Hamza Baba Köyü’nün XIX. Yüzyılın ortalarındaki sosyal ve ekonomik yapısı (2444 numaralı temettüat defteri’ne göre)

Hamza Baba bugün İzmir’in Kemalpaşa ilçesine bağlı, bir Alevi-Bektaşi köyüdür. Köy, adını buraya bir zaviye kurarak şenlendiren kişiden almaktadır. Sözlü anlatımlarda zaviyenin kuruluşu XIV-XV. yüzyıllara kadar götürülmektedir. Oysa tarihi kayıtlar Hamza Baba ve zaviyesinden 1521-1522 yıllarında söz eder. Hamza Baba’nın türbesi de aynı adı taşıyan köydedir. Ancak zaviyesi günümüze kadar ulaşmamıştır. Zaviye ve çevresindeki yerleşimin köy olarak kaydına ise ancak 1840’larda tesadüf edilmektedir. Bu çalışmada, köyün 1845 yılında gerçekleştirilen temettüat yazımında oluşturulan defteri incelenmiştir. Defterdeki bilgiler tablolaştırılarak ve anlamlı bilgiler haline getirilerek, köyün sosyal ve ekonomik yapısı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu tarihlerde 10 haneli olan köyün, yaklaşık nüfusu 36’dır. Gelir kaynaklarını ziraat ve hizmet oluşturmaktadır. Hane reislerinin meslekleri ziraat erbabı ve ırgat olarak belirtilmektedir. Köyün sınırlı olan tarım arazisinde susam, buğday, arpa, pamuk kozası, darı, üzüm, badem ve zeytin üretilmektedir. Ekonomik yapısının zayıf olduğu anlaşılmaktadır. Köyün zirai üretiminin, tüketim ihtiyaçlarını karşılamaya yeterli olmadığı söylenebilir. Köyde zaviye veya tekkenin varlığına işaret eden tek bilgi, hane reislerinden birinin ‘tekkenişin olduğu’nun belirtilmesidir.

Social and economic structure of Hamza Baba village in the mid-19th century (according to the no: 2444 of incom register)

Hamza Baba is an Alawi-Bektashi village in Izmir, Kemalpasha. Name of the village is given after the lodge was established by Hamza Baba. In oral history, the establishment of the lodge goes back as far as 14th, 15th. cent AD. Otherwise chronicles start to give some information about Hamza Baba lodge in 1521-1522. The tomb of Hamza Baba is also in the same village after his name but the lodge did not survive. In Ottoman documents, some information is given about the settlement as a village in 1840. This paper examines the incom register (te- mettüat defteri) written in 1845. Information in register have been gathered in order to give some information about Hamza Baba Village’s social and economic form. At this time the es- timated population of the 10 housed village is 36. An income of the population is agriculture and public service. The job of heads of the household is given as farmer and laborer. In lim- ited farming lands, sesame, wheat, barley, cotton, corn, grape, almond and olive cultivation have been carried on. According to production amount, the economic power of the inhabit- ants is quite weak. It is because the agricultural production does not met the consumption of the village. The only information about the existence of the lodge or tekke is the acceptance of one of the household as sheikh in the register.

PDF

___

AKGÜL, H. (1997). “Turgutlu Evliya Menkıbeleri”. Sosyo-Ekonomik Tarihi Sempozyumu (Bildiriler), Haz. Namık Açıkgöz, Turgutlu: (Yayınevi ve matbaa yok): 110-134.

BARKAN, Ö. L. (1942). “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskan ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler I İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeleri” Vakıflar Dergisi, II, s. 292-93, 297, 325.

BİLGİ, N. (1999). “Tanzimat’ın Öncesi ve Sonrasında Saruhan Sancağı’nda Nüfus” Prof. Dr. İsmail Aka Armağanı. İzmir: Beta Basım Yayın: 249-289.

BİLGİ, N. (2001). “1842 Yılında Saruhan Sancağı’nın Nüfusu ve İdari Bölünüşü” Manisa Araştırmaları, 1: 87-122.

BURSALI Mehmed Tahir bin Rifat. (1994). Aydın Vilayetine Mensub Meşayih, Ulema, Şuara, Müverrihin ve Etibbanın Teracim-i Ahvali, Haz. M. Akif Erdoğru, İzmir: Akademi Kitabevi.

ERDOĞRU, A. (1999). “Onaltıncı Yüzyılın İkinci Yarısında Nif Kazasının Nüfusu ve Vakıflar”. Kemalpaşa Kültür ve Çevre Sempozyumu 3-5 Haziran 1999 Bildiriler, İzmir: Meta Basım: 277-289.

EYİCE, S. (1997). “Hamza Baba Türbesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 15, İstanbul: 502-503.

GÖKÇEN, İ. (1946a). Manisa Tarihinde Vakıflar ve Hayırlar (Hicri 954-1060), I. İstanbul: Manisa Halkevi Yayınları.

GÖKÇEN, İ. (1946b). Sicillere Göre XVI. Ve XVII. Asırlarda Saruhan Zaviye ve Yatırları. İstanbul: Manisa Halkevi Yayınları.

GÜRAN, T. (1989). Tanzimat Döneminde Osmanlı Maliyesi: Bütçeler ve Hazine Hesapları (1841-1861). Ankara: Türk Tarih Kurumu.

GÜRAN, T. (1998). 19. Yüzyıl Osmanlı Tarımı Üzerine Araştırmalar, İstanbul: Eren Yayıncılık.

HARMANCI, M. E. (2011). “Hamza Baba ve Eserleri” Alevilik Araştırmaları Dergisi, 1 (1): 39-48.

İ. CAVİD. (1308). Aydın Vilayetine Mahsus Salnâme, Sene-i Hicri 1308/Sene-i Mâli 1307, Cild-i Sani.

KALLEK, C. (2002). “Kile” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 25, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları: 569.

KALLEK, C. (2007). “Okka”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 33, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları: 338-339.

KAYA, H. (1991). Horasan Erenlerinden Hamza Baba. Manisa: Mey Ofset.

KÖKSAL, H. (1997). “Hamza Baba Yatırı İle İlgili İnanmalar” Turgutlu Sosyo-Ekonomik Tarihi Sempozyumu (Bildiriler), Haz. Namık Açıkgöz, Turgutlu: (Yayınevi ve matbaa yok): 135-144.

ML.VRD.TMT, 2444. Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Maliye Nezareti Temettüat Defterleri, nr. 2444.

NFS.d, 2806. Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Nüfus Defterleri, nr. 02806.

ONARLI, İ. (2001). Saruhanoğulları Beyliği’nin Ulu Evliyası: Hamza Baba. İstanbul: Can Yayınları.

ONARLI, İ. (2002). “Saruhanoğulları Beyliği’nin Ulu Evliyası: Hamza Baba”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 21: 163-196.

ORTAÇ, H. (1994). “Hamza Baba Tekkesi ile İlgili Bazı Belgeler” Sanat Tarihi Dergisi, VII: 111-126.

ÖZTÜRK, S. (1996). Tanzimat Döneminde Bir Anadolu Şehri Bilecik (Sosyo-Ekonomik Yapı). İstanbul: Kitabevi.

PEHLİVAN, G. (2011). “M. Nuri Yörükoğlu’na Göre Manisa’da Tarikatlar ve Tekkeler” Sufi Araştırmaları, 2 (4): 11-56.

SERÇE, E. (Yayına Hazırlayan). (2001). 1923 Senesi İzmir Vilayeti İstatistiği, İzmir: İzmir Yayıncılık.

TABAKOĞLU, A. (2007). “Öşür”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 34.Cilt, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları: 101-102.

TD, 398. Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Tahrir Defteri, nr. 398.

YURD, A. İ. (1994). Akşemseddin (1390-1359): Hayatı ve Eserleri, Yayına Hazırlayan: Mustafa S. Kaçalın, İstanbul: M. Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı.

http://rapor.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?adnksdb2&ENVID=adnksdb2Env&report= wa_idari_yapi_10sonrasi.RDF&p_il1=35&p_yil=2011&p_dil=1&desformat=pdf (04.05.2013)

Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi-Cover

ISSN: 1306-8253
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 1994
Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi