Bir Gazetecinin ‘Muhibbân-ı Kütüp’ Olarak Portresi ve S. M. Tevfik Kütüphanesi

Osmanlı kitap ve kütüphane kültürü, söz konusu olan II. Meşrutiyet Dönemi olduğunda, genellikle Ali Emîrî Efendi gibi sembol isimlerin öne çıktığı, ama “Mecânîn-i Kütüp” ya da “Muhibbân-ı Kütüp” gibi sıfatların yakıştırıldığı birçoğu bilinmeyen çok sayıda aktörün katkıda bulunduğu bir sahadır. Modern literatürde “kitap delisi” anlamında kullanılan “bibliyoman” ve “kitap sever” anlamındaki “bibliyofil” terimlerine karşılık gelen bu sıfatlarla anılabilecek bazı isimler, kitap ve kütüphane merkezli yaşamlarıyla Osmanlı kültür tarihine mütevazi katkılarda bulunmuştur. Kitaplarla kurdukları ilişkileri, Muhibbân-ı Kütüplük seviyesinde olan isimlerin bazıları, kitap peşinde geçen yaşamlarıyla, tarihe mâl olmuş ama fiziki varlıkları zamanla efsaneleşmiş hale gelen bazı kitapları tesadüfen de olsa bularak yeniden hayata döndürmüştür. Bilinçli bir kitapseverlik ve koleksiyonerliğe karşılık gelen bir ifade olan Muhibbân-ı Kütüp sıfatını hak eden bu isimlerin bazıları, sahip oldukları çoklu dil yeteneği ve uzak coğrafyalara seyahat imkânlarıyla, kitaplara vakfettikleri yaşamlarının zengin birer özeti olan irili ufaklı kütüphaneler kurmuştur. Bu kişi ve kütüphanelerin bazıları biliniyorsa da bazıları farklı sebeplerle çeşitli dönemlerde ya unutulmuş ya da hiç fark edilmemiştir. Bu zeminde kendi kuşağının en meşhur kitap uzmanlarından biri ve oldukça zengin bir kişisel kütüphane sahibi olan bir gazeteciyi merkeze alacak olan bu makale, Osmanlı basın tarihine Sebîlürreşâd dergisindeki seyahat yazılarıyla dâhil olan S. M. Tevfik’in bilinmeyen bir yönünü ve sahip olduğu zengin kütüphanesini gündeme getirecektir. II. Meşrutiyet Döneminde gerek kitap uzmanlığı ve gerekse kütüphanesiyle çok uluslu bir üne sahip olmasına rağmen şimdilerde adı unutulmuş olan S. M. Tevfik’in hem gazetecilik hem de kitap koleksiyonerliği anlamında aksiyoner olan yaşamının kitap ve kütüphane kültürüne katkısı bağlamında ele alınmasıyla, Türk kitap ve kütüphane tarihinin kayıp halkalarından birinin daha gün yüzüne çıkarılması umulmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

S. M. Tevfik, Seyyid Muhammed Tevfik, Muhibban-ı Kütüb, Bibliyofil, Kitap Koleksiyonerleri, Kitap Uzmanları, İstanbul Kütüphaneleri, Özel Kütüphaneler, Sebîlürreşâd

Portrait of a Journalist as ‘Muhibbân-ı Kütüp’ and S. M. Tawfiq Library

The bibliophile culture is the Ottoman Empire is usually associated with the names such as Ali Emîrî Efendi as an iconic figure in The Second Constitution Period. Yet, the attributions such a Mecânîn-i Kütüp [Those who are madly in love with the books] or, “Muhibbân-ı Kütüp” [Book Lovers], can be used to describe a great many cultural activists that are generally unknown in academic circles. In modern literature, the figures who can be explained by the term’s bibliophile and biblioman has been recognized and appreciated moderately for the role they have played in the prospering of book and library culture. The ones whose intimate relationship with the books have led to their financial ruins and eternal appreciation from history. Only a handful of such figures have got the opportunity to be revived from the annals of history due to recent scholarships. Many of these respectable figures have enriched their libraries and private book collections with extraordinary zest and determination, acquiring vast linguistic knowledge and undertaking extensive voyages in the old world. Thus, they earned the right to be called bibliophile. Most of these scholars, their heroic endeavors, and precious collections have joined the annals of history, except for a handful of few. This current paper is an attempt to revive and recognize one of the greatest bibliophiles of the period, S. M. Tawfiq whose contribution to Ottoman publication in Sebîlürreşâd journal as a travel writer had earned him fame in publication circles, yet, his other contribution to book culture, namely his book collection, has received insufficient attention so far. This current paper is an attempt to pay the due tribute to the man whose expertise on books, along with his insatiable love of knowledge, his journalism, and his outstanding book collection had contributed immensely to the prospering of book culture in The Second Constitution Period. This paper hopes to provide S. M. Tawfiq with the recognition that he certainly deserved.

Keywords:

Muhibban-ı Kütüb Bibliophile, Book Collectors, Book Experts, Istanbul Libraries, Private Library, Sebilurreshad, S. M. Tawfiq, Sayyid Muhammad Tawfiq, muhibbân-ı kütüp,

PDF

___

Bashari, Javad (2017), Tevfik: Ruznamenegâr ve Majmooedar-e İranî dar Istanbul, Tehran: Entesharat-e Varagan.
Browne, Edward G., Press And Poetry of Modern Persia, Cambridge University Press, 1914.
Efe, Âdem (2009), “Sebîlürreşâd”, TDV İslam Ansiklopedisi, 36 (Ankara), 251-253.
Han Melik-i Sasani (2006), Payitahtın Son Yıllarında Bir Sefir, çev. Hakkı Uygur, İstanbul: Klasik Yayınları.
Kabacalı, Alpay (2000), Başlangıcından Günümüze Türkiye’de Matbaa Basın ve Yayın, İstanbul: Literatür Yayınevi.
Kut, Turgut A. (1994), “Terekelerde Çıkan Kitapların Matbu Satış Defterleri”, Müteferrika Kitabiyat Dergisi, Bahar, 2, 3-24.
Oktay, Tarkan (2009), “Bir Kitap Tutkunu Ali Emiri Efendi”, Birlik Dergisi, 3, 40-42.
Ruskin, John (2016), Susam ve Zambaklar (Kitaplara ve Kadınlara Dair), çev. Türkan Turgut, Ankara: Doğu Batı Yayınları.
S. M. Tevfik (1927), Fihrist-i Kütüphane-i Hususi, İstanbul: Marifet Matbaası.
Tayşi, Mehmet Serhan (1989), “Ali Emîrî Efendi”, TDV İslam Ansiklopedisi, 2 (Ankara), 390-391.
Ülkütaşır, M. Şakir (1946), Büyük Türk Dilcisi Kâşgarlı Mahmut, İstanbul: Türk Dil Kurumu.
Ferid (Bey), “Kütüphane ve Kitaplarımız”, Sebîlürreşâd, 13 Şubat 1919, 16 (391), 16.
Hafız İbrahim, “Büyük Üstad Havı Zihni Efendi Merhum”, Sebîlürreşâd, 25 Aralık 1913, 11 (276), 247.
Hâris bin Hümâm, “Mekâtîb: Beyrut Mektupları – 6 – Maarif”, Sebîlürreşâd, 30 Nisan 1914, 12 (294), 140-142.
Ispartalı Hakkı, “Okuyorlar mı?”, Sebîlürreşâd, 2 Ocak 1919, 15 (385), 376-377.
“İmâm-ı Gazzâlî’nin Mühim Bir Kitâbı Bulunmuştur”, Sebîlürreşâd, 4 Haziran 1914, 12 (299), 243.
“Sebîlürreşâd İdare ve Kütüphanesi”, Sebîlürreşâd, 10 Nisan 1913, 10 (239), 88.
“Sebîlürreşâd’ın Yeni ve Mühim Bir Teşebbüsü: İslâm Memleketlerine Muhbirler İ‘zâmı”, Sebîlürreşâd, 4 Temmuz 1912, 8 (200), 334-335.
“Sebîlürreşâd”, Sebîlürreşâd, 3 Ekim 1912, 9 (213), 92.
S. M. Tevfik, “Hindistan Mektupları: Bombay – Küçük Londra” Sebîlürreşâd, 24 Temmuz 1913, 10 (254), 327-330.
S. M. Tevfik, “Hindistan Mektupları: Moğol İmparatorlarının Âsar-ı Ber-Güzîdeleri: Delhi’deki Müze Muhteviyatı”, Sebîlürreşâd, 25 Haziran 1914, 12 (302), 288-290.
S. M. Tevfik, “Hindistan Mektupları: Moğol İmparatorlarının Âsar-ı Ber-Güzîdeleri”, Sebîlünnecât, 18 Haziran 1914, 12 (301/2), 273.
S. M. Tevfik, “Mekâtîb: Hindistan Muhâbir-i Mahsûsamızdan: Bengale Eyaleti: Sâbık Hindistan Makarr-ı Hükümeti”, Sebîlürreşâd, 26 Mart 1914, 12 (289), 52-53.
S. M. Tevfik, “Mekâtîb: Hindistan Muhâbir-i Mahsûsamızdan: Hindistan’da İslam Moğolların Âsârı”, Sebîlürreşâd, 28 Mayıs 1914, 12 (298), 224-225.
S. M. Tevfik, “Mekâtîb: Hindistan Muhâbir-i Mahsûsamızdan: Hindistan’da Tıbb-ı Kadîm-i Yunanî”, Sebîlürreşâd, 21 Mayıs 1914, 12 (297), 204-205.
S. M. Tevfik, “Mekâtîb: Hindistan Muhâbir-i Mahsûsamızdan: Sâbık Hindistan Makarr-ı Hükümeti”, Sebîlürreşâd, 2 Nisan 1914, 12 (290), 71-72.
S. M. Tevfik, “Mekâtîb: Hindistan Muhâbir-i Mahsûsamızdan: Seylan Adası”, Sebîlürreşâd, 8 Aralık 1913, 11 (275), 233-235.
S.M.T., “İttihâd-ı İslâm Tarafdârına”, Sebîlürreşâd, 5 Eylül 1918, 15 (368), 69-71.
S.M.T., “Mekâtîb: Hindistan Muhâbir-i Mahsûsamızdan: Hind Yolunda 2”, Sebîlürreşâd, 8 Ağustos 1912, 8 (205), 446-448.
S.M.T., “Mekâtîb: Hindistan Muhâbir-i Mahsûsamızdan: Hind Yolunda 33”, Sebîlürreşâd, 5 Haziran 1913, 10 (247), 218-219.
BOA, HR, İM, 97/24, 11 Şubat 1924.
BOA, HR, İM, 238/128, 14 Şubat 1924.