Şeyh-i Seb‘alık kurumu ve Osmanlı esnaf teşkilatı içindeki yeri

Osmanlı esnaf teşkilatı içerisinde yer alan belli başlı yöneticilerin Şeyh, Ahi Baba, Kethüda, Nakip ve Yiğitbaşı olduğu genel kabul gören bir görüştür. Şeyh-i Seb‘a’dan genellikle hiç bahsedilmez. Oysa Osmanlı esnaf teşkilatı içerisinde yer alan inşaat iş kolu ve bu iş koluna bağlı olarak çalışanların genel lideri Mimarbaşı iken onun yetki alanı dışında kalan tüm esnaf grubunun lideri Şeyh-i Seb‘a’ydı. Her esnaf grubunun Şeyh veya Ahi Baba adı verilen bir lideri olduğu için Şeyh-i Seb‘alar şeyhler şeyhi anlamına gelen Şeyhü’l-Meşâyih veya Şeyhü’ş-Şüyûh unvanlarını da kullanmışlardır. Ancak bu unvanı kullananların aslında birer Şeyh-i Seb‘a olduğu bugüne kadar anlaşılamamıştır. Ayrıca Osmanlı İmparatorluğu’nun bazı bölgelerinde Şeyh-i Seb‘a, Şeyh ve Ahi Baba unvanları eşanlamlı olarak kullanılmıştır. Bazen bu kavramlar birbirine karıştırılmış ve konuya kesin bir açıklama getirilememiştir. Bundan dolayı araştırmanın amacı Osmanlı esnaf teşkilatı içinde bulunan Şeyh-i Seb‘a, Şeyh ve Ahi Baba kavramlarını bu konuda bugüne kadar ileri sürülen görüşleri değerlendirerek arşiv belgeleri ışığında açıklığa kavuşturmaktır.

The Şeyh-i Seb‘a institution and its place in the Ottoman guild system

According to the common opinion, the Ottoman tradesmen’s leaders were Şeyh, Ahi Baba, Kethüda, Nakip and Yiğitbaşı. It must be stated that little is known concerning the Şeyh-i Seb‘a as one of the leaders of the tradesmen in the Ottoman city. In fact the tradesmen working in the constructions were under the chief architect (Mimarbaşı) while the all other tradesmen which were out of authorization of Mimarbaşı were under the control of Şeyh-i Seb’a. The Şeyh-i Seb’as also used the titles of Şeyhü’l Meşâyih and Şeyhü’ş-Şüyûh. Owing to the fact that all craft guilds in the Ottoman Empire had a chief called Şeyh or Ahi Baba, sometimes the Şeyh-i Seb’as were also called Şeyhü’l-Meşâyih or Şeyhü’ş-Şüyûh. Therefore, it must be stated that sometimes the titles of Şeyh-i Seb’a, Şeyh and Ahi Baba were used in some regions of the Ottoman Empire, as synonymous titles. However, these concepts have not been explained yet and sometimes these titles have been confused with each other. Thus, the aim of this study is to describe the Şeyh-i Seb‘a, Şeyh, Ahi Baba and reveal their places in the organisation of the tradesmen in the Ottoman Empire in the light of the archival materials.

PDF

___

A. Arşiv Belgeleri

1.Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)

Fon Kodu: C.BLD., Dosya No:50, Gömlek No:2466.

Fon Kodu: C.BLD, Dosya No: 4, Gömlek No: 197.

Fon Kodu: C.BLD, Dosya No: 49, Gömlek No: 2403.

Fon Kodu: A.MKT.UM, Dosya No: 345, Gömlek No: 51.

Fon Kodu: C.EV, Dosya No: 405, Gömlek No: 20529.

Fon Kodu: C.BLD, Dosya No: 15, Gömlek No: 1726.

Fon Kodu: C.BLD, Dosya No: 116, Gömlek No: 6766.

Fon Kodu: İE.DH, Dosya No: 32, Gömlek No: 2794.

Fon Kodu: C.BLD, Dosya No: 49, Gömlek No: 2402.

Fon Kodu: İT.TCT, Dosya No: 14, Gömlek No: 1575.

Fon Kodu: İT.TCT, Dosya No: 9, Gömlek No: 1074.

Fon Kodu: İT.TCT, Dosya No: 7, Gömlek No: 829.

Fon Kodu: İE.DH, Dosya No: 24, Gömlek No: 2161.

Fon Kodu: C.BLD, Dosya No: 85, Gömlek No: 4208.

Fon Kodu: İT.TCT, Dosya No: 23, Gömlek No: 2466.

Fon Kodu: C.BLD, Dosya No: 108, Gömlek No: 5395.

Fon Kodu: C.BLD, Dosya No: 68, Gömlek No: 3388.

Fon Kodu: C.BLD, Dosya No: 125, Gömlek No: 6221.

Fon Kodu: C.BLD, Dosya No: 31, Gömlek No: 1549.

Fon Kodu: İT.TCT, Dosya No: 22, Gömlek No: 2349.

Fon Kodu: C.BLD, Dosya No: 40, Gömlek No: 1956.

Fon Kodu: AE.SMHD.I, Dosya No: 100, Gömlek No: 7029.

Fon Kodu: C.BLD, Dosya No: 90, Gömlek No: 4495.

Fon Kodu: C.ZB, Dosya No: 87, Gömlek No: 4307.

Fon Kodu: HAT, Dosya No: 501, Gömlek No: 24587.

Fon Kodu: C.BLD, Dosya No: 90, Gömlek No: 4488.

Fon Kodu: İE.DH, Dosya No: 32, Gömlek No: 2795.

Fon Kodu: C.BLD, Dosya No: 88, Gömlek No: 4361.

Fon Kodu: C.BLD, Dosya No: 139, Gömlek No: 2795.

Fon Kodu: C.İKTS, Dosya No: 21, Gömlek No: 1021.

Fon Kodu: İT.TCT, Dosya No: 10, Gömlek No: 1196.

Fon Kodu: İT.TCT, Dosya No: 6, Gömlek No: 649.

Fon Kodu: C.EV, Dosya No: 405, Gömlek No: 20529.

Fon Kodu: C.BLD, Dosya No: 84, Gömlek No: 4178.

2.KKTC Millî Arşiv ve Araştırma Dairesinde Bulunan Kıbrıs Şer’iye Sicilleri (KŞS) Fotokopileri

KŞS, Defter No:21, H.1198-1212.

KŞS, Defter No:24, H.1217-1220.

KŞS, Defter No:27, H.1219-1224.

KŞS, Defter No:28, H.1224-1227.

KŞS, Defter No:29, H.1230-1233.

KŞS, Defter No:30, H.1233-1238.

3.Yazmalar

Cafer bin Abdürrahim, Defter-i Sakk, KKTC Millî Arşiv ve Araştırma Dairesi, Yazmalar Bölümü, No: M.1889.

B.Kitaplar

Ali Nazima-Reşat (1318/1901). Mükemmel Osmanlı Lügati. Dersaadet: Feride Matbaası.

Ali Seydi (1330/1912). Kamus-ı Osmani. Darü’l-Hilâfetü’l-İslâmiyye: Matbaa ve Kütüphanei Cihan.

BAER, G. (1963). “Türk Loncalarının Yapısı ve Bu Yapının Osmanlı Sosyal Tarihi İçin Önemi”, çev. Sami Ferliel. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi XVIII (4): 99-119.

BAER, G. (1980). “Ottoman Guilds: A Reassesment”, Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi 1071-1920 Social and Economic History of Turkey (1071-1920) 11-13 July 1977,

Birinci Uluslararası Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi Kongresi Tebliğleri, Ed. Osman Okyar, Halil İnalcık Ankara: Meteksan Limited Şirketi.

ÇADIRCI, M. (1997). Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.

ÇEVİKEL, N. (2000). Kıbrıs Eyaleti, 1750-1800. Gazimağusa: Doğu Akdeniz Üniversitesi Basımevi.

COHEN, A. (2003). Osmanlı Kudüs’ünde Loncalar. Çev. Nurettin El-Hüseyni. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.

ÇAĞATAY, N. (1997). Bir Türk Kurumu Olan Ahilik. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.

ÇORUH, H. (2008). II. Mahmut Döneminde Kıbrıs’ın İdarî, İktisadî ve İçtimaî Yapısı (1808-1839), Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türk Tarihi Anabilim Dalı, Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı.

DEMİREL, Ö. (1999). “XIX. Yüzyıl Osmanlı Şehir Ekonomisi (Sivas Örneği)”, Osmanlı, Ed.Güler Eren, cilt.3, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.

DEMİREL, Ö. (2002). “Osmanlı Esnafı”, Türkler, Ed. Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca, cilt.14, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.

DEMİREL, Ö. (2006). Osmanlı Dönemi Sivas Şehri. Sivas: BMS Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti. Yayını.

DEMİRYÜREK, M. (2009). “XIX. Yüzyıl Kıbrıs Esnaf Teşkilatı Üzerine Bazı Tesbitler”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, XXVIII (45):13-42.

DEMİRYÜREK, M. (2011). Kıbrıs Esnaf Tarihi (1750-1850), Lefkoşa: Kıbrıs Türk Esnaf ve Zanaatkârlar Odası Yayını.

DEVELLİOĞLU, F. (2000). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.

DÜZBAKAR, Ö. (2008). “Work and Organization in the Ottoman Empire:Notes on the Trade Guilds of Sixteenth and Seventeenth Century Bursa”, Turkish Studies 3 / 4: 414-453.

ERDOĞRU, M. A. (2003). “Kıbrıs’ta İlk Osmanlı Esnaf ve Zanaatkârları Üzerine Notlar”, Osmanlı Öncesi ile Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemlerinde Esnaf ve Ekonomi Semineri. İstanbul: Globus Dünya Basımevi.

ERGENÇ, Ö. (1980). “Osmanlı Şehrinde Esnaf Örgütlerinin Fiziki Yapıya Etkileri”, Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi 1071-1920 Social and Economic History of Turkey (1071-1920) 11-13 July 1977, Birinci UluslararasıTürkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi Kongresi Tebliğleri. Ed. Osman Okyar, Halil İnalcık, Ankara: Meteksan Limited Şirketi.

ERGENÇ, Ö. (1995). Osmanlı Klasik Dönemi Kent Tarihçiliğine Katkı XVI. Yüzyılda Ankara ve Konya. Ankara: Ankara Enstitüsü Vakfı Yayınları.

ERGİN, O. N. (1922/1338). Mecelle-i Umûr-ı Belediye I. İstanbul: Matbaa-i Osmaniye.

EVREN, B. (1999). Osmanlı Esnafı. Doğan Kitap Yayını.

FAROQHİ, S. (1994). Osmanlı’da Kentler ve Kentliler. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.

FAROQHİ, S. (2006). Guildsmen and Handicraft Producers, The Later Ottoman Empire 1603-1839, 336-355. Ed. Suraiya Faroqhi, New York, Melbourne, Madrid, Cape Town, Singapore, Sao Paulo: Cambridge University Press, Cambridge.

FAROQHİ, S. (2011a). “Lonca Üyeleri ve Esnaf”, Türkiye Tarihi 1603-1839: 397-415. Ed. Suraiya Faroqhi, çev. Fethi Aytuna. İstanbul: Kitap Yayınevi.

FAROQHİ, S. (2011b). Osmanlı Zanaatkârları, İstanbul: Kitap Yayınevi.

FEVZİOĞLU, B. (1999). “Kıbrıs Adasına Esnaflığı Taşıyan İlk Ustalarımız”, II. Uluslararası Ahilik Sempozyumu Bildirileri. Kırşehir:

GENÇ, M. (2007). Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi. Ankara: Ötüken Neşriyat A.Ş Yayınları.

GÜRATA, M. (1975). Unutulan Adetlerimiz ve Loncalar. Ankara: Tisa Matbaacılık Sanayi.

İNALCIK, H. (2007). Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ 1300-1600. İstanbul: Yapı ve Kredi Yayınları.

KALʻA, A. (1994). “Esnaf”, TDV İslam Ansiklopedisi, cilt.11. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.

KALʻA, A. (1998). İstanbul Esnaf Tarihi Tahlilleri, İstanbul Esnaf Birlikleri ve Nizamları I,İstanbul: İstanbul Araştırmaları Merkezi.

KAZICI, Z. (1988a). “Ahi Baba”, TDV İslam Ansiklopedisi, cilt.1. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.

KAZICI, Z. (1988b). “Ahilik”, TDV İslam Ansiklopedisi, cilt.1. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.

KOÇU, R. E. (2002). Tarihte İstanbul Esnafı. İstanbul: Doğan Kitap.

KÖKSAL, F. (2006). Ahi Evran ve Ahilik. Kırşehir: Kırşehir Valiliği Yayını.

Kur’an, T. (1999). “Osmanlı Lonca Teşkilatı Üzerinde İslâmi Etkiler”, Osmanlı, Ed. Güler Eren, Cilt:3. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.

MARCUS, A. (1989). The Middle East On the Eve of Modernity Aleppo in the Eighteenth Century. New York: Colombia University Press.

Mehmet Salahi. (1313/1896), Kamus-ı Osmanî. Cild-i Sânî. İstanbul: Mahmut Bey Matbaası.

Muallim Naci. (1979). Lügat-ı Naci. Haz: Faruk K. Timurtaş. İstanbul: Çağrı Yayınları.

Mustafa bin Şemsettin El-Karahisarî. (1321/1903). Ahter-i Kebîr. İstanbul: Arif Efendi Matbaası.

OĞUZOĞLU, Y. (1986). “Osmanlı Devri Türk Esnaf Teşkilatı”, Altın Bilezik Esnaf ve Sanatkârlar Kefalet Kooperatifleri Semineri, Tebliğler. 19 Mart 1986. Ankara: Sistem Ofset.

ÖZKUL, A. E. (2005). Kıbrıs’ın Sosyo-Ekonomik Tarihi, 1726-1750. İstanbul: İletişim Yayınları.

PAKALIN, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. Cilt. 3,İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.

PARMAKSIZOĞLU, İ. (1968). “Esnaf”, Türk Ansiklopedisi, cilt.15. Ankara: Millî Eğitim Basımevi.

PARMAKSIZOĞLU, İ. (1976). “Lonca”, Türk Ansiklopedisi, cilt.15. Ankara: Millî Eğitim Basımevi.

REDHOUSE, S. J. W. (1890). Turkish and English Lexicon. İstanbul: Printed for the American Mission by A.H. Boyajian.

RUHANÎ, S. K. (1976). XVI-XVII. Yüzyıllarda Osmanlı Safevi Esnaf Teşkilatı. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Osmanlı Müesseseleri ve Medeniyeti Tarihi Kürsüsü.

SERTOĞLU, M. (1958). “Lonca”, Resimli Osmanlı Tarihi Ansiklopedisi. İstanbul: İskit Yayınevi.

Şemsettin Sami. (1317/1900). Kâmûs-u Türkî. Dersaadet: İkdam Matbaası.

TABAKOĞLU, A. (1986). Türk İktisat Tarihi. İstanbul: Dergah Yayınları.

TORUN, A. (1998). Türk Edebiyatında Türkçe Fütüvvetnâmeler. Ankara: TC Kültür Bakanlığı Yayınları.

ULUÇAY, Ç. (1942). XVII. Yüzyılda Manisa’da Ziraat, Ticaret ve Esnaf Teşkilatı. İstanbul: Resimli Ay Matbaası.

WİLKİNS, L. C. (2010). Forging Urban Solidarities Ottoman Aleppo 1640-1700. Leiden-Boston: Brill.

YEDİYILDIZ, M. A. (2003). Bursa Esnafı ve Ekonomik Hayat. Bursa: Arasta Yayınları.

YILDIRIM, O. (2008). Ottoman Guilds in the Early Modern Era. IRSH 53:73-93.

Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi-Cover

ISSN: 1306-8253
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 1994
Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi