HACI BEKTAŞ VELİ'NİN VELÂYETNÂME ADLI ESERİNDE YER ALAN HALK KÜLTÜRÜ UNSURLARINA İŞLEVSEL BİR BAKIŞ

Velâyetnâmeler, mutasavvıfların veya din büyüklerinin olağanüstü hallerinin anlatıldığı eserlerdir. Genellikle menâkıbnâme adıyla bilinen ve Türk toplumunda oldukça rağbet gören bu eserler, ilgili kişinin büyüklüğünü kerametleri vasıtasıyla dile getirmektedir. Başta Anadolu sahası ve Balkanlar olmak üzere, menâkıbnâme örneği olarak yaygın olanlardan biri de Hacı Bektaş Velî'nin hayatı etrafında şekillenen "Velâyetnâme" adlı eserdir. Eserin tam olarak anlaşılması ve tasavvuf kültürünün kavranılması bu açıdan büyük önem taşımaktadır. Çalışmada, Velâyetnâme'de yer alan halk kültürü unsurları tespit edilmiş ve bu unsurların bağlamları dikkate alınarak hangi işlevlerde kullanılabileceği düşünülmüştür. Eserin bir halk edebiyatı ürünü olarak genel anlamda kültürü yaşatma ve gelecek kuşaklara aktarma işlevine sahip olduğu görülmüştür. Bunun yanında eserin içerisinde yer alan çeşitli kültür unsurlarının özel işlevlerde de kullanıldığı tespit edilmiştir. Bunları "haber verme, ağırlama, kendini ispatlama, birleştirme, sağaltma, gizlenme, düşünceyi kabul etme, şükür, cezalandırma, bereket, helâl rızık kazanma, koruyuculuk ve inandırma" şeklinde sıralamak mümkündür. Bu işlevler eserde yer alan kültür değerleriyle birlikte Türk toplumunun temel kodlarına ışık tutmaktadır. Sonuçta Alevi-Bektaşi toplumunda yaygın olarak bilinen Velâyetnâme'nin teşekkül ettiği zaman ve mekândaki toplumsal dokuyu başarıyla yansıttığı, Anadolu'nun İslamlaşma sürecine de olumlu katkı sağladığı söylenebilir. Ayrıca Velâyetnâme'nin Türk halk kültürü açısından zengin malzemelere sahip olduğu, bunların tesadüfi olarak eserde yer almadığı, çeşitli fonksiyonları icra ettiğini söylemek mümkündür. Bu açıdan Velâyetnâme, Türk kültürünün temel taşlarından biri olarak değerlendirilmiştir.

A FUNCTIONAL VIEW ON THE FOLK CULTURE ELEMENTS IN HAJI BEKTASH'S WORK 'VELAYETNAME

Velayetnames are the books which include the mysterious features of sufis and elder religious functionaries. These books are generally known as menâkıbnâme and find favour with the Turkish society, narrate the supremacy of related person by his oracles. One of the most common examples of menâkıbnâme primarily in the Balkan Peninsula and Anatolia is Velâyetname, which was shaped in line with the life of Haji Bektash. Within this context, it is of great importance to fully understand the work and comprehend the Sufi culture. In this study, the folk culture elements available in Velâyetnâme were identified and which functions of these elements can be used considering their contexts were discussed. In a broad sense, it was determined that the work has the functions of keeping the culture alive and transferring it to future generations as a work of folk-literature. In addition, various cultural elements in the work were determined to be used with special functions such as annunciation, entertainment, proving self, unification, restoration, disguising, accepting an idea, gratitude, punishment, fruitfulness, halal livelihood, protectiveness, and convincing. These functions together with the cultural values in the work have shed light to fundamental codes of Turkish society. In conclusion, it can be said that Velâyetnâme commonly known in Alevi-Bektashi society reflects the social fabric of its time and contributes to islamication of Anatolia positively. Furthermore, it is possible to state that Velâyetnâme has rich elements in terms of Turkish folk culture and these are not incidentally available in the work, but have various functions. In this respect, Velâyetnâme has been regarded as one of the milestones of Turkish culture.

PDF

___

AKÇİÇEK, E. (2008). Dünden Bugüne Şerbetçiliğimiz. Yemek Kitabı. Haz. M. Sabri Koz. İstanbul: Kitabevi Yayınları. s.967-991.

ALPTEKİN, A.B. (2013). Saltuknâme'de Yer Alan Efsanelerin Günümüz Sözlü Kültürüne Yansıması. Milli Folklor. Cilt 12. S. 98. 5-18.

ALTUN, I. (2008). Türk Halk Kültüründe Elma. Turkisch Studies International Periodical For the Languages, Literature, and History of Turkisch or Turkic. Volume3/5. 262-281.

ASLAN, E. (2001). Halk Hikâyelerinde İmtiham Motifi Kompleksi. Millî Folklor. C.7, S.51. 5-14.

ASLAN, N. (2004). Şekil Değiştirme Motifinin Anlatılarımızdaki Bazı Yansımaları Üzerine. Milli Folklor. C. 8, S. 64. 37-43.

BASCOM, W. (2010). Folklorun Dört İşlevi: Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2. Çev. Ferya Çalış, Haz. M. Öcal Oğuz, Selcan Gürçayır Ankara: Geleneksel Yayıncılık. 71-86.

BORATAV, P.N. (1992). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. İstanbul: Gerçek Yayınevi. ________(2011).

CAMPBELL, J. (2013). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. (Çev. Sabri Gürses). İstanbul:

Az Gittik Uz Gittik. Ankara: İmge Kitabevi. Kabalcı Yayınları.

DEMİR, N., ve ERDEM, M.D. (2007). Hazret-i Ali Destanı. C. 1, Ankara: Destan Yayınları.

DURAN, H. (2007). Velâyetnâme. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfi Yayınları.

_____ (2010). Velâyetnâme'ye Göre Hacı Bektaş Veli. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. Ankara: S. 55, ss. 129-137.

ELÇİN, Ş. (1997). Türk Halk Edebiyatında 'Turna' Motifi. Halk Edebiyatı Araştırmaları 1. Ankara: Akçağ Yayınları. 63-75.

ENNİNGER, W. (2006). Giyim. Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar I. Çev. Nebi Özdemir. Ankara: Geleneksel Yayıncılık.

ERGİN, M. (2014). Dede Korkut Kitabı I, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

EYUBOĞLU, İ.Z. (2012). Bütün Yönleriyle Hacı Bektaş Veli. İstanbul: Özgür Yayınları.

GÖLPINARLI, A. (2014). Vilâyet-nâme. İstanbul: İnkılâp Yayınları.

GÖZAYDIN, N. (1991). Folklor Dünyasından. Ankara: Yargı Yayınları.

GÜZEL, A. (2009). Hacı Bektaş Veli'nin Tarihî Kişiliği ve Türk Kültürü Üzerindeki Etkileri. III. Uluslararası Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Sempozyumu (30-31 Ekim 2009). An- kara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Merkezi Yayınları. 27-44.

İbn Battûda Seyahatnâmesi. (2015). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.

KOZAN, A. (2009) Hacı Bektaş Veli Öğretisi ve XIII. Yüzyıl Anadolu İslâmı Üzerindeki Etkileri. Doğumunun 800. Yılında Hacı Bektaş Veli Sempozyumu (17-18 Ağustos 2009). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları. 11-22.

OCAK, A.Y. (2007). Türk İslam İnançlarında Hızır yahut Hızır-İlyas Kültü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi. ______ (2010). Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menâkıbnâmeler. Ankara: Türk Tarih Ku- rumu Basımevi.

______ (2013). Alevî ve Bektaşî İnançlarının İslâm Öncesi Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları.

OĞUZ, M.Ö. vd. (2006). Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları.

KÖPRÜLÜ, M.F. (2006). Tarih Araştırmaları I. Ankara: Akçağ Yayınları.

LUTHİ, M. (2006). Masalın Efsane, Menkabe, Mit, Fabl ve Fıkra Gibi Türlerden Farkı. Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar I. Ankara: Geleneksel Yayıncılık. 349-353.

ONAT, H. (2009). Ahmet Yesevi-Hacı Bektaş Veli Çizgisinde 'Velayetname'nin Anlam ve Önemi Hakkında. Doğumunun 800. Yılında Hacı Bektaş Veli Sempozyumu (17-18 Ağus- tos 2009). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları. 135-142.

SARI, E. (2011). Kurşunlu Mutfak Kültüründe Keşkek: Geçmişi, Bugünü ve Yarını. Millî Folklor. C.12, S.90.185-194.

SAY, Y. (2009). Hacı Bektaş Veli Tipolojisinin, Şücaeddin Velî ve Koyun Baba Simgesel Kim- liklerindeki İzleri. III. Uluslararası Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Sempozyumu (30-31 Ekim 2009). Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Mer- kezi Yayınları. 137-162.

Tarama Sözlüğü. (2009). Cilt I/V. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

TAŞĞIN, A., SOLMAZ, B. (2012). Hacı Bektaş ve Hacı Toğrul Karşılaşması: Güvercin ve Doğan Donuna Bürünme. Turkisch Studies International Periodical For the Languages, Literature, and History of Turkisch or Turkic. Volume7/1. 105-129

Türkçe Sözlük, (2011). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi-Cover

ISSN: 1306-8253
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 1994
Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi