Pir(i) Davut Türbesi örneğinde alevîlerde su, ateş, kurban ve ağaç kültü

Bilindiği gibi Türklerde “su, ateş, kurban ve ağaç” kült olarak önemli bir yere sahiptir. Alevî topluluklarının yaşam coğrafyaları içerisinde bu dört külte bağlı birçok yer ve bu yerlere bağlı olarak oluşturulmuş çok sayıda inanış bulunmaktadır. Elazığ’ın Keban ilçesine bağlı Ulupınar (Birvan) köyünde bulunan “Pir(i) Davut Türbesi” ile türbenin yakınında bulunan “Başpınar” su kaynağına bağlı olarak ortaya çıkan inanışlar bildirimizin konusunu teşkil edecektir. Oniki İmam’dan İmam Cafer oğlu Musa Kâzım’ın soyundan geldiği söylenen Pir(i) Davut Türbesi bölgede yaşayan Alevîlerin her türlü sıkıntılarının giderilmesinde medet umulan bir türbe olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu türbeye bağlı olarak her yıl temmuz ayının son haftasında topluca “Hasat Kurbanı”, ekim ayında ise “Güz/Öküz Kurbanı” tertip edilmektedir. Bu toplu kurban sunumlarının dışında bireysel olarak da belli bir tarihe bağlı kalınmaksızın türbenin ziyaret edilmesi, adakların sunulması söz konusudur. Türbeye bitişik olan ağaçlara bez bağlanmak suretiyle yapılan adaklar da ağaç kültü ile ilgilidir. Başpınar su kaynağı kutsal olarak kabul edilir. Yine bu su kaynağının hemen yanında mum yakılıp dileklerin tutulduğu tarafımızdan gözlemlenmiştir. Bildirimizde başlıkta ifadesini bulan kültlere bağlı inanışlar üzerinde durulacaktır.

Water, fire, sacrifice and tree cults of alevîs by Pir(i) Davut Shrine

As well-known, water, fire, sacrifice and tree have an important place for Turks. There are a lot of beliefs about these four cults around the places that Alevîs’ habitations. Our communiqué is about the beliefs that appeared according as Pir(i) Davut Shrine in Ulupınar village in Elazığ Keban and Başpınar river near the Shrine. It is spoken that Pir(i) Davut came from Imam Cafer’s generation from twelve Imam. His Shrine is thought as a backing center for Alevîs live around it. A harvest sacrifice ceremony in the last week of July and a Güz/Öküz -Autumn/Ox- sacrifice ceremony in October is prepared according as this Shrine. Except from these collective sacrifice ceremonies, also unaccompanied and dateless visits and making mows are other beliefs. Wows that is made as tying cloths to trees around the Shrine is depend on the tree cult. Başpınar River is a blessed place. We sight that people firing candles and wishing requests nearby this river. In our communiqué, we will explicate the cults that we use in our title.

___

a. Yazılı Kaynaklar:

BEKKİ, Salahaddin. (2004). “Nevruz-Kurban İlişkisi ve Kurbana Bağlı Olarak Yapılan Ritler ve Pratikler”. Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. Bahar 29.

DUYMAZ, Ali. (2000). “Balıkesir ve Çevresindeki Yatırları Fonksiyonları Açısından Bir Değerlendirme”. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. III (4).

EGUN, Metin. (2000). “Türk Ağaç Kültü İnancının Dede Korkut Hikâyelerindeki Yansımaları”. Milli Folklor. Güz 47. s. 22-30.

HANÇERLİOĞLU, Orhan. (2006). İslâm İnançları Sözlüğü. 4. baskı. Remzi Kitabevi. İstanbul.

İNAN, Abdülkadir. (1976). Eski Türk Dini Tarihi. Kültür Bakanlığı Yayınları. İstanbul.

İNAN, Abdülkadir. (1998). “Türklerde Su Kültü ile İlgili Gelenekler”. Makaleler ve İncelemeler. Cilt I. Türk Tarih Kurumu Yayınları. Ankara.

OCAK, Ahmet Yaşar. (2000). Alevî ve Bektaşî İnançlarının İslam Öncesi Temelleri. İletişim Yayınları. İstanbul.

ÖGEL, Bahaeddin. (1993). Türk Mitolojisi, Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar. Cilt I. 2. baskı. Türk Tarih Kurumu Yayınları. Ankara.

SEYİDOĞLU, Bilge. (2002). Mitoloji Üzerine Araştırmalar, Metinler ve Tahliller. Dergah Yayınları. İstanbul.

TEZCAN, Mahmut. (1993). “Çankırı’da İslam Antropolojisinden Bir Örnek: Yedi Yılda Yedi Kurban”. Türk Halk Kültürü Araştırmaları 1993. Kültür Bakanlığı Yayınları. Ankara.

YÖRÜKÂN, Yusuf Ziya. (1998). Anadolu’da Alevîler ve Tahtacılar. (Yay. , hzl. : Turhan Yörükân). Kültür Bakanlığı Yayınları. Ankara.

b. Sözlü Kaynaklar:

Zekeriya ÖZMEN, (1924 - 30 Ağustos 2007) Keban/Ulupınar Köyü

Rıza DURSUN, Keban/Ulupınar Köyü 1927 Doğumlu.

Mehmet TEKİN, Keban/Ulupınar Köyü 1938 Doğumlu.

Ali TEKİN, Keban/Ulupınar Köyü 1941 Doğumlu.

Midran YOKUŞ, Keban/Ulupınar Köyü 1946 Doğumlu.

Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi-Cover

ISSN: 1306-8253
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 1994
Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi