Fahriye HAYIRSEVER, Mehmet Ali KISAKÜREK

SOSYAL BİLGİLER DERS KİTABININ ÖĞRENCİLERE ELEŞTİREL DÜŞÜNME BECERİSİNİ KAZANDIRMASI AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Bu araştırmada, Sosyal Bilgiler 5. Sınıf ders kitabının öğrencilere eleştirel düşünme becerisini kazandırması açısından değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın modeli betimseldir ve araştırmada nitel ve nicel yöntemler bir arada kullanılmıştır. Bu açıdan karma yöntem araştırmasıdır. Araştırmanın nicel boyutunda, Ankara ili merkez ilçelerinden alt, orta ve üst sosyo ekonomik düzeyi temsil eden 75 ilköğretim okulundan 132, 5. sınıf öğretmeni örneklem olarak alınmıştır. Nitel boyutuna ilişkin ise, her üç sosyo ekonomik düzeyi temsil eden iki ilköğretim okulu, her ilköğretim okulundan da iki 5. sınıf öğretmeni olmak üzere, toplam 12 öğretmen çalışma grubu için seçilmiştir. Araştırmada nicel veriler anket, nitel veriler ise yapılandırılmış görüşme formu ile elde edilmiştir. Nicel verilerin analizinde betimsel istatistik, nitel verilerin analizinde de betimsel analiz yöntemi kullanılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre öğretmenlerin çoğunluğu, ders kitabının eleştirel düşünme becerisini kazandırma konusunda yeterli düzeyde olmadığını belirtmiştir. Öğretmenler tarafında özellikle “sebep sonuç ilişkisi kurma”, “olayları yorumlamada farklı bakış açısı geliştirme” ve “olayları sorgulamasını sağlama” alt becerilerinin kazandırılmasında ders kitabının yeterli olmadığı belirtilmiştir. Resmi programın hedefleri ile ders kitaplarının içeriği birbiri ile örtüşmezse, düşünce, beceri, değer ve tutumların öğrenciler tarafından kazanılması son derece zordur. Bu durumun olumlu yöne evrilebilmesi için öğretim programlarının ve ders kitaplarının içerikleri sürekli olarak değerlendirilmeli, geliştirilmeli ve güncellenmelidir. Sosyal bilgiler dersinin en temel amacının “iyi bir vatandaş yetiştirmek” olduğu göz önüne alındığında, bireylerin, kararlarını alırken akılcı bir şekilde düşünmeleri, sorgulamaları, pek çok değişkeni göz önünde bulundurmaları, toplumsal sorunlara karşı duyarlı olmaları ve etkili çözümler üretebilmeleri beklenmektedir.

EVALUATION OF SOCIAL STUDIES TEXTBOOK IN TERMS OF GAINING CRITICAL THINKING SKILLS TO STUDENTS

In this study, it is aimed to evaluate the social studies textbook in terms of gaining critical thinking skills to the students. The model of the research is descriptive and qualitative and quantitative methods are used in the research. In this respect, it is a mixed method research. In the quantitative dimension of the study, 132 fifth grade teachers from 75 elementary schools representing lower, middle and upper socioeconomic levels in the central districts of Ankara province were determined as the sample. Regarding the qualitative dimension, a total of 12 teachers were selected for the study group, two primary school schools representing each of the three socio-economic levels and two 5th grade teachers from each primary school. In the study, quantitative data were collected by means of questionnaires and qualitative data were collected by structured interview form. In the quantitative analysis, descriptive statistics were applied and descriptive analysis were used in the analysis of qualitative data. According to the data obtained from the survey, the teachers stated that the social studies textbook was in part sufficient in terms of gaining critical thinking skills to the students, while the interviewed teachers stated that it was not sufficient. In particular, the majority of the teachers stated that the textbook was not sufficient in the sub skills, namely “to acquire the cause-effect relationship”, “to develop a different point of view in interpreting the events” and “to question the events”. If the objectives of the official program and the content of the textbooks do not overlap, it is extremely difficult for students to acquire ideas, skills, values and attitudes. The contents of the curricula and textbooks should be continuously evaluated, developed and updated so that this situation can evolve in a positive way. Considering that the main purpose of the social studies course is “to educate a good citizen”, it is expected for individuals to think rationally and critically, question and consider many variables while taking decisions, be sensitive to social problems, produce effective solutions and ultimately, to ensure themselves be selfexistent in society.

PDF

___

Açışlı, S. (2016). Sınıf öğretmeni adaylarının öğrenme stilleri ile eleştirel düşünme eğilimlerinin incelenmesi. İlköğretim Online, 15(1), 273-285.
Akar, Ü. (2007). Öğretmen adaylarının bilimsel süreç becerileri ve eleştirel düşünme beceri düzeyleri arasındaki ilişki. Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyon.
Akar, C. ve Kara, M. (2016). İlkokul 4. sınıf öğrencilerinin eleştirel düşünme becerilerinin bazı değişkenlere göre değerlendirilmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 5(3), 1339-1355.
Akbıyık, C. (2002). Eleştirel düşünme eğilimleri ve akademik başarı. Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Akbıyık, C. ve Seferoğlu, S. S. (2006). Eleştirel düşünme eğilimleri ve akademik başarı. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(2), 90-99.
Alkın-Şahin, S., Tunca, N. ve Ulubey, Ö. (2014). Öğretmen adaylarının eğitim inançları ile eleştirel düşünme eğilimleri arasındaki ilişki. İlköğretim Online, 13(4), 1473-1492.
Aybek, B. (2006). Konu ve beceri temelli eleştirel düşünme öğretiminin öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimi ve düzeyine etkisi. Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
Aybek, B. (2007). Konu ve beceri temelli eleştirel düşünme öğretiminin öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimi ve düzeyine etkisi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(2), 43- 60.
Balcı, A. (2005). Sosyal bilimlerde araştırma, yöntem, teknik ve ilkeler. Ankara: Pegem.
Barr, R., Barth, J. L. & Shermish, S. S. (1978). The nature of social studies. CA: ETC.
Bayat, N. (2014). Öğretmen adaylarının eleştirel düşünme düzeyleri ile akademik yazma başarıları arasındaki ilişki. Eğitim ve Bilim, 39(173), 155-168.
Bayram, A. ve Kesik, F. (2015). Eğitim sisteminin eleştirel pedagoji perspektifinden bir değerlendirmesi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(3), 900-921.
Berberoğlu, G., Arıkan, S., Demirtaşlı, N. Ç., Güzel, İ. ve Tuncer, Ç. İ. (2009). İlköğretim 1.-5. Sınıflar arasındaki öğretim programlarının kapsam ve öğrenme çıktıları açısından değerlendirilmesi. CİTO Eğitim: Kuram ve Uygulama. (1), 9-48.
Beyer, B. K. (1988). Developing a scope and sequence for thinking skiIls instruction. Educational Leadership, 7, 26-30.
Beyer, B. K. (2008). How to teach thinking skills in social studies and history. Journal The Social Studies, 99(5), 196-201.
Binkley, M., Erstad, O., Herman, J., Raizen, S., Martin, R., Miller-Ricci, M. & Rumble, M. (2012).
Defining twenty-first century skills. In P. Griffin, B. McGaw, & E. Care (Ed.), Assessment and Teaching of 21st Century Skills. Dordrecht: Springer,17-66.
Crawford, A., Saul, W., Mathews, S.R. & Makinster, J. (2009). Düşünen sınıf için öğretme ve öğrenme yöntemleri. Teaching and learning strategies for the thinking classroom. (Çev. P. Atasoy, E. Uzun Oğuz ve S. Gülgöz). İstanbul: Biltur.
Creswell, J.W. (2017). Karma yöntem araştırmalarına giriş. (Çev. Edt.M. Sözbilir). Ankara: Pegem.
Çalışkan, H. (2009). Sosyal bilgiler öğretiminde araştırmaya dayalı öğrenme yaklaşımının eleştirel düşünme becerisine etkisi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 17(1), 57-70.
Çam, B. (2006). İlköğretim öğrencilerinin görsel okuma düzeyleri ile okuduğunu anlama, eleştirel okuma ve Türkçe dersi akademik başarıları arasındaki ilişki. Yüksek Lisans Tezi, Osmangazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
Çelikkaya, T. (2011). Sosyal bilgiler programında yer alan becerilerin kazandırılma düzeyi: Öğretmen görüşleri. Kastamonu Eğitim Dergisi, 19(3), 969-990.
Demir, M. K., Tutkun, T., Şahin, Ç. ve Genç, S. Z. (2014). Sosyal bilgiler ders kitaplarındaki soruların eleştirel düşünmeye uygunluğu. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(1), 289-303.
Demirel, Ö. ve Kıroğlu, K. (2005). Konu alanı ders kitabı incelemesi. Ankara: Pegem.
Demirkaya, H. (2008). Sosyal bilgilerde düşünme ve soru sorma becerileri. Tay, B. ve Öcal, A. (Ed.), Özel öğretim yöntemleriyle sosyal bilgiler öğretimi içinde (s.389-424). Ankara: Pegem.
Demirkaya-Gedik, H. (2008). Sosyal bilgiler eğitiminde güncel olaylar. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Dewey, J. (2017). Okul ve toplum. (Çev. H.A.Başman). Ankara:Pegem.
Dil, K., Yazıcı, S., Arslan, H. ve Çetin, E. (2018). Eleştirel düşünme ile aktif yurttaşlık ilişkisi üzerine nicel bir çalışma. Turkish Studies- International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 13(26-Fall, 2018), 511-527, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI: 10.7827/TurkishStudies.14635, Ankara, Turkey.
Doğanay, A. (2007). Etkili vatandaşlık için düşünme becerilerinin öğretimi. C. Öztürk (Ed.), Hayat bilgisi ve sosyal bilgiler öğretimi içinde (s. 179-218), Ankara: Pegem.
Doğanay A. ve Yağcı R. (2011). Sosyal bilgiler öğretiminde eleştirel düşünme: İlköğretim beşinci sınıf sosyal bilgiler öğretiminde öğretmenlerin eleştirel düşünme becerilerini geliştirmek için uyguladıkları etkinliklerin değerlendirilmesi. E-Journal of New World Sciences Academy, 6, 1679-1702.
Ennis, R. H. (1991). Goals for a critical thinking curriculum, developing mind. Costa, A. L. (Ed.) USA: Association for Supervision and Curriculum Development.
Erdem, A. R. ve Genç, G. (2015). Lise öğrencilerinin problem çözme becerileri ile eleştirel düşünme becerileri arasındaki ilişki. OPUS - Türkiye Sosyal Politika ve Çalışma Hayatı Araştırmaları Dergisi, 5(8), 32-44.
Ersoy, E. ve Başer, N. (2011). İlköğretim ikinci kademede eleştirel düşünmenin yeri. Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 2(1), 1-10.
Gelen, İ. (2002), Sınıf öğretmenlerinin sosyal bilgiler dersinde düşünme becerilerini kazandırma yeterliklerinin değerlendirilmesi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(10), 100- 119.
Grosser, M. (2006). Critical thinking. International Journal of Learning, 12(9), 359-366.
Gülveren, H. (2007). Eğitim fakültesi öğrencilerinin eleştirel düşünme becerileri ve bu becerileri etkileyen eleştirel düşünme faktörleri. Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
Gürkaynak İ., Üstel F. ve Gülgöz, S. (2008). Eleştirel düşünme, İstanbul: Eğitim Reformu Girişimi.
Hayırsever, F. (2010). Sosyal bilgiler ders, öğretmen kılavuz ve öğrenci çalışma kitaplarının sosyal bilgiler öğretim programında kazandırılması hedeflenen temel beceriler açısından değerlendirilmesi. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Hayırsever, F. ve Oğuz, E. (2017). Öğretmen adaylarının eğitim inançlarının eleştirel düşünme eğilimlerine etkisi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(2), 757-778.
Kabapınar, Y. (2007). Yeni öğrenme anlayışının ışığında sosyal bilgiler ders kitapları. C. Öztürk (Ed.), Hayat bilgisi ve sosyal bilgiler öğretimi-yapılandırmacı bir yaklaşım içinde (s.335-367). Ankara: Pegem.
Kaloç, R. (2005). Orta öğretim kurumu öğrencilerinin eleştirel düşünme becerileri ve eleştirel düşünme becerilerini etkileyen etmenler. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Ankara.
Karabulut, S. (2012). How to teach critical-thinking in social studies education: An examination of three NCSS journals. Eurasian Journal of Educational Research, 49, 197-214.
Karadeniz, A. (2006). Liselerde eleştirel düşünme öğretimi. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Karadüz, A. (2010). Dil Becerileri ve Eleştirel Düşünme. Turkish Studies- International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 5(3-Summer 2010), 1566- 1593, www.turkishstudies.net, Ankara, Turkey.
Karasar, N. (2015). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel.
Kaya, B. (2009). Sosyal bilgiler ve düşünme becerileri. R. Turan, A. M. Sünbül ve H. Akdağ (Ed.), Sosyal bilgiler öğretiminde yeni yaklaşımlar-1 içinde (s.148-163). Ankara: Pegem.
Kaya, B., Topçu, E. ve Kop, Y. (2014). 7. sınıf sosyal bilgiler çalışma kitaplarının yapılandırmacı öğrenme yaklaşımı açısından incelenmesi. Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 9(5-Spring 2014), 1327-1340, www.turkishstudies.net, Ankara, Turkey.
Kulantaş, N. (2007). 4. ve 5. Sınıf sosyal bilgiler dersinde kullanılan öğrenci ders ve çalışma kitapları ile öğretmen kılavuz kitaplarının, öğretmen, öğrenci ve veli görüşlerine göre değerlendirilmesi. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Kurnaz, A. (2007). İlköğretim beşinci sınıf sosyal bilgiler dersinde beceri ve içerik temelli eleştirel düşünme öğretiminin öğrencilerin eleştirel düşünme becerileri, erişi ve tutumlarına etkisi. Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Konya.
Leming, J. S. (1998). Some critical thoughts about the teaching of critical thinking. The Social Studies, 89(2), 61-66.
Milli Eğitim Bakanlığı. (2005). İlköğretim sosyal bilgiler dersi (4-5.sınıflar) öğretim programı. Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüğü.
Milli Eğitim Bakanlığı. (2018). Sosyal bilgiler öğretim programı. http://ttkb.meb.gov.tr adresinden erişilmiştir.
Narin, N. (2009). İlköğretim ikinci kademe sosyal bilgiler öğretmenlerinin eleştirel düşünme becerilerinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
NCSS, (1994). The social studies professional. Washington DC, National Council for Social Studies.
Nosich., G. M. (2018). Eleştirel düşünme rehberi: Eleştirel düşünme ve disiplinler arası: (Çev. B. Aybek), Ankara:Anı.
Örge-Yaşar, F. (2014). Nitel bir araştırma: Türkçe dersinde beceri eğitimi. Turkish StudiesInternational Periodical for The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 9(6- January 2014), 865-886, www.turkishstudies.net, DOI: 10.7827/TurkishStudies.6727, Ankara, Turkey.
Özdemir, D. (2005). Sosyal bilgiler dersinin düşünme becerilerini kazandırma düzeyine ilişkin öğretmen görüşleri. Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
Öztürk, C. (2007). Sosyal bilgiler: Toplumsal yaşama disiplinlerarası bir bakış. C. Öztürk (Ed.), Hayat bilgisi ve sosyal bilgiler öğretimi-yapılandırmacı bir yaklaşım içinde (s. 21-50). Ankara: Pegem.
Paul, R. ve Elder, L. (2008). Minik eleştirel düşünme kılavuzu: Kavramlar ve araçlar, (çev. Merih Bektaş Fidan), Foundation for Critical Thinking, www.criticalthinking.org/resources/international/Turkish.cfm
Palavan, Ö., Gemalmaz, N. ve Kurtoğlu, D. (2015). Sınıf öğretmenlerinin eleştirel düşünme becerisine ve eleştirel düşünme becerisinin geliştirilmesine yönelik görüşleri. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(30), 26-49.
Safran, M. (2008). Sosyal bilgiler öğretimine bakış. B. Tay ve A. Öcal (Ed.), Özel öğretim yöntemleriyle sosyal bilgiler öğretimi içinde (s. 1-19). Ankara: Pegem.
Sağlam, A. Ç. ve Büyükuysal, E. (2013). Eğitim fakültesi son sınıf öğrencilerinin eleştirel düşünme düzeyleri ve buna yönelik engellere ilişkin görüşleri. International Journal of Human Sciences, 10(1), 258-278.
Sekin, S., İbrahimoğlu, Z. ve Yücel, M. (2008). Sınıf öğretmenlerinin sosyal bilgiler ders etkinliklerine ilişkin görüşleri. VII. Ulusal Sınıf Öğretmenliği Eğitimi Sempozyumu Bildiri Kitabı, Çanakkale: Nobel.
Semerci, N. ve Yanpar, Y. T. (2010). İlköğretim programlarındaki ortak temel becerilere ilişkin öğretmen görüşleri (Elazığ İli Örneği). Doğu Anadolu Bölgesi Araştırmaları. 8(2), 47-54.
Shug, M. C. & Beery, R. (1987). Teaching social studies in the elementary school. Glenview Illinois: Scott, Foresman and Company.
Smith, G. F. (2003). Beyond critical thinking and decision making: Teaching business students how to think. Journal of Management Education, 27(1), 24-51.
Sternberg, R. J. (1986). Critical thinking: Its nature, measurement, and improvement. Washington, DC: National Institute of Education. http://eric.ed.gov/PDFS/ED272882.pdf. adresinden erişilmiştir.
Sunal, C. T. & Haas, M. E. (2002). Social studies for the elemantary and middle grades, a constructivist approach. Boston: Alleynand Bacon.
Şenşekerci, E. ve Kartal, H. (2010). Öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimleri. E-Journal of New World Sciences Academy, 5(3), 839-857.
Tahiroğlu, M. (2006). İlköğretim okullarının ikinci kademesinde sosyal bilgiler dersi öğretmenlerinin, sosyal bilgiler dersi öğretiminde karşılaştıkları güçlükler. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
Taş Mentiş, A. (2007). Yeni sosyal bilgiler ders kitaplarına ilişkin öğretmen görüşleri. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (17), 519-532.
Taşkaya, S. M. ve Bal, T. (2009). Sınıf öğretmenlerinin sosyal bilgiler öğretim yöntemlerine ilişkin görüşleri. Selçuk Üniversitesi, Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, 27, 173-185.
Thomas, I. (2009). Critical thinking, transformative learning, sustainable education and problem-based learning in universities. Journal of Transformative Education 7(3), 245-264.
Trilling B ve Fadel C. (2009). 21st century skills: Learning for life in our times. San Francisco, CA: Jossey-Bas.
TÜSİAD (2012). 21. yüzyıl becerilerinin eğitim yoluyla kazandırılması: Eğitimde içerik ve yöntem. http://www.tusiad.org/bilgimerkezi/21--yüzyıl-becerileri-ve-eğitimin-niteliği-toplantı-dizisi adresinden erişilmiştir.
Ünal, E. (2006). İlköğretim öğrencilerinin eleştirel okuma becerileri ile okuduğunu anlama ve okumaya ilişkin tutumları arasındaki ilişki. Yüksek Lisans Tezi, Osmangazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
Yağcı, R. (2008). Sosyal Bilgiler öğretiminde eleştirel düşünme: İlköğretim 5. sınıf sosyal bilgiler öğretiminde, öğretmenlerin eleştirel düşünme becerilerini geliştirmek için uyguladıkları etkinliklerin değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Adana.
Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2005). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (5. baskı). Ankara: Seçkin.
Zarillo, J. J. (2004). Teaching elemantary social studies principles and applications. (Second Edition), Ohio: Pearson Merril Prentice Hall Columbus.

Turkish Studies - Educational Sciences-Cover

ISSN: 2667-5609
Yayın Aralığı: Yılda 6 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ