Nesîmî’nin mahlasları problemi

XIV. yüzyılın önemli isimlerinden biri olan Nesîmî, Türk edebiyatında Hurufîliği savunmadaki şiddeti ve feci ölümü etrafında oluşturulan efsanevî rivayetlerle tanınmaktadır. Onun acılı ölümü, bilhassa Alevî-Bektaşî zümrelerin dikkatini çekmiş ve Nesîmî, Alevilerin yedi ulu şairinden biri olarak anılmaya başlamıştır. Türk edebiyatı tarihini olduğu kadar Türk inanç tarihini de ilgilendiren Hurufîlik akımının önemli temsilcilerinden biri olan bu şairin gerçek kimliği hakkında bilinenler oldukça azdır. Hatta onun kullandığı mahlaslar bile tartışmalı bir durumdadır. Bu önemli eksiklik, Nesîmî’nin şiirlerinin tümüyle tespit edilebilmesine engel teşkil etmektedir. Tarihî ve modern kaynaklarda Nesîmî’nin farklı mahlaslar kullandığını ifade eden söylemler bulunmaktadır. Çalışmada bu veriler derlenmiş ve ortaya çıkan sonuçlardan hareketle şairin hangi mahlasları kullanmış olabileceği üzerinde durulmuştur. Farklı kaynaklarda şairle nispetle anılan Nesîmî, Hüseynî, Seyyid, Seyyid Nesîmî, Hâşimî, Şirâzî, Na‘îmî, İmâd mahlasları değerlendirilmeye tâbi tutulmuş, onun mahlassız yazmış olabileceği ihtimali de göz ardı edilmemiştir. Bu sayede, Nesîmî’nin kullandığı iddia edilen tüm mahlaslar derli toplu bir hâle getirilmiştir. Alternatiflerin içinden Hüseynî, şair tarafından kullanılmış olabilecek ikinci bir mahlas olarak ön plâna çıkarılmış, diğerleri içinse yeterli delilin bulunmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Böylece şairin biyografisine bazı bilgiler ve yeni sorular ilave edilmiştir.

The problem of Nesîmî’s pennames

Nesîmî, one of the important figures in the 16th century, is known in Turkish Literature as a radical supporter of hurufism and also because of legendary rumors about his tragic death. His tragic death, especially, attracted the attention of Alawi-Bektashi community and since that time Nesimi has been regarded as one of the seven divine poets of Alawi belief. Information about the true identity of the poet who was one of the main representatives of Hurufism movement that interests in the Turkish religion history as well as Turkish literature history, is very unsufficient. Even, his pennames are not known clearly. This important deficiency hinders the identification of Nesîmî’s all poems. There are some clues that the poet used different pennames according to historical and contemporary sources. In this paper, the information has been compiled, and it has focused on which pennames that the poet could be used by means of these results. Nesîmî, Hüseynî, Seyyid, Seyyid Nesîmî, Hâşîmî, Şirâzî, Na’îmî, İmad pennames in different sources have been evaluated and also it has not been ignored that he may have never used a penname. In this way, all pennames Nesîmî is said to have used have been collected. It is concluded that Hüseynî, of these alternatives, may have been used by the poet as a second penname; but for the others, sufficient evidence could not be found. Thus, some information and new questions have been added to the biography of the poet.

___

AKÜN, Ö. F. (1994). “Divan Edebiyatı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. IX, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 389-427.

ARENDONK, C. V. (1979). “Şerîf”, İslâm Ansiklopedisi, C. XI, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, s. 435-442.

AYAN, H. (1973). “Kul Nesîmî’ye Ait Olduğu Sanılan Şiirler”, Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, S. 6, Erzurum, s. 21-33.

AYAN, H. (1990). Nesîmî Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.

AYAN, H. (2002). Nesîmî Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Divanının Tenkit- li Metni. 2 cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

CANIM, R. (2000). Latîfî - Tezkiretü’ş-Şu‘arâ ve Tabsıratu’n-Nuzamâ, İnceleme-Metin. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.

CANPOLAT, M. (1995). Mecmû‘atü’n-Nezâ’ir, Metin-Dizin-Tıpkıbasım. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

DEĞİRMENÇAY, V. (2013). İmâdüddin Nesîmî ve Farsça Divanı’nın Türkçe Çevirisi. İstanbul: Kurtuba Kitap.

GÖLPINARLI, A. (1953). Nesîmî-Usûlî-Rûhî Hayatı Sanatı Şiirleri. İstanbul: Varlık Yayınları.

GÖLPINARLI, A. (1989). Hurufîlik Metinleri Kataloğu. Ankara: Türk Tarih Kurumu – Basımevi.

HEYET (1993). “Nesîmî”. Azerbaycan Türk Edebiyatı. C. 2. 58-87.

İPEKTEN, H. (1999). Nâilî Hayatı Sanatı Eserleri. Ankara: Akçağ Yayınları.

İSEN, M. (1990). Usûlî Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.

KARAHAN, A. (1971). “Nesîmî”, Türk Ansiklopedisi, C. 16, Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, s. 202-203.

KEHREMANOV, C. (2005). Azerbaycan Klassik Edebiyyatından Seçmeler. C. 2, Bakü: Şark-Garb Yayınları.

KERİMLİ, T.; Araslı, H. (2004). İmadeddin Nesîmî, Seçilmiş Eserleri. C. 1, Bakü: Lider Neşriyat.

KILIÇ, F. (1994). Meşâ‘irü’ş-Şu‘arâ, İnceleme-Tenkitli Metin. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). GÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.

KORTANTAMER, T. (2010). “Nesîmî”, Çev.: A. Uğur Nalcıoğlu, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 42, Erzurum, s. 119-122.

KURTOĞLU, O. (2006). “Divan Şiirinde Mahlas Değiştiren ve Birden Fazla Mahlas Kullanan Şairler”. Bilig. S. 38 (Yaz), s. 71-91.

KÖKSAL, M. F. (2000). “Seyyid Nesîmî’nin Bilinmeyen Tuyuğları”. Journal of Turkish Studies, Agâh Sırrı Levend Hatıra Sayısı II-V. 24, Harvard University Press, s. 182-208.

KÖKSAL, M. F. (2009). “Seyyid Nesîmî’nin Yayımlanmamış Şiirleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. S. 50. Ankara. s. 77-135.

KÜRKÇÜOĞLU, K. E. (1973). Seyyid Nesîmî Divanı’ndan Seçmeler. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.

MEHMEDZADE, H. (1998). “Nesîmî’nin Hayatı ve Farsça Divanı”. çev.: Turgut Karabey. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. S. IX. İzmir. s. 135-147.

MÜMTAZ, S. (1973). “İmadeddin Nesîmî”. Makaleler Mecmuası. Bakü.

ÖZTELLİ, C. (2012). Kul Nesîmî. İstanbul: Demos Yayınları.

PİNDARÎ, Y. C. (1993). Zindegî ve Eş‘âr-ı İmâdeddîn Nesîmî. Tahran.

SEYYİD İMÂDÜDDÎN NESÎMÎ. (1844). Nesîmî Divanı. İstanbul.

SEZGİN, A. (1990). Hacı Bektaş Velî ve Bektaşîlik. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.

SIDDÎK, H. M. (1389). Seyyid İmâdüddîn Nesîmî Türkçe Divanı. Tebriz: İntişârât-ı Ahter.

ŞEMSEDDİN SÂMÎ. (1316). Kâmûsu’l-A‘lâm. C. 6, İstanbul: Mihrân Matbaası.

ŞEMSEDDİN SÂMÎ. (1317). Kâmûs-ı Türkî. Dersaadet: İkdâm Matbaası.

ŞIHIYEVA, S. (2003). “Nesîmî’nin Tahallüsleri”. Hikmet. No: 1. s. 52-60.

ŞIHIYEVA, S. (2009). “Nesîmî’nin Millî Mensubiyeti Meselesi”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. S. 39. Erzurum. s. 549-482.

ŞIHIYEVA, S. (2011). “Hurufîlik Edebiyatı Tarihinde Ahilikle Kesişen Kavramlar”. 1. Uluslar Arası Ahilik Kültürü ve Kırşehir Sempozyumu (15-17 Ekim 2008 Kırşehir) Bildirileri. C. 2. s. 991-1032.

USLUER, F. (2009/a). Hurufîlik: İlk Elden Kaynaklarla Doğuşundan İtibaren. İstanbul: Kabalcı Yayınları.

USLUER, F. (2009/b). “Nesîmî Şiirlerinin Şerhlerinde Yapılan Yanlışlar”. Turkish Studies. C. 4. S. 2 (Kış). s. 1072-1091.

YEHFÜRÛZÂNÎ, A. (1389). Dîvân-ı İmâdüddîn Nesîmî. Tebriz: Merkez-i Pahş u Fürûş.

YILDIRIM, A. (2006). Türk Edebiyatında Mahlas ve Mahlasnameler. Ankara: Akçağ Yayınları.

ZÜLFE, Ö. (2005). “Seyyid Nesîmî’nin Tuyuğlarına Ek”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi. S. 4. Ankara. s. 121-135.

Yazma Eserler

Dîvânu es-Seyyid Hüseynî eş-Şehîr bi-Nesîmî. Millî Kütüphane Yazmaları 06 Mil Yz A 2399/6. Nesîmî Divanı. Millî Kütüphane Yazmaları 06 Mil Yz A 3445.

Kitâb-ı Seyyid Nesîmî el-Hüseynî. Millî Kütüphane Yazmaları 06 Hk 108.

Dîvân-ı Hazret-i Seyyid Nesîmî. 06 Mil Yz A 9399.

Nesîmî Divanı. İran Kütübhâne-i Meclis-i Şûrâ-yı Millî 8441.

Usûlî Divanı. Millî Kütüphane Yazmaları 06 Mil Yz A 4641.

Nesîmî Divanı (Farsça). İran Meclis-i Sinâ Kütüphanesi 14193.