BABAESKİ’DE SARI SALTIK (SALTUK) BABA TÜRBE VE TEKKESİ

Balkanlarda Alevi ve Bektaşi inanç ve kültürünün temsil edilmesinde en önemli isimlerden biri Sarı Saltık (Saltuk) Baba’dır. İbn Serrac tarafından silsile olarak Rıfai tarikatına da bağlanan Sarı Saltık (Saltuk) Baba, XIII. yüzyılda Dobruca’ya ulaşarak İslamiyet’i Balkanlar ve çevre coğrafyalarda yaymaya çalışmış, bu mücadelesi efsanelerle karışarak günümüze kadar gelmiştir. Sarı Saltık (Saltuk) Baba adına kurulan türbe ve tekkelerden biri Babaeski’dedir. Bu tekkenin doğrudan Sarı Saltık (Saltuk) Baba tarafından kurulduğunu söyleyen rivayetler var ise de, asıl kuruluş bölgenin Osmanlı Devleti tarafından fethinden sonra gerçekleşmiştir. 1480 yılından itibaren arşiv kaynakları ve ana kaynaklarda Babaeski’deki Sarı Saltık (Saltuk) Tekke ve Türbesi hakkında bilgiler bulunmaktadır. XVI. yüzyıl arşiv kayıtları tekke hakkında hükümet tarafından ciddi bir soruşturma yürütüldüğünü göstermektedir. Ayrıca aynı yüzyılın ortalarından itibaren Batılı seyyahların tekke ve türbeyle ilgili izlenimlerine rastlanmaktadır. Bu konuda en geniş bilgiler XVII. yüzyılın ortasında, Evliya Çelebi’ye aittir. Evliya Çelebi o dönemde tekkenin Bektaşi dervişlerinin idaresinde olduğuna şahitlik etmektedir. Bektaşilerin Babaeski’deki Sarı Saltık (Saltuk) Tekkesi’ni idareleri 1826 yılında Bektaşiliğin yasaklanmasına kadar sürmüştür. Bu tarihte Bektaşilik yasaklanmış, tüm Bektaşi tekkelerinin kapatılması ve mal varlıklarına el konulması söz konusu olmuştur. Bu felaketten Babaeski’deki Sarı Saltık (Saltuk) Tekkesi de etkilenmiş, sadece türbe mahalli bırakılarak tekke yıktırılmış, eşyaları ve sair emlaki satılmıştır. Uzun yıllar yıkık halde kalan tekkenin türbe mahalli sırasıyla Sezai ve Nakşi şeyhlerin idaresine verilmiştir. XIX. yüzyılın ortalarında Rifai şeyhi Kalbi Baba’nın girişimleriyle ahşap olarak yeniden inşa edilen tekke 1880’lerde yeniden Bektaşilere bırakılmıştır. Bu dönemde Kurban İsmail ve Hacı Rasih Hasan Dede gibi Bektaşi şeyhler tekkeyi idare etmiştir. Bu şekilde XX. yüzyıla ulaşan tekkenin Balkan savaşları sırasında şehrin Bulgarlar tarafından işgali sırasında yıkıldığı, türbe mahallinin ise 1925’te tüm tekke ve türbelerin kapatılmasının ardından kaderine terk edildiği, nihayet İstanbul-Edirne yolunun açılması sırasında tamamen yok olduğu bilinmektedir. Bu çalışmada arşiv belgeleri ve ana kaynaklar ışığında Babaeski’deki Sarı Saltık (Saltuk) Tekke ve Türbesi’nin tarihi ele alınacaktır.

Sari Saltik (Saltuk) Baba Lomb and Lodge in Babaeski

One of the most important figures in representing the Alevi and Bektashi faith and culture in the Balkans is Sarı Saltık (Saltuk) Baba. Sarı Saltık (Saltuk) Baba, who was also linked to the Rifā‘ī sect by Ibn Serrāc, tried to spread Islam in the Balkans and surrounding geographies by reaching Dobrudja in the 13th century, and this struggle has come to our day. Sarı Saltık (Saltuk) Baba was one of the tombs and lodges established in the name of Babaeski. Although there are rumours that this lodge was founded directly by Sarı Saltık (Saltuk) Baba, the actual establishment took place after the conquest of the region by the Ottoman Empire. From 1480 onwards, archives and main sources contain information about the Sarı Saltık (Saltuk) Dervish Lodge and Tomb in Babaeski. 16th century archival records indicate that the lodge was under serious investigation by the government. In addition, from the middle of the same century, Western travellers’ impressions of the dervish lodge and the mausoleum have been encountered. The most extensive information on this subject belongs to Evliya Çelebi in the middle of the 17th century. Evliya Çelebi witnessed that the lodge was under the direction of the Bektashi dervishes at that time. The administration of the Bektashis Sarı Saltık (Saltuk) Dervish Lodge in Babaeski lasted until the banning of Bektashism in 1826. At this date, Bektashism was banned and all Bektashi monasteries were closed and their assets were confiscated. The Sarı Saltık (Saltuk) Dervish Lodge in Babaeski was also affected by this disaster and the lodge was demolished by leaving only the mausoleum; its belongings and other properties were sold. The mausoleum of the lodge, which had been ruined for many years, was given to the administration of the Sezāī and Naqshī sheikhs, respectively. The lodge, which was rebuilt in wood in the mid-19th century with the initiative of the Rifā‘ī sheikh Kalbi Baba, was left to the Bektashis again in the 1880s. Bektashi sheikhs such as Kurban İsmail and Hacı Rasih Hasan Dede ruled the lodge. In this way, it is known that the lodge, which reached the 20th century, was destroyed during the Balkan wars during the occupation of the city by the Bulgarians, and that the tomb area was abandoned to its destiny after the closure of all the lodges and shrines in 1925. It was finally destroyed during the opening of the Istanbul-Edirne road. In this study, in the light of archival documents and main sources, the history of the Sarı Saltık (Saltuk) Dervish Lodge and Tomb in Babaeski will be discussed.

PDF

___

BOA, A.AMD., 88/79.

BOA, A.DVNSMHM.d., 3/418; A.DVNSMHM.d., 51/226.

BOA, A.MKT.UM., 220/90.

BOA, C.EV, 89/4434.

BOA, DH.ŞFR., 354/50.

BOA, EV.MH, 1632/63; EV.MH, 649/74.

BOA, EV.MKT, 464/21; EV.MKT, 660/52.

BOA, EV.MKT.CHT, 766/107.

BOA, HAT, 294/17515-A.

BOA, HR.TH., 321/56.

BOA, HR.TH., 321/81.

BOA, MAD, 9771, s.44.

BOA, MKT.CHT, 546/89.

BOA, SB., 2/32.

BOA, Y. PRK.SRN, 4/1.

BOA, Y.PRK.UM, 27/14; Y.PRK.UM, 28/38.

VGMA, Defter nr. 243, s.128; Defter nr. 665, s.81; Defter nr. 675, s.16; Defter nr. 715, s.73.

Abiha Çağlar, Birsel. (2011). “Sözlü Kültür Ortamında Sarı Saltuk: Tunceli-Hozat Örneği”. Alevilik Araştırmaları Dergisi. Sayı 1, Ankara Haziran. 131-148.

Ahmet Refik. (1994). Onaltıncı Asrda Râfızîlik ve Bektâşilik. sad. Mehmet Yaman. İstanbul: Ufuk Matbaası.

ALTI, Aziz. (2019). Balkanlarda Bektaşîlik (XVII-XVIII. Yüzyıllar). Ankara: La Kitap Yayınları. Babaeski Gazetesi, Sayı 2385, 8 Mart 2019, s.1-2.

Değerli, Ayşe ve Eşref Temel ve Bekir Şahin. (2015). Vesâik-i Bektaşîyan. Konya: Çizgi Kitabevi.

Demir, Necati. (2015). Sarı Saltık Gazi. Edirne: Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.

Ebû Abdullah Muhammed İbn Battûta Tancî. (2010). İbn Battûta Seyahatnâmesi (Rıhletü İbn Battûta Tuhfetü’n-Nuzzâr fi Garâibi’l-Emsâr ve Acâibi’l-Esfar). I. Çeviri, inceleme ve notlar: A. Sait Aykut. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.

Engin, Refik. (2000), “Tevfik Bey Baba”. Yol. Sayı 5. Ankara Mayıs-Haziran. 119.

——. (2014). Trakya ve Balkanlarda Bektaşîlik ve Bektaşî Sürekleri. Almanya: Alevi-Bektaşi Kültür Enstitüsü Yayınları.

Evliya Çelebi b. Derviş Mehmed Zıllî. (1996), Evliya Çelebi Seyahatnâmesi. Haz. Orhan Ş. Gökyay. I. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.

Evliya Çelebi b. Derviş Mehmed Zıllî. (1999). Evliya Çelebi Seyahatnâmesi. Haz. Zekeriya Kurşun-Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı. II-III. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.

Hafız, Tacida. (2016). “Blagay’da (Bosna Hersek) Sarı Saltık Türbesi”. Bilimsel Eksen. Sayı 19. 15-20.

Hammer, J. Von. (1947). Osmanlı Devleti Tarihi. XI. trc. Mehmed Atâ. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.

Hasluck, F.W. (1929). Christianity and Islam Under the Sultans. ed. Margaret M. Hasluck. II. Londra: Hasluck Press.

——. (2000). Bektaşîlik Tedkikleri. Haz. Râgıp Hulûsi. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.

http://gorunumgazetesi.com.tr/haber/25077/babaeskiye-sari-saltuk-kulliyesi.html. (Erişim29.10.2019).

http://sarisaltikvakfi.org. (Erişim 27.10.2019).

http://www.habertrak.com.tr/babaeskiye-sari-saltuk-turbesi-yapilmasi-onaylandi-h44145.html. (Erişim 29.10.2019).

İpek, Edip. (2014). “Temettuât Defterlerine Göre Babaeski”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırklareli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Kırklareli.

Kantar, Şefik. (2014). Günümüz Diliyle Sarı Saltuk Baba. İstanbul: UKİD Yayını.

Kaya, Doğan. (2012). “Sivas Kaynaklı Cönklerde Sarı Saltuk”. Bilimsel Eksen. 8. 15-17.

Kırklar Haber. Yıl 15, Sayı 4517, 5 Mart 2019, s.1.

Kiel, Machiel. (2009). “Sarı Saltuk (ö. 697/1297-98)”. DİA. XXXVI. 147-150.

——. (1980). “Sarı Saltuk ve Erken Bektaşîlik Üzerine Notlar”. çev. Fikret Elpe. Türk Dünyası Araştırmaları. II. Sayı 9. İstanbul. 34.

Kolağası Resneli Ahmed Niyazi. (2003). Hürriyet Kahramanı Resmeli Niyazi Hatıratı (Hâtırat-ı Niyazi). Haz. Nurer Uğurlu. İstanbul: Örgün Yayınevi.

Küçük, Murat. (2006). Tarihten Günümüze Makedonya ve Arnavutluk’ta Bektaşîlik Bir Nefes Balkan. İstanbul: Horasan Yayınları.

Küçükdağ, Yusuf ve diğer (2015). Vesâik-i Bektaşîyan’a Göre Osmanlı Devleti’nde Bektaşî Tekkeleri. Konya: Çizgi Kitabevi.

Mehmed Raşid. (1282). Tarih-i Raşid. İstanbul: Matbaa-i Amire.

Muhammed b. Ali İbn es-Serrâc. (2015). Tuffâhul’l-Ervâh ve Miftâhu’l-İrbâh, Haz.

Nejdet Gürkan, M. Necmettin Bardakçı, M. Saffet Sarıkaya, İstanbul: Kitap Yayınevi.

Noyan, Bedri. (2002). Bütün Yönleriyle Bektâşîlik ve Alevîlik. V. Ankara: Ardıç Yayınları.

Ocak, Ahmet Yaşar. (2002). Sarı Saltık: Popüler İslam’ın Balkanlar’daki Destanî Öncüsü (XIII. Yüzyıl). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

——. (2014). “Sarı Saltık’a Dair Halledilmemiş Problemler, Eski ve Yeni Sorular, Yeni Bir Kaynak”. Balkanlara Gidişinin 750. Yılında Uluslararası Sarı Saltuk Gazi Sempozyumu (6-10 Kasım 2013 Köstence Romanya) Bildiriler. Haz. A. Günşen-R. Canım-B. Akay-F. Rodoplu. Edirne. 41-48.

Okiç, Tayyip. (2015). Sarı Saltuk’a Ait Bir Fetva Bir Fetva Etrafındaki Münakaşalar. Haz. Şefik Kantar. İstanbul: UKİD Yayını.

Otman Baba Velâyetnâmesi (Tenkitli Metin). (2007). Haz. Filiz Kılıç-Mustafa Arslan-Tuncay Bülbül. Ankara: Grafiker Ofset.

Önen, Ragıp. (2001). “Bor’da Sarı Saltık Türbesi”. Yeşil Bor Gazetesi. Sayı 13-15. Bor. 2.

Öz, Baki. (2001). Dünyada ve Türkiye’de Alevi-Bektaşî Dergâhları. İstanbul: Can Yayınları.

Özgül, Vatan. (2013). “Sytzigan-Baba Syrgiannes-Baba Saruca, Saltuk Et-Türkî ya da Nam-ı Diğer Sarı Saltık Hakkında”. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi. 8. 133-176.

Öztabak, Macit. (2015). Sarı Saltuk Tekkesi. Babaeski.

Öztürk, Eyüp. (2011). “İbnü’s-Serrâc ve Müvelleh Dervişler (Teşvîku’l-Ervâh ve’lKulûb ilâ Zikri Allâmi’l-Guyûb Eseri Bağlamında)”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.

Parmaksızoğlu, İsmet. (1971). İbn Batuta Seyahatnâmesinden Seçmeler, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.

Salcı, Vahit Lütfi. (1937). “Hacı Rasih Baba”. Halk Bilgisi Haberleri. Sayı 66. Nisan. 145-147.

——. (1937). “Kurban İsmail”. Halk Bilgisi Haberleri. Sayı 69. Temmuz. 185-188.

Salname-i Vilayet-i Edirne. (1317). Edirne: Edirne Vilayet Matbaası.

Saltık, Veli. (2011). İz Bırakan Erenler ve Alevi Ocakları. Ankara: Kuloğlu Matbaacılık.

Sarıkaya, M. Saffet ve diğer. (2013). “İbnü’s-Serrâc’a Göre Sarı Saltuk”. Tasavvuf. 32. 75-110.

Sevgen, Nazmi. (1967). “Sarı Saltık ve Aiyos Spiridon-4”. Tarih Konuşuyor Dergisi. Sayı 36. Ocak. 3020.

Şimşek, Selami. (2007). “Kırklareli’de Tarikatlar ve Tekkeler”. Tasavvuf. Sayı 18. 215-217.

Taşdelen, H. Musa. (2015). Bulgaristan, Romanya ve Kırım Müslüman Topluluklarda Sarı Saltık Algısı Referans Kişilik Olarak Bir Kolonizatör Türk Dervişi, İstanbul: Uluslararası Kalkınma ve İṣbirliği Derneği.

Tuğrul, Talip. (2006). “Tunceli Alevîliğinde İnanç ve İbadet (Sarı Saltık Ocağı Örneği)”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.

——. (2014). “Sarı Saltık’ın Tarihî ve Menkıbevî Hayatı”, Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi: Gönül Sultanları Buluşması 26-28 Mayıs 2014 Eskişehir 2013 Türk

Dünyası Kültür Başkenti Ajansı (TDKB), Eskişehir, 117-129.

Turğut, Vedat. (2011), “XVI. Yüzyılda Tahrir Defterlerine Göre Hüdavendigar ve Sultanönü Sancaklarında Abdalân-ı Rum”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 4/19. 207- 227.

——. (2018), “Balkanlarda Abdâlan Evkâfı”. Vakanüvis (Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi)- Prof. Dr. Azmi Özcan Öğrencileri Özel Sayısı. 3. 336-361.

——. (2019), Yitirilen Mirasımız: Balkanlardaki Osmanlı Vakıfları (Fethinden XVI. Yüzyılın Sonlarına Kadar), Eskişehir: Türk Dünyası Vakfı Yayınları.

——. (2020). “Sarı Saltuk, Ona Ait Türbeler ve Ejderha Kültüne Dair”. Rumeli’de Osmanlı Vakıfları Üzerine Araştırmalar: Bulgaristan. Ed. A. Kala-İ. Güleç-Ö. S. Güler, İstanbul. 145-168.

Gölpınarlı, Abdülbaki. (2016). Vilâyetnâme Menâkıb-ı Hünkar Hacı Bektaş-ı Veli. İstanbul: İnkılap Kitabevi.

Yazıcızâde Ali. (2009). Tevârih-i Âl-i Selçuk (Oğuznâme-Selçuklu Tarihi). Haz. Abdullah Bakır. İstanbul: Çamlıca Basın Yayın.

Yıldırım, Rıza. (2007). Seyyid Ali Sultan (Kızıldeli) ve Velâyetnâmesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

Zarcone, Thierry. (1990). “Alevî et Bektaşî de Thrace Orientale: Les Tekke de Sari Saltuk à Babaeski et d’Ariz Baba à Havsa”. İkinci Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi Bildirileri (1-3 Haziran 1988). Samsun. 629-638.

Ahmet Badi Efendi. (2014). Riyâz-ı Belde-i Edirne 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edirne’si. III. Haz. Niyazi Adıgüzel-Raşit Gündoğdu. Edirne: Trakya Üniversitesi Yayınları.

Şemsettin Sami. (1311). Kâmûsu’l-a’lâm. IV. İstanbul: Mihran Matbaası.

Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi-Cover

ISSN: 1306-8253
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 1994
Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi