İlk derlenen nefes antolojisinin Türk müzikolojisindeki yeri: Derviş Ruhullah Ahmet Rıfkı’nın Bektaşi nefesleri

Bu çalışma Türk müzikolojisi kaynaklarından biri olan Bektaşi Nefesleri adlı kitabın Türk Din müziği tarihi alanındaki önemini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Eser bir Bektaşi Baba’sı tarafından kaleme alınmıştır. Yazar kendisinin katıldığı dergâhlarda nefeslerin hâlâ söyleniyor olduğunu belirtmiştir. Bu kitabın 2010 yılına kadar müzikoloji sahası akademik alanında yapılmış Bektaşi Nefesleri konulu tezlerde bugüne kadar değerlendirilmemiş olduğu görülmüştür. Türk edebiyatı alanında S. Nüzhet Ergun (1949 ve 1955) ve Abdülbaki Gölpınarlı (1963) ondan ilk yararlanan kişilerdendir. Kitabın en önemli yönü ilk defa nefesleri derleyen ve 1921’de basılan eser olmasıdır. Bununla birlikte içinde müzik notası barındırmaması, şiirlerin müzikle ilişkisini gösteren besteci, makam ve usul gibi müzik terimlerinin kullanılmaması, eserin Türk müzikolojisi alanında akademik çalışmalarda ihmal edilmesine yol açmıştır. Gerçekte bestelenmiş Bektaşi nutuk/ilahilerine “nefes” dendiği ve 1917’de Cavide Hayre Bektaşi Hanım’ın yazılarıyla yayına başladığı ve Hüseyin Yaltırık’ın 2002’de basılan çalışmasıyla Bektaşi nefeslerinin yayınlanmaya devam ettiği hatırlanmalıdır. Bu yazıda, alanında ilk matbu kitap olan Bektaşi nefeslerinin, derlemelerle karşılaştırılması yapılacak, notaları ve 1935’den başlayan diskografideki icraları tespit edilecek, böylece kitabın Türk din müziği tarihine katkısı ortaya konulacaktır.

PDF

___

ARSLAN, M. (1997). Bektaşi Nefesleri Üzerinde İncelemeler. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. İstanbul: İTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Notalar, usuller.

ATALAY, B. (1992). Bektaşilik ve Edebiyatı. İstanbul.

CAVİDE H. (1917a). “Hüseyniaşiran nefes, güfte Mihrabi Baba”. Dergah. 17: 4 (20 Kanunu- evvel 1337). nota.

CAVİDE H. (1917b). “Rast nefes, güfte Mihrabi Baba”. Dergah. 23: 2 (20 Mart 1338). nota.

ÇAKIR, M. (2011). “Bir Bektaşi Babası Kadiminin Mektupları”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 59: 373-400.

DİSKOGRAFİ (1935-2011): 1. Bektaşi nefesleri, Plak, 78 devirli, 1935. 2. Bektaşi nefesleri/ Hymns from Bektashi Order, Neva Plak: CL 5003, haz. Kemal Gürses, 33’lük plak. 3. Bektaşi nefesleri: The Bektaşi Breathes, 3 adet kaset serisi, haz. Gürsel Koçak (Cemre müzik, 1980; 1998). 4. Bektaşi Nefesleri Seyir, adıyla Bedri plak/Çınar müzik tarafın- dan 3lü CD olarak yayınlanmıştır (1994; 2009). 5. Osmanlı İmparatorluğunda Müzik III CD/Music in the Ottoman Empire III, Mevlevi Ayinleri ve Bektaşi Nefesleri, 1989, 2002, Ada müzik yayını, sesler: Kani Karaca, Hamdi Demirci, Gürsel Koçak. 6. Klasik Bektaşi Nefesleri/Bektashi Hymns, 1995, solist Nezih Uzel. 7. Ateş-i aşk, serisinin 3. CD Bektaşi nefesleri, solist Ahmet Özhan, Yapı-Kredi yayını, 1998. 8. Kızılbaş II, CD, Kalan Muzik, 2011.

DÂRÜLELHAN (1933). Tasnif ve tespit heyeti: Rauf Yekta, Zekâizâde Ahmed Bey, Ali Rifat, Suphi Bey. Türk Mûsikisi Klâsiklerinden Bektaşi Nefesleri I. Türk Mûsikisi Klâsiklerinden serisi 4.c. İstanbul Feniks Matbaası, 1933, 50 s.; 5. c. Bektaşi Nefesleri II, İstanbul Feniks Matbaası, 1933, 50 s. Ayrıca Bektaşi-Alevi müziği analizleri için bu makalede kullanılan çalışmalar dışında şu çalışmalara da bk. Ahmet Atlı. Türk Din Musikisinde Bektaşi Nefeslerinin Yeri. Yayımlanmamış yüksek lisans. 2005. Ankara Üniversitesi SBE; Erdoğan Ateş. “Alevi-Bektaşi Musikisine Güfte Melodi ve Ritim Açısından Bir Bakış”. 1. Uluslar arası Alevilik-Bektaşilik Sempozyumu 28-30 eylül 2006 (Online erişim); Irene Markoff. “A cross cultural examination of the expressive culture of Turkish-speaking Alevi-Bektaşi in Southern Bulgaria”. Conference on music in the world of Islam. 8-13 Ağustos 2007. yazı- da Bulgaristan Bektaşi nefeslerinin ritim, melodi özelliklerine ve sazlarına değinir. Neşe Ayışıt Onatça. Alevi-Bektaşi Kültüründe Kırklar Semahı. Ankara 2007. 248 s.

DERVİŞ RUHULLAH A. R. (1921). Bektaşi Nefesleri. İstanbul: sahibi ve naşiri Kitaphane-i Sudi yayını.

DUYGULU, M. (1997). Alevi Bektaşi Müziğinde Deyişler. İstanbul: Trakya bölgesinden 39 nefes.

ERGUN, S. N. (1930). Bektaşî Şairleri. Ankara: Maarif Kitaphanesi.

ERGUN, Sadeddin Nüzhet. (1956). Bektaşî Edebiyatı Antolojisi. İstanbul: Maarif Kitaphanesi, 3. C.

GÖLPINARLI, A. (1992). Alevî Bektaşî Nefesleri. İstanbul 1963; İstanbul: İnkılap Yayınları.

İPEKTEN, H. vdg. (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara Kültür Bakanlığı Yay.

KAYGUSUZ, B. N. (1955). Bir Roman Gibi. İstanbul.

KOCA, T.- Z. O. (1987). Güldeste, Nefesler, Ezgiler, Notalar. Ankara: Doğuş Matbaacılık.

KOCATÜRK, V. M. (1968). Tekke Şiiri Antolojisi, Türk Edebiyatında Dini ve Tasavvufi Şiirler. Ankara: Buluş kitabevi.

KÖKSAL, M. F. (2010). “Ayin, Erkan ve Adab benzerlikleri açısından Ahilik-Bektaşilik Münasebeti”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 55: 59-70. Online erişim tarihi: 21.02.2014 MEYDAN LAROUSSE, İstanbul 1969.

NOTA ARŞİVLERİ: Avrupa 2011 Türk Müzik Kültürünün Hafızası online nota arşivi; TRT nota arşivi; İTÜ TMDK nota arşivi; ayrıca bk. Darülelhan, Koca, Yaltırık.

TEMREN, B. (1994). Bektaşilik ve Eğitsel Kültürel Boyutları. Ankara: Kültür Bak.Yay.

TOPÇUOĞLU, H. (2001). “Bektaşi Ahmed Rıfkı Hayatı ve Eserleri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. online, Erişim tarihi: 01.02.2012.

ÖZTELLİ, C. (1985). Bektaşi Gülleri. İstanbul: Özgür yayınları.

UMUL, L. A. (1994). Bektaşi Erkanında Nefesler. Yayımlanmamış sanatta yeterlik. İstanbul: İTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü.

USLU, R. (2001). “Güfte Mecmualarından Nasıl Yararlanmalıdır?”, Müzikte 2000 Sempozyumu. Ankara: Kültür Bakanlığı yay. (online: www.tanitma.gov.tr, Erişim tarihi: 19.03.2011).

USLU, R. (2012). “Bestecilikte Orijinal, Nazire, Çeşitleme veya Aranjman, Cover, İcra, Kalıp Motif Müzik Terimleri”. İdil Dergisi. I/2: 144-165

ÜZÜM, İ. (2000). “Pir Sultan’ın Tanrı Anlayışı”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 15: 1-26. Online erişim tarihi: 01.02.2012.

YAHYA-KAÇAR, G. (2010). “Bektaşi Nefeslerindeki Melodik ve Ritmik Özellikler”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 55: 219-237, Erişim tarihi: 01.02.2012.

YALTIRIK, H. (2002). Trakya Bölgesinin Tasavvufi Halk Müziği Notalarıyla Nefesler Semahlar. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.

YÜKSEL, M. (2002). Bektaşilik ve Mehmet Ali Hilmi Dedebaba. Ankara.

Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi-Cover

ISSN: 1306-8253
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 1994
Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi