Hacı Bektaş Veli Tekkesi’nde Nakşî Şeyhler ve Sırrı Paşa’nın Lâyıhası
Bektaşilik, 1826 yılında Yeniçeri Ocağı ile birlikte yasaklanmıştır. Yasağın uygulanması aşamasında Bektaşiler itikadi yönden değişime zorlanmış, Bektaşi tekke ve türbelerine Nakşi şeyhler atanmıştır. Böylece Bektaşiler hem kontrol altında tutulmaya hem de Sünnileştirilmeye çalışılmıştır. Bu arada Hacı Bektaş Veki tekkesi de Nakşi şeyhlerin idaresine verilmiştir. Uzun yıllar devam eden bu uygulama Bektaşilerin tepkisini çekmiş, Nakşi şeyhlerle Bektaşi dervişleri arasında sürtüşmeler yaşanmıştır. Bunlardan en dikkat çekeni Şeyh Yahya Efendi’nin şeyhliği döneminde meydana gelmiştir. Bu çalışmada Hacı Bektaş Veli tekkesindeki Nakşi şeyhler, Şeyh Yahya Efendi ile dervişler arasında yaşanan olaylar ve bu olayları yatıştırmak amacıyla tekkeye gönderilen Sırı Paşa’nın yaptığı tahkikat ve hazırladığı talimatname konu edilmektedir.
Nakshi Sheikhs at Haci Bektas Veli lodges and Brief of Sirri Pasha
Bektashism was prohibited with the Janissary in 1826. During the implementation of the ban Bektashis have been forced to change belief direction, Bektashi dervish lodges and shrines are appointed by Nakhsi sheikhs. Thus, Bektashis was kept under control and Bektashis was forced to follow suni line. In the meantime, Haci Bektash Veli lodges were given to the management of Nakhsi sheikhs. This practice continued for many years, Bektashiresponse was taken into consideration, among Bektashi dervishes and Nakhsi sheikhs was bickering. The most important of these, occurred in the period of Sheikh Yahya Efendi has occurred. In this study, Nakhsi sheikhs at Haci Bektas Veli lodges, between Sheikh Yahya Efendi and dervishes events occurring and his research and prepared instructions by Sirri Pasha who was sent to calm these events are discussed.
___
A. Arşiv Belgeleri 1. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)BOA, A.MKT, 2/45; 2/84; 2/84.
BOA, A.MKT.MHM, 12/22; 134/40; 18/48; 456/42; 470/83; 470/89.
BOA, A.MKT.MVL, 99/51.
BOA, A.MKT.NZD, 15/16.
BOA, A.MKT.UM, 109/6; 30/10.
BOA, Ayniyat Meşihat, nr. 1081, s.49, 113; nr.1413, s.162.
BOA, BEO, 232/17359; 354/26497; 744/55769; 855/64105.
BOA, C.ADL, 29/1734.
BOA, C.DH, 125/6218.
BOA, C.EV 134/6667; 142/7082; 216/10776; 26/1294; 388/19668; 425/21510; 464/23489; 464/23489.
BOA, C.ZB, 17/843; 28/1368; 34/1680.
BOA, DH. MKT, 189/42; 356/53; 1940/72; 1958/87; 2092/113; 2328/60; 294/56.
BOA, DH.İD, 33/29; 33/36; 37-2/2; 37-2/3.
BOA, DH.MUİ, 127/25; 15-1/24; 63/46; 95/25.
BOA, EV.MH, 1508/44; 721/62; 524/6; 438/28.
BOA, EV.MKT, 104/61; 1209/99; 1814/27; 1916/70; 1250/30; 1236/56; 2264/62; 1731/9.
BOA, HAT, 290/17351; 290/17386; 363/20142-C; 512/25094-D; 512/25094-E; 512/25094-F; 512/25094-G; 553/27362.
BOA, HR.MKT, 36/60.
BOA, İ. DH, 68/3399; 1311/1311 N-17; 258/15932; 58/2856; 58/2856; 966/76383.
BOA, İ.EV, 5/1311 B-02.
BOA, İ.MVL, 143/4009.
BOA, İ.ŞD, 117/7053; 27/1272.
BOA, MAD, 9771, s.8-23, 42-47, 56-88, 94-100, 104-109, 168-172.
BOA, MD, nr. 242, s.231-232.
BOA, MF.MKT, 526/64.
BOA, Mühimme-i Asakir Defteri, nr. 26, s.89-90, 108-110, 192-194.
BOA, MV, 139/44.
BOA, MVL, 649/1.
BOA, Y.MTV, 2/16.
BOA, Y.PRK.AZJ, 14/8; 52/21.
2. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA)
BCA, Sayı 544, Dosya nr.118-10, Fon nr.30.18.1.1, Yer nr.2.29.10.
BCA, Dosya nr. 22924, Fon nr.30.10.0.0, Yer nr.192.314.5.
3. İstanbul Müftülüğü Meşihat Arşivi (İMMA)
İMMA, Meclis-i Meşâyıh Mazbata Defteri, nr. 1762, v.10b, 26b-28b, 29a, 39a, 60a, 68a-b, 90a-91a, 120b-121a, 123a, 146a-b; nr.1769, s.38, 201, 232.
4. Milli Kütüphane
Ankara Vilayeti Salnamesi, Ankara 1300; Ankara 1309; Ankara 1311; Ankara 1318. Bursa Şer’iye Sicili, nr. B-317/558, v.6a-8a.
Edirne Şer’iye Sicili, nr. 342, v. 27b-29a.
Kırşehir Şer’iye Sicili, nr.8, s.2-3, 140-142; nr.9, s.154; nr.11, s.61, 121-122, 244-246; nr.15, s.78, 84-86; nr.16, s. 62-65, 276; nr.20, s.347; nr.21, s. 21, 56-59, 113; nr.23, s.146; nr.55, s.22.
Kütahya Şer’iye Sicili, nr.14, Hüküm 423.
B. Kaynak Eserler
Ahmed Cevdet Paşa (1309): Tarih-i Cevdet, c.XII, Dersaâdet.
Ahmed Lütfi Efendi (1290): Tarih-i Lütfi, c.I, İstanbul.
Ahmed Rıfat Efendi (1293): Miratü’l-Mekasid fi Defi’il-Mefasid, İstanbul.
Ahmed Rıfkı (1327): Bektaşî Sırrı’nın Müdaafasına Mukabele, İstanbul.
Esad Efendi (1243): Üss-i Zafer, İstanbul.
Şemseddin Sami (1308): Kâmûsü’l-A‘lâm, c.III, İstanbul. C. Araştırmalar
AKKUŞ, Mehmet (1999): “19. Asırda Bir Bektaşî İcazetnamesi”, Tasavvuf, 1, 27-38.
BÖCÜZÂDE, Süleyman Sami (1983), Isparta Tarihi, sadeleştiren. Suat Seren, İstanbul.
ERAYDIN, Selçuk (2005): Tasavvuf ve Tarikatlar, İstanbul.
KOCA, Şevki (2005): Bektâşîlik ve Bektâşî Dergahları, İstanbul.
KOCATÜRK, Vasfi Mahir (1955): Tekke Şiiri Antolojisi, Ankara.
MUSLU, Ramazan (2007): Anadolu’da Tasavvuf Yolları, İstanbul.
ÖZKAN, Ömer (2000): “Saraya Gönderilen Şikâyet Telgrafları”, Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 14, 9-13.
SOYYER, Yılmaz (2005): 19. Yüzyılda Bektaşîlik, İzmir.
YÜCER, Hür Mahmut (2003): Osmanlı Toplumunda tasavvuf (19. Yüzyıl), İstanbul.
- ISSN: 1306-8253
- Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
- Başlangıç: 1994
- Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi
Sayıdaki Diğer Makaleler
Alevi-Bektaşilik ve Karacaoğlan’da Bektaşi izleri
Dinî -Tasavvufi Türk Edebiyatı Vadisinde Bâtıni yorum geleneği üzerine bazı düşünceler
Zekî Divanı ve Divan’daki Kerbela mersiyeleri üzerine bir değerlendirme
Şevket Bulut’un hikâyelerinde Aleviler ve Alevilik algısı
Türk kültür tarihinden kesitler: Sovyet döneminde Azerbaycan’da din ve ateizme dair
Eşrefoğlu Rûmî Dîvânı’nda Dört Kapı Kırk Makam
İngiliz kayıtlarında Aleviler ve Bektaşiler