SAFEVÎLERİN EHL-İ SÜNNET KARŞITI POLİTİKALARI

Safevîler, başlangıçta Sünnî bir tarikat iken zamanla Şiîleşmiş ve dönemin siyasi çalkantıla- rından da faydalanarak devletleşme sürecini gerçekleştirmiştir. Bir tarikat yapılanması olarak yola çıkan Safevîler, zamanla şeyhlikten şahlığa geçebilmeyi başarmışlardır. Kurucu şahsiyet- leri ve dayandıkları halk kesimi itibarıyla Türkmen olmaları Osmanlı-Safevî ilişkileri açısın- dan ayrı bir ehemmiyet taşımaktadır. Hoca Aliden itibaren hızla Şiîleşen Erdebil Tekkesi, Şah İsmailin önderliğinde Safevî Devletini kurmuş, sonra da hâkim olduğu bölgelerde Şiîliğin yaygınlaşmasını hedeflemiş ve bunun için ciddi gayretler göstermiştir. Safevîlerin Şiîleşme ve Şiîleştirme faaliyetleri sadece sahip oldukları İran coğrafyasıyla sınırlı kalmamış aynı za- manda Anadoluda da etkili olmuştur. Nitekim 1500lü yıllara kadar Sünnî bir coğrafya olan İranda Safevîlerin şiddet, baskı ve yıldırma politikalarının neticesinde Şiîlik hâkim mezhep olmuştur. Öte yandan Safevîler, Anadoluyu ele geçirmek için de Şiîlik propagandalarına ağırlık vermişler; Şahkulu ve Nur Ali Halife gibi isyan hareketlerinden ayrı olarak, dini, eko- nomik, sosyal ve kültürel sahalarda pek çok faaliyet gerçekleştirmişlerdir. Aşağıda öncelikle konuya giriş mahiyetinde olmak üzere Safevî tarikatının kuruluşu ve gelişimi, Şah İsmailin iktidara yükselişi ve SafevîOsmanlı ilişkileri kısaca ele alınacak, bilahare Safevîlerin Şiîliği yayma girişimleri sırasında Sünnîleri zorlama, inşadül-menakıb, Şiî ezanı, sebbüs-sahabe vb. uygulamaları hakkında bilgi verilecektir.

ANTI-AHL AL-SUNNAH POLICIES OF SAFEVIDS

While Safavids are originally a Sunni sufi order, it has become Shiite over time and realized the process of becoming a state by taking advantage of the political turmoil in its period. Safavids, initially being a sufi-order, has gradually transformed from sheikhdom to Shahsys- tem. In terms of Ottoman-Safavid relations, it has a particular importance that its founding members and community were from Turkmen tribes. Beginning from Khoja Ali, Ardabil- lodge (Erdebil Tekkesi), which became rapidly Shiite, established Safavid State under the leadership of Shah Ismail and aimed to govern regions under own control by propagating Shia thought. These activities were not only in the Iranian region which was under Safavi- dscontrol, but also they became effective in Anatolia, where they aimed to rule over. Thus, becoming effective of Shiism by compelling and forced practices, it has become the domi- nant sect with the center of Tabriz in the Iranian region, where until 1500s the dominant sect was Sunnism. On the other hand, Safavîds focused on Shia propaganda to rule over Anatolia. In this context, they performed many activities in religious, economic, social and cultural fields to spread Shiism, apart from Safevîd-supported rebellions, such as Şahkulu and Nur Ali Halife. This article begins giving a brief account on the establishment of Safavid State and its development, the process how Shah Ismail came to power, and the relations with the Ottoman State. Then, it deals with the practices that Safavids applied during the spread of Shiism, such as compelling Sunnis to do some practices, inşadül-menakıb, Shii adhan (callforprayer), sebüs-sahabe.

___

BULUT, H.İ. (2009). Şiî-Usûlî Gelenekte Hz. Ali ve İmametinin Dayanakları: Şeyh Müfîd Örneği, Hz. Ali Sempozyum Bildirileri. İzmir. BULUT, H.İ. (2010). Kerbelaya Kutsiyet Kazandırmada Dinî ve Siyasî Otoritelerin Rolü, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 22 (2): 1-19. ÇELENK, M. (2005). 16 ve 17. Yüzyılda Saf evî Şiîliği, Yayımlanmamış Doktora Tezi. Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Bursa. DANİŞMEND, İ.H. (1971). İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, İstanbul. EKİNCİ, M. (2002). Anadolu Aleviliğinin Tarihsel Arka Planı, İstanbul. EMECEN, F. (2010). Şahkulu Baba Tekeli, Diyanet İslam Ansiklopedisi. XXXVIII., 284-286. GÖLPINARLI, A . (1960). Kızıl-baş, İslâm Ansiklopedisi (İA), MEB., VI, 789-790. GÜNDÜZ, T. (2010a). Son Kızılbaş Şah İsmail, İstanbul. GÜNDÜZ, T. (2010b). Şah İsmail, Diyanet İslam Ansiklopedisi, XXXVIII, 253-255. HOCA SADETTİN. (1999). Tâcüt-tevârîh, (hz. İsmet Parmaksızoğlu), Ankara. IŞIK, A . (2013). Meşihat Arşivi Belgeleri Işığında Seyyidler ve Nakibül-Eşrafl ık Müessesesi, Ya- yımlanmamış Doktora Tezi. İ.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul. İLGÜREL, M. (1993). Celâlî İsyanları, Diyanet İslam Ansiklopedisi, VII, 252-256. KAPLAN, D. (2010). Aleviliğin Yazılı Kaynakları Buyruklar ve Buyrukların Kökeni, Anado- luda Aleviliğin Dünü ve Bugünü. der.Halil İbrahim Bulut. Sakarya s. 339-356. KARADENİZ, Y. (2015). Safevi Tarikatının Seyidliği Ve Şiiliği Meselesi, Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 2015/ 75, ss. 323-359. KEMALPAŞAZÂDE, (ts.). Risâle f î beyâni f ırakid-dâlle, Kılıç Ali Paşa, nr. 1028, vr.207a-b. KUTLU, S.-PARLAK, N. (2008). Makalat Şeyh Safi Buyruğu, İstanbul. ÖNGÖREN, R. (2008). Safevîyye, Diyanet İslam Ansiklopedisi, XXXV., 460-462. ÖZTUNA, Y. (ts.). Büyük Türkiye Tarihi, İstanbul: III, 183-184. SÜMER, F. (1989). Akkoyunlular, Diyanet İslam Ansiklopedisi, II, 270-274. SÜMER, F. (1992). Saf evî Devletinin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü: (Şah İsmail ile Halefl eri ve Anadolu Türkleri). Ankara. ŞAHİN, H. (2012). Şia Düşüncesinde Ezanın Yapısı ve Geçirdiği Değişimlerin Dini Temeli, e-makalat Mezhep Araştırmaları, V (1): 35-65. TANSEL, S. (1966). Sultan II. Bayezidin Siyasi Hayatı, İstanbul. TURAN, Ş. (1992). Bayezid II, Diyanet İslam Ansiklopedisi. V, 234-238. TÜRKOĞLU, İ. (2010). Şeybânîler, Diyanet İslam Ansiklopedisi, XXXIX, 45. ÜZÜM, İ. (1999). Hüsniyye, Diyanet İslam Ansiklopedisi, XIX, 34-35. YAZICI, T. (1960). Safevîler, İslâm Ansiklopedisi. MEB. X, 53-55. YAZICI, T. (1960). Şah İsmâil, İslâm Ansiklopedisi. MEB. XI, 277. YILDIZ, H. (2004). Anadolu Alevîliğinin Yazılı Kaynaklarına Bir Bakış, Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 2004/ 30, ss. 323-359. YINANÇ, H. (1960). Akkoyunlular, İslâm Ansiklopedisi. MEB. I, 263.

Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi-Cover

ISSN: 1306-8253
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 1994
Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi