ESKİŞEHİR KIRSALINDA BİR BEKTAŞİ ZAVİYESİ: BAHŞAYIŞ BABA

Anadolu’nun Türk-İslamlaşması, Orta Asya ve İran kökenli tasavvuf akımları ile İslami gaza/alp felsefesine dayalı olarak “kolonizatör Türk dervişleri” diye tanımlanan gazi, abdal, ahi, dede, derviş gibi dini temele dayalı askerî-mesleki örgütlenmelerin Anadolu coğrafyasındaki faaliyetleriyle gerçekleşmiştir. Türklerin Anadolu’ya yerleşmelerine paralel olarak Anadolu’da pek çok zaviye inşa edilmiştir. Fetih ve iskân hareketleri için geçiş noktası olan Eskişehir ve çevresi, I. Alaeddin Keykubad (1220-1237) devrinden itibaren Anadolu’da mutasavvıfların etkin olduğu bir bölgedir. En eskisi Şeyh Şehabeddin Sühreverdi Zaviyesi olmak üzere burada pek çok tasavvuf yapısı inşa edilmiş; bazıları varlıklarını Cumhuriyet Dönemi’ne kadar koruyabilmiştir. Osmanlı Dönemi’nde bilhassa Bektaşiliğin yaygın olduğu Eskişehir’de, bugün ayakta olmamakla birlikte, arşiv kayıtları doğrultusunda varlığı tespit edilebilen yapılardan biri de Bahşayış Baba Zaviyesi’dir. Osmanlı Devleti’nin Şah İsmail’in Şii yayılmacı politikasına karşı, silsilesi Hz. Ali’ye dayanan tarikatları destekleme politikası sonucunda, Bektaşiler Eskişehir’de faaliyetlerini genişletme imkânı bulmuştur. Nitekim Bahşayış Baba Zaviyesi bu süreçte kurulmuş yapılardan biridir. XVI. yüzyılda bir Bektaşi zaviyesi olarak faaliyetlerine başlayan yapının idaresini, XVIII. yüzyıl ortalarından itibaren Halveti bir aile üstlenmiştir. Bu çalışmanın amacı, Bektaşilerin Anadolu coğrafyasında biçimlendirdikleri öngörülen mekânsal örgütlenmeler bağlamında Eskişehir’deki Bahşayış Baba Zaviyesi’ni irdelemektir. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri’ndeki kayıtlar ışığında bir Bektaşi yapısı olan Bahşayış Baba Zaviyesi’nin Kütahya’daki Halveti tekkesi olan Balıklı Tekkesi ile bağlantılı olduğu tespit edilmiştir.

A Bektashi Zawiya in The Countryside of Eskişehir: Bahşayış Baba

The Turkification and Islamization of the Anatolian lands in the Seljuk age was carried out both through the sufi movements, which had the Asian and Turco-Persion cultural past and, the activities of the military and occupational organizations, called as the “dervishes colonisateurs” in the Turkish history-writing, based on the Islamic ghazā (the holy war) principle. Many dervish orders were built in the Anatolian lands during the settlement process of Turks came from Asian steps. Eskişehir and its region, was one of the transition points for the Turkish conquest and settlement in Anatolia, was an important region where the sufis played an active role since the time of Sultan Alaeddin Keykubad (1220-1237). It is the oldest one, among the numerous zāwiya (small Islamic monastery) buildings in Eskişehir, is the Sheikh Shehabeddin Sühreverdi which was built in the period of Sultan Alaeddin Keykubad. There was another zāwiya building in Eskişehir, whose historical existence can be determined through the archival documents, known as Bahşayış Baba, which its building cannot be find anymore. The Bektashi Order (tarīqa) found an opportunity to spread its teaching in Eskişehir when the Ottoman State was supporting the orders, whose genealogies (silsila) were based on the Caliph Ali, against Shah Ismail’s Shia expansionism. Bahşayış Baba was one of those zāwiya buildings which was built at that time. The administration of that building, which started its activities as a Bektashi lodge in the 15th century, was carried out by the Khalwati family from the second half of the 18th century. This essay aims to study the Bahşayış Baba Zāwiya in Eskişehir in the context of spatial organizations of Bektashis that shaped the Anatolian human geography in the Ottoman age. It suggests, based on the Ottoman archival sources, that the Bahşayış Baba Zāwiya was in a connection with another dervish lodge, Balıklı Tekke, known as Khalwati in Kütahya.

PDF

___

Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), AE. SMHD. I., no. 30/1803.

BOA, AE.SAMD.III, no. 57/5699.

BOA, AE.SOSM.III, no. 67/5027.

BOA, C. ADL., no. 34/2053.

BOA, C. EV., no. 37/1825, no. 52/2589, no. 118/5864, no. 133/6630, no. 198/9888, no. 396/20076, no. 411/20805, 441/22329, no. 503/25404, no. 525/26535, no. 589/29713.

BOA, EV. d., no. 15098, s. 3; no. 17119, no. 18423, no. 18832, no. 19827.

BOA, EV. MH., no. 1454/131, lef 1.

BOA, EV.HMH.d., no. 5283.

BOA, MAD. d., no. 9771.

BOA, TK.GM.d, no. 397. Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGM. A), Kütahya Kadı Sicilleri, no. 2792/18, h. 99; no. 2793/43, h. 45.

VGM. A., no. 3574/8, no. 3656/124 ve 3656/125.

Altıntaş, Emine Müderrisoğlu. (1993). “Balıklı Tekkesinin Ön Araştırması”, X. Vakıf Haftası Kitabı, Yılmaz Önge Restorasyon Semineri. Haz. İ. Ateş-S. Bayram-M. Narince. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 313-322.

Altun, Ara. (1992). “Balıklı Tekkesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, V, İstanbul: TDV Yayınevi, 17.

Anonim (2015). Vesâik-i Bektaşiyan. Haz. A. Değerli, B. Şahin-E. Temel. Konya: Çizgi Kitabevi.

Bulduk, Üçler. (2013). XVI. Asırda Karahisar-ı Sahib (Afyonkarahisar) Sancağı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

Çıtır, Burak. (2015). “Uluslararası Afyon Anlaşmalarında Osmanlı İmparatorluğu”, Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi, I/1: 17-47.

Değerli, Ayşe. (2008). “Osmanlı Devleti’nde Bir Taşra Güvenlik Örgütü Olan Derbent Teşkilatı”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7/1:44-53.

Doğru, Halime. (1992). XVI. Yüzyılda Eskişehir ve Sultanönü Sancağı. İstanbul: AFA Yayıncılık.

Evliya Çelebi. (2006). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi 3. Cilt 1. Kitap. Haz. Y. Dağlı-S. A. Kahraman. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.

Karazeybek, Mustafa. (2000). “Osmanlı Taşra Teşkilâtında Karahisâr-ı Sâhib Sancağı’nın İdâri Yapısı”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, II/1: 100-115.

Kökel, Coşkun. (2006). “Eskişehir Yöresi Alevi Bektaşi Kültürünün Temel Dinamikleri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S. 37: 136- 146.

Küçükdağ, Yusuf. (2002). “Şah İsmail’in Anadolu’yu Şiileştirme Çalışmaları ve Osmanlı Devleti’nin Aldığı Önlemler”, Folklor/Edebiyat, VIII/29: 273-293.

Küçükdağ, Yusuf-Ayşe Değerli, Bekir Şahin. (2015). Vesaik-i Bektaşiyan’a Göre Osmanlı Devleti’nde Bektaşi Tekkeleri. Konya: Çizgi Kitabevi.

Maden, Fahri. (2013). Bektaşî Tekkelerinin Kapatılması (1826) ve Bektaşîliğin Yasaklı Yılları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

Mehmet Neşri. (1987). Kitâb-ı Cihan-nümâ: Neşri Tarihi. Yay. F. R. Unat-M. Köymen. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

Ocak, Ahmet Yaşar. (1992). “Battal Gazi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, V., İstanbul: 204-205.

Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. (1932). Bizans ve Selçukiylerle Germiyan ve Osman Oğulları Zamanında Kütahya Şehri. İstanbul: Devlet Matbaası.

Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi-Cover

ISSN: 1306-8253
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 1994
Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi