Yeniçeriler ve Bektaşilik

Bu araştırmada Yeniçeriler ile Bektaşîlik arasındaki ilişki inceleme konusu yapılmıştır. Söz konusu ilişkilere dair daha önce “Yeniçeriler” veya “Bektaşîlik” üzerine yapılan bazı müstakil çalışmalarda değinilmiştir. Bu araştırmada ise Yeniçeriler ile Bektaşî tarikatının ilişkisinin nasıl başladığı tespit edildikten sonra, bu olgunun Osmanlı kaynaklarına nasıl yansıdığı belirlenmeye çalışılmıştır. Söz gelimi bu olgu ilk Osmanlı kroniklerine nasıl yansımış; Yeniçerilerin kurduğu vakışarın gelirlerinden Bektaşî tekkelerine tahsisat ayrılıp ayrılmadığı gibi sorulara cevap aramıştır. fiayet ayrılmışsa bunun potansiyeli nedir; ayrıca Yeniçeriler ile Bektaşî tarikatının ilişkisinin Yeniçeri Kanûnnâmesine veya Yeniçeri yoklama defterlerine nasıl yansımıştır gibi soruların cevapları aranarak, Yeniçeriler ile Bektaşîliğ in tarihine katkı sağlamak amaçlanmıştır. Bunu yaparken de kaynak olarak; Osmanlı kronikleri ile Vakıf Kayıtlar Arşivi ve Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde ulaşılabilinen vakfiye ve yeniçeri yoklama defterleri ile ferman, hatt-ı hümayun ve benzeri belgelerden istifade edilmiştir.

Janissaries and the Bectashi Order

In this study, the relationship between Janissaries and the Bektashi order has been examined. The relationship in question was previously mentioned in some independent scientific articles written about the Janissaries or the Bektashi order. Here, the origin of the relationship under consideration has been determined by using the Ottoman resources. For example, how this relationship was reflected in the initial Ottoman chronicles? Was any money transferred to Bektashi lodges from the incomes of foundations established by Janissaries? If so what was its potential? How was this relationship reflected in the janissary law-books or janissary muster roll? While doing this, Ottoman chronicles and documents such as foundation certificates, Janissary muster rolls firmans, imperial orders and the foundation records which can be obtained from the Prime-ministry Ottoman archive were used.

___

1. Arşiv Vesikaları ve El Yazmaları

A. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)

Hatt-ı Hümâyûnlar (HH): 15/15; 17453; 21839; 24493.

Cevdet Adliye, Numara (nr);1734.

Cevdet Evkaf, nr; 20538; 21839.

DH. MUİ. nr: 15/-1: 24.

MAD. 819: 4; 2886; 9772; 12876: 2.

B. fier’iyye Sicili

Antalya fier’iye Sicili (Antalya fiS): 3, Belge: 116, vrk. 29

C. Vakıf Kayıtlar Arşivi (VGMA)

Yeniçeriler Ağası Zağarcıbaşı Ali Ağa Vakfiyesi, 1017/ 1608, VGMA, Defter nu: 581/1, 25-24.

Murad Bey ibn Abdülmennan Vakfiyesi, 1025/ 1616, VGMA, Defter nu: 623, 212-205.

el-Hac Derviş Ağa ibn el-Hac Ali Vakfiyesi, VGMA,1074/1616, Defter nu: 624/ 233-177.

Hacı Mehmet oğlu İbrahim Ağa Vakfiyesi, 1116/ 1704, VGMA, Defter nu: 570/ 32-14.

Hacı Mustafa oğlu Yeniçeri çavuşlarından Abdülfettah Çavuş Vakfiyesi, 1124/ 1712, VGMA, Defter nu: 581/2- 343-343.

Ser-turnaî Ocak-ı yeniçeriyân Hasan Ağa ibn Osman Vakfiyesi, VGMA, 1132/ 1719, Defter nu: 624/282- 256

Dergâh-ı Ali Ahmed Ağa ibn el-Hac Ali Vakfiyesi, VGMA, 1139/1727, Defter nu: 624/ 173-121.

Mir-i miran Hasan Paşazâde Receb Paşa Vakfiyesi, VGMA, 1204/1789, Defter nu: 629/ 3-3.

es-Seyyid Ahmed Cemaleddin Efendi ibn Feyzullah Efendi Vakfiyesi, 1324/1908, VGMA, Defter nu: 596/ 9-4.

D. El Yazmaları

Kavânîn-i Yeniçeriyân, Süleymaniye- Esad Efendi Ktp., nr. 2068. Vilâyet-nâme -Menâkıb-ı Hünkâr Hacı Bektâş-ı Velî- (Yayına Hazırlayan: Abdulbâki Gölpınarlı), İnkılâp, İstanbul 1995.

E. Resmî Gazete

Resmî Gazete (RG), 1341; 168.

2. Yayımlanmış Eserler

AHMET CEVAD (1299): Tarih-i Asker-i Osmanî, Ernest, İstanbul.

AHMET CEVDET PAfiA (1309): Tarih-i Cevdet, XII, Matbaa-i Osmaniye, İstanbul.

AHMET LÜTFİ EFENDİ (1999): Vak‘anüvîs Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi, I, YKY, İstanbul.

ÂŞIKPAŞAZÂDE (Ahmed Âşıkî) (1949): Tevârîh-i Âl-i Osman, (Düzenleyen: Çiftçioğlu N. Atsız), Türkiye Yayınevi, İstanbul.

BABİNGER, F. - Köprülü, F. (2000): Anadolu’da İslâmiyet, İnsan Yayınları, İstanbul.

BARKAN, Ömer Lütfi (1942): “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakışar ve Temlikler, I, İstilâ Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zâviyeler”, Vakışar Dergisi, Sayı: II.

BİRGE, J. Kingsley (1937): The Bektashi Order of Dervishes, Hartford Seminary Press, Hartford.

ÇAMURO⁄LU, Reha (2006): Yeniçerilerin Bektaşîliği ve Vaka-i fierriye, Kapı Yayınları, İstanbul.

DAŞÇIOĞLU, Kemal (2005): “Yeniçeri Ocağı ve Bektaşî Zâviyelerinin Kapatılması”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 34 (Yaz 205).

DEDEBABA, Bedri Noyan (1998): Bütün Yönleriyle Bektaşîlik ve Alevîlik, I, Ardı ç Yayınları, Ankara.

EVLİYA ÇELEBİ (1999): Seyahatname, 2, YKY, İstanbul.

FAROQHİ, Süraiya, (2003), Anadolu’da Bektaşîlik, (Çeviren: Nasuh Barın), Simurg Yayınevi, İstanbul.

GOODWİN, Godfrey (1991): Yeniçeriler, (Çeviren: Derin Türkömer), Doğan Kitapçı lık, İstanbul.

GÖLPINARLI, Abdülbâki (1969): 100 Soruda Türkiye’de Mezhepler ve Tarikatler, Gerçek Yayınevi, İstanbul.

GÜNDÜZ, İrfan (1989): Osmanlılarda Devlet-Tekke Münasebetleri, Seha Neşriyat, İstanbul.

HAMMER, Joseph V. (1990): Büyük Osmanlı Tarihi, IV, Üçdal Neşriyat, İstanbul.

HASLUK, F. W. (1929): Chrstianity And Islam Under The Sultans, Vol II, At The Clarendon Press, Oxford.

İNALCIK, Halil (2003): Osmanlı İmparatorluğu -Klâsik Çağ (1300-1600) (Çeviren: Ruşen Sezer), YKY, İstanbul.

KOCA, fievki (2000): Öndeng Songung Gürgele Bektaşî Kültür Argümanlarına Göre Yeniçeri Ocağı ve Devşirmeler, Nazenin/ Tarih, İstanbul.

KOCA, Şevki (2002): “fiahkulu Bektaşî Dergâhının Son Babagân Posnişînleri ve Bektaşîlerin Zor Yılları (1826-1953) (I)”, Cem Dergisi, (Ağustos), Sayı, 124.

KOÇU, Reşad Ekrem (1964): Yeniçeriler, Koçu Yayınları, İstanbul.

KÖPRÜLÜ, Fuad (1991): Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu, Türk Tarih Kurumu, Ankara.

KÖSE, Metin Ziya (2009): “Yeniçeri Ocağı’nın Bektaşîleşme Süreci ve Yeniçeri- Bektaşî İlişkileri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 49, (Kış 2009).

KÜÇÜK, Hülya (2003): Kurtuluş Savaşı’nda Bektaşîler, Kitap Yayınevi, İstanbul.

MEHMED ESAD EFENDİ (1293): Üss-i Zafer, Süleyman Efendi Matbaası, İstanbul.

MEHMED NEŞRÎ (1949): Kitâb-ı Cihan-nümâ: Neşrî Tarihi, I, (Yayınlayanlar: Faik Reşid Unat, Dr. Mehmed A. Köymen), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.

MELİKOFF, İrene (1993): Uyur İdik Uyardılar Alevîlik-Bektaşîlik Araştırmaları, (Türkçesi Turan Alptekin), Cem Yayınevi, İstanbul.

MUHAMMED ET-TANCÎ (1983): İbn Batûta Seyahatnâmesi (Tuhfetu’n Nuzzâr Fî Garrâbi’l Emsâr), Dadeleştiran ve Baskıya Hazılayan: Mümin Çevik, I-II, Üçdal Neşriyat, İstanbul.

MUSTAFA NURİ PAfiA (1327): Netayicü’l-Vukûat, III, Tab’-i Sânî Ehûd Matbaası, İstanbul.

MUSTAFA NAİMA (1281): Naima Tarihi, I, Matbaa-i Âmire, İstanbul.

OCAK, Ahmet Yaşar (1992): Osmanlı İmparatorluğu’nda Marjinal Sûfîlik: Kalenderîler (XIV-XVII. Yüzyıllar), Türk Tarih Kurumu, Ankara.

OCAK, Ahmet Yaşar (2007): Türk Sufîliğine Bakışlar, 9. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul.

OCAK, Ahmet Yaşar (1998): “Din”, Osmanlı Devleti Ve Medeniyeti Tarihi, II, (Editör: E. İhsanoğlu), IRCICA, İstanbul.

ORUÇ BEY- Oruç bin Adil (1343): Tevârîh-i Âl-i Osman, (Tıpkıbasım: Franz Babinger), fiark Kitapçısı, Hannofer.

ORTAYLI, İlber (2008): Osmanlı Sarayında Hayat, Yitik Hazine Yayınları, İstanbul.

ÖZ, Gülağ, Yeniçeri-Bektaşî İlişkileri ve II. Mahmut, Uyum Yayınları, Ankara.

ÖZCAN, Abdülkadir (1994): “Osmanlı Askerî Teşkilâtı”, Osmanlı Devleti Ve Medeniyeti Tarihi, I, (Editör: E. İhsanoğlu), IRCICA, İstanbul.

PALMER, J.A. B. (2000): “Yeniçerilerin Kökeni”, (Çeviri: Mehmet Öz), Söğüt’ten İstanbul’a -Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu Üzerine Tartışmalar- (Derleyenler: Oktay Özel- Mehmet Öz), İmge Kitabevi, Ankara.

SOYYER, A. Yılmaz (2005): 19. Yüzyılda Bektaşîlik, Akademi Kitabevi, İzmir.

ŞİRVÂNLI FATİH EFENDİ (2001): Gülzâr-ı Fütûhât -Bir Görgü Tanığının Kalemiyle Yeniçeri Ocağı’nın Kaldırılışı-, (Hazırlayan: Mehmet Ali Beyhan), Kitabevi, İstanbul.

YÜCER, Hür Mahmut, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf (19. Yüzyıl), İnsan Yayınları, İstanbul.

UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (1984): Osmanlı Devleti Teşkilâtından Kapıkulu Ocakları, I, Acemi Ocağı ve Yeniçeri Ocağı, 2. Baskı, Türk Tarih Kurum Basımevi, Ankara.