk, Ankara, İlkokul, Talip
  • Hanife Şenol, (1945), Şehitler, İnegöl, Bursa, İlkokul, Talip
  • Hasan Ali Duran, (1943), Sarayköy, Karaşar, Beypazarı, Ankara, İlkokul, Dede
  • Hasan Dedeoğlu, (1929), Mart, Şabanözü, Çankırı, İlkokul, Dede
  • Hasan Dedeoğlu, (1934), Göldağ, Şabanözü, Çankırı, İlkokul, Talip
  • Hasan Öztürk, (1968), Hamzalı, Sulakyurt, Kırıkkale, Lise, Dede
  • Hatice Bircan, (1917), Sarayköy, Karaşar, Beypazarı, Ankara, Okuma yazma bilmiyor, Talip
  • Hatice Sargın, (1944), KurĢunlu, İnegöl, Bursa, Okuma yazma bilmiyor, Talip
  • Haydar Ali Keleşoğlu, (1947), Dalyasan, Çubuk, Ankara, Lise, talip
  • Haydar Bakkal, (1950), Hamzalı, Sulakyurt, Kırıkkale, İlkokul, Talip
  • Haydar Filiz, (1974), Hamzalı, Sulakyurt, Kırıkkale, İlkokul, Talip
  • Haydar Özkan, (1951), Kurtsivrisi Mh. Özbek, Şabanözü, Çankırı, İlkokul, Talip
  • Hayrettin Demirtaş, (1941), Arslanbeyli, Seyitgazi, Eskişehir, Ortaokul, Dede
  • Hüseyin Engör, (1952), Mahmutoğlan, Çubuk, Ankara, Ortaokul, Dede
  • Hüseyin Özkan, (1960), Kurtsivrisi Mh. Özbek, Şabanözü, Çankırı, Lise,Talip
  • Hüseyin Sargın, (1964), Kurşunlu, İnegöl, Bursa, İlkokul, Zakir
  • Hüseyin Yörük, (1934), Sarayköy, Karaşar, Beypazarı, Ankara, İlkokul, Baba
  • İbrahim Özdemir, (1934), Kırıklı, Gölbaşı, Ankara, İlkokul Talip
  • İsmail Kaymak, (1939), Kurtsivrisi Mh. Özbek, Şabanözü, Çankırı, İlkokul, Talip
  • İzzet Çamur, (1940), Ömercik, Çubuk, Ankara, İlkokul, Talip
  • Kadir Kaderoğlu, (1335), Meşeli, Çubuk, Ankara, Okur Yazar, Talip
  • Kaya Gökçe, (1958), Yellice, Kangal, Sivas, Üniversite, Talip
  • Kazım Baytemir, (1950), Kırıklı, Gölbaşı, Ankara, İlkokul, Talip
  • Kerime Demirtaş, (1943), Arslanbeyli, Seyitgazi, Eskişehir, İlkokul, Anabacı
  • Mehmet Akgül, (1939), Senirkent, Isparta, Üniversite, Talip
  • Mehmet Demirtaş, (1958), Arslanbeyli, Seyitgazi, EskiĢehir, Yüksek Okul, Dede
  • Mehmet Er, (1949), Uluğbey, Senirkent, Isparta, İlkokul, Dede
  • Muharrem Öcal, (1953), Hamzalı, Sulakyurt, Kırıkkale, İlkokul, Talip
  • Murat Üstün, (1928), Hamzalı, Sulakyurt, Kırıkkale, İlkokul, Âşık
  • Mustafa Sayılır, (1954), Sarızlı, Sulakyurt, Kırıkkale,
  • Mustafa Karatürk, (1922), Uluğbey, Senirkent, Isparta, Eğitim Enstitüsü, Talip
  • Mustafa Yanık, (1952), Mahmutoğlan, Çubuk, Ankara, İlkokul, Talip
  • Mustafa Nuri Özden, (1952), Senirkent, Isparta, Üniversite, Dede
  • Mustafa Tan, (1938), Sarayköy, KaraĢar, Beypazarı, Ankara, İlkokul, Talip
  • Mustafa Tuncel, Dereli, Karaşar, Beypazarı, Ankara, Okuryazar, Baba
  • Muzaffer Çolakoğlu, (1942), Kutluşar, Şabanözü, Çankırı, İlkokul, Âşık
  • Nazik Hatice Koca, ġehitler, İnegöl, Bursa, Okuma yazma bilmiyor, Anabacı
  • Necati Dedeoğlu, (1937), Göldağ, Şabanözü, Çankırı, İlkokul, Talip
  • Neslihan Ergin, (1952), Şehitler, İnegöl, Bursa, İlkokul, Talip
  • Necibe Dilek, (1932), Şehitler, İnegöl, Bursa, Okuma yazma bilmiyor, Talip
  • Nezir Erdil, (1931), Şehitler, İnegöl, Bursa, İlkokul, Âşık
  • Nilüfer Türkân, (1941), Kurşunlu, İnegöl, Bursa, Okuma yazma bilmiyor, Talip
  • Niyazi Öcal, (1956), Hamzalı, Sulakyurt, Kırıkkale, İlkokul, Talip
  • Pembe(Şerife) Hazer, (1944), Şehitler, İnegöl, Bursa, İlkokul, Talip
  • Rıza Gülşen, (1950), Hamzalı, Sulakyurt, Kırıkkale, İlkokul, Talip
  • Rıza Gültaş, (1971), Hamzalı, Sulakyurt, Kırıkkale, Lise, Talip
  • Satılmış Dedeoğlu, (1930), Göldağ, Şabanözü, Çankırı, İlkokul, Âşık
  • Süleyman Ertuğrul, (1944), Uluğbey, Senirkent, Isparta, İlkokul, Dede
  • Şemsi Ertuğrul, (1947), Uluğbey, Senirkent, Isparta, Okur yazar, Anabacı
  • Şükrü Doğan, (1942), Yukarı Emirler, Çubuk, Ankara, İlkokul, Aşık
  • Turan Değirmenci, (1956), Kurtsivrisi Mh. Özbek, Şabanözü, Çankırı, Ortaokul, Talip
  • Ünal Şimşek, (1963), Sarıkoz, Çubuk, Ankara, İlkokul, Talip
  • Veli Bektaşoğlu, (1949), Bulgurcu, Şabanözü, Çankırı, İlkokul, Dede
  • Veli Dedeoğlu, (1932), Göldağ, Şabanözü, Çankırı, İlkokul, Talip
  • Veli Yurdakadim, (1953), Sele, Çubuk, Ankara, İlkokul, Dede
  • Veysel Özden, (1926), Senirkent, Isparta, İlkokul, Dede
  • Zehra Demirtaş, (1964), Arslanbeyli, Seyitgazi, Eskişehir, Lise, Anabacı
  • Zeki Dedeoğlu, (1927), Göldağ, Şabanözü, Çankırı, Üniversite, Talip