19. YÜZYIL SOSYO-KÜLTÜREL DÖNÜŞÜM SÜRECİNİ BİR DÖNEM AYDINININ DİL VE TERCÜME SÖYLEMİ ÜZERİNDEN OKUMAK: BİR KÜLTÜREL DEĞİŞİM ÖZNESİ OLARAK NAMIK KEMAL (1840-1888) ÖRNEĞİ

Tarihin ilk dönemlerinden günümüze kadar kültürlerarası etkileşim süreçleri incelendiğinde tercüme ediminin, öteki ile karşılaşma ve kültürler arası aktarımın temel aracı olduğu açıkça görülmektedir. İlgili aktarımın niteliklerini üretimin gerçekleştirildiği dönemin koşulları belirlemekte; bu süreç, bazen kültürlerarası bir çarpışma bazen de bir müzakere niteliğinde tecrübe edilmektedir. Bu bağlamda incelemeye tabi tutulacak son dönem Osmanlı devleti yeni bir kimlik inşası çabasına sahne olmuştur. Dönemin kültürel geçiş sürecini tercüme söylemi temelinde ele almayı amaçlayan bu çalışmada, kültürlerarası farklılıkların son derece farkında, modern, eleştirel bir aydın portresi çizen Namık Kemal özelinde, tercüme ve ilişkili temellük etme ve yazın pratiklerine yönelik dönemin hâkim söylemi ortaya çıkarılmaya çalışılacaktır. Karmaşık edimler bütününü yapısında barındıran dönemin tamamını kapsayıcı bir çalışma iddiası gerçeklikten uzak olacağı için, tanıtıcı özellikleri nedeniyle Namık Kemal’in ifadeleri doğrultusunda mikro bir analiz sunulacaktır. Söylem analizi, önsözler, eleştiri yazıları ve dönemin yaygın bir türü olarak mektuplar çerçevesinde yapılacak, bir dönem aydını özelinde, dönemin genel tercüme söylemine ilişkin veriler gün ışığına çıkarılacaktır. İnceleme kapsamında ulaşılan sonuçları kısaca ifade etmek gerekirse, çalışmada ele alınan aktarım süreci, ilgili kültür hinterlandında yoksunluk, eksiklik ve gecikmişlik söylemi çerçevesinde tanımlanmıştır. Bir modernite deneyimi olarak kurulan ‘yeni’ Osmanlı kimliğinin inşasında, geleneksel üstyapı bağlamında tanımlanan ‘eski’nin kökten yıkımı değil, mevcut geleneksel yapı ve üretimler ile ithal edilen arasında bir uzlaştırma öngörülmüştür. Bu süreçte farklı roller atfedilen tercüme edimi, mevcut edebiyat dizgesinde eksik olanın erek kültüre aktarımını sağlayacak temel aktarım pratiği olarak tanımlanmış; aynı zamanda da dilin yeni sınırlarının çizilmesi sürecinde bir prototip oluşturmuştur. Bu bağlamda, Batı’dan aktarım sürecinde ‘ahlak’ olgusu, bir ölçüt olarak öne çıkmış, ‘öteki’ olarak tanımlanan yabancı dilden aktarılacak olanın belirlenmesinde bir kültürel filtre işlevi görmüştür.

READING THE SOCIO-CULTURAL TRANSFORMATION PROCESS OF THE 19TH CENTURY OTTOMAN EMPIRE THROUGH THE LINGUISTIC AND TRANSLATIONAL DISCOURSE OF AN INTELLECTUAL OF THE PERIOD: THE CASE OF NAMIK KEMAL (1840-1888) AS A CULTURAL AGENT OF CHANGE

Glancing through the practices of intercultural interaction, translation vividly emerges as the fundamental mean of the encounter with the foreign Other and cultural exchange. The characteristics of the exchange is determined by the trajectories of the period, and it might emerge either as a site of clash or a reconciliation. In this study, aiming at elaborating on the process of cultural transformation in the period on the basis of translational practices, the dominant discourse on the translation and relevant textual production and appropriation practices will be presented with a particular case study on Namık Kemal, portraying a modern and critical intellectual figure who is well aware of the cultural differences. The discourse analysis will be conducted within the framework of forewords, critics and letters, as a frequent practice of the period. Within the scope of this study, it found out that the exchange process is defined on the basis of absence, insufficiency and belatedness in the relevant cultural hinterland. In this process, the translation is defined to function as the main mean of providing what is missing in the target literature via cultural exchange and reconciliating between conventional structures, defined as the “old” and the imported, positioned as the “foreign”; and serving as a prototype in the re- determination of the linguistic features of the language. The transfer process from the West is governed on the basis of the “morality” criteria, which is used as a cultural filter in the selection of what is to be transferred from the Other.

PDF

___

Altuğ, Fatih. (2007). ‘Modernity and Subjectivity in the Literary Criticism of Namık Kemal.’ Doktora Tezi. Boğaziçi Üniversitesi: İstanbul.
Akün, Ömer Faruk. (1977). ‘Tanzimat Edebiyatı Sözü Ne Dereceye Kadar Doğrudur? I-II.’ Kubbealtı Akademi Mecmuası 2 (Nisan): 15-37 ve 3 (Temmuz): 22-39.
Akün, Ömer Faruk. (2006). ‘Namık Kemal’ Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, c. 32: 361-378.
Aydın, Abdulhalim. (2011). ‘Namık Kemal’i Victor Hugo’ya Götüren Etmenler.’ Turkish Studies 6/3 (Yaz): 197-204.
Ceyhan, Nesime. 2007. “Romanla Tanışan Neslin Tercüme Tekniği ve Tenkidine Dair Tartışmaları.” Türkbilig 14: 41-59.
Demircioğlu, Cemal. (2005). ‘From Discourse to Practice: Rethinking Translation (Terceme) and Related Practices of Text Production in the Late Ottoman Literary Tradition’. Doktora Tezi. Boğaziçi Üniversitesi: İstanbul.
Enginün, İnci ve Zeynep Kerman. (2011). Yeni Türk Edebiyatı Metinleri- Eser Tanıtma ve Önsözler. İstanbul: Dergâh Yayınları.
Even-Zohar, Itamar. (2002). ‘The Making of Culture Repertoire and the Role of Transfer’, Translations: (Re)shaping of Literature and Culture, (ed.) Saliha Paker. Istanbul: Boğaziçi University Press: 166-174.
Even-Zohar, Itamar. (2005). ‘Polysystem Theory and http://www.tau.ac.il/~itamarez/works/books/ez-cr2004-toc.htm Culture Research’.
Genette, Gerard. (1997). Paratexts: Thresholds of Interpretation. UK: Cambridge University Press.
Jusdanis, Gregory. (1998). Gecikmiş Modernlik ve Estetik Kültür: Milli Edebiyatın İcat Edilişi. (çev.) Tuncay Birkan. İstanbul: Metis: 79-178.
Lefevere, Andre. (1992). Translation, Rewriting and the Manipulation of Literary Frame. London: Routledge.
Mirepassi, Ali. (2000). Intellectual Discourse and the Politics of Modernization: Negotiating Modernity in Iran. Cambridge: Cambridge UP: 1-64.
Moretti, Franco. (2000). ‘Conjectures on World Literature.’ New Left Review, 1 (January- February): 116-125.
Parla, Jale: Babalar ve Oğullar: Tanzimat Romanının Epistemolojik Temelleri: İstanbul : İletişim Yayınları, 1993.
Paker, Saliha. (2002). ‘Translation as Terceme and Nazire: Culture-bound Concepts and their Implications for a Conceptual Framework for Research on Ottoman Translation History’. Crosscultural Transgressions, Research Models in Translation Studies II Historical and Ideological Issues, Theo Hermans (ed.), Manchester, UK and Northampton: MA: 120-143.
Paker, Saliha. (2011). ‘Translation, the Pursuit of Inventiveness and Ottoman Poetics: A Systemic Approach’. Between Culture and Texts: Itineraries in Translation History. Frankfurt a.M.: Peter Lang GmbH: 459-474.
Şahin, Veysel. (2008). ‘Namık Kemal’in Mektuplarında Dil ve Edebiyat Üzerine Tenkitler.’ Turkish Studies 3/4 (Yaz): 687- 715.
Tanpınar, Ahmet Hamdi. (1942). ‘Namık Kemal’in Hayatı ve Eserleri.’ Namık Kemal Antolojisi. İstanbul: Muallim Ahmet Halit Kitabevi: 1-31.
Tansel, Fevziye Abdullah. (1967). Namık Kemal’in Mektupları I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Tansel, Fevziye Abdullah. (1969). Namık Kemal’in Mektupları II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Tansel, Fevziye Abdullah. (1973). Namık Kemal’in Mektupları III. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Tansel, Fevziye Abdullah. (1986). Namık Kemal’in Mektupları IV. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Toury, Gideon. (2002). ‘Translation as a Means of Planning and the Planning of Translation.’ Translations: (Re)shaping of Literature and Culture, (ed.) Saliha Paker. İstanbul: Boğaziçi University Press.
Yetiş, Kazım. (1989). Ölümünün 100. Yıldönümü Münasebetiyle Namık Kemal’in Türk Dili ve Edebiyatı Üzerine Görüşleri ve Yazıları. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.