Alevi ocakları ile ilgili tespit edilebilen en eski tarihli belge: Ağuiçen ocağı şeceresi

Alevi inanç sistemi hakkında son yıllarda yapılan çalışmalarda, Alevi ocaklarına mensup dede ailelerinin şahsi arşivlerinde bulunan ve inanç sistemi içerisinde kutsal olarak kabul edilen emanetlerden şecere ve icazetnâme türü yazılı belgelerin, Alevi ocaklarının tarihi yapılanması ile ilgili önemli ipuçları taşıdıkları görülmüştür. Dolayısıyla, son yıllarda, Alevi ocaklarının tarihine ışık tutmaya yönelik araştırmalarda bu belgelere sıkça başvurulmaya başlanmış ve bu doğrultuda birtakım yeni bulgulara ulaşılmıştır. Bu bulgular, Alevi ocaklarının tarihi yapılanması ile ilgili daha önceki yıllarda ortaya atılan tezlerden farklı bir tablo ortaya koymuştur. Çalışmamıza yol göstericilik yapan sözünü ettiğimiz yeni bulgulardan hareketle hazırlanan bu makale, ilk evre Alevi ocakları arasında Mürşid Ocağı olarak kabul edilen Ağuiçen Ocağının Diyarbakır koluna mensup dede ailesinden alınan h. 544/Zilkade (m. 1150/Mart) tarihli şecereyi konu edinmiştir. Söz konusu şecere, tanzim ediliş tarihi itibariyle şu ana kadar yayımlanan şecereler içerisinde, şimdilik, en eski belge olma özelliğini taşımaktadır. Şecerenin en dikkat çekici özelliği ise, daha önce yayımlanan Ağuiçen, İmam Zeynel Abidin ve Dede Garkın gibi mürşid ocaklarına ait şecerelerin nerdeyse tamamında görülen Ebul-Vefâ, Seyyid Ganim ya da Seyyid Hamis silsilesinden farklı bir soy ağacı sıralamasına sahip oluşudur. Makalemizde, öncelikle Diyarbakır yöresindeki Ağuiçen Ocağına mensup topluluklardan bahsedildikten sonra, şecerenin orijinal ve transkripsiyonlu metinleri üzerinden bazı tespit ve değerlendirmelere yer verilmiştir.

The earliest establishable document on the alevi ocaks: The ocak of aguicens shajara

In the studies on Alevi belief system done in recent years it was seen that the written documents of shajara and ijaza genres -accepted as relics within belief system- from the private archives of dede families that are members of Alevi ocaks, carry important hints about historical structure of Alevi ocaks. Therefore, in recent years, this documents were started to be frequently used in the studies intended to shed light on the history of Alevi ocaks, and accordingly a set of new findings were reached. These findings revealed a different view from the theses on the historical structure of Alevi ocaks brought up in the past years. The subject of this paper, prepared with reference to the mentioned new findings which were guide to our study, is shajara dated Dhul-Qadah 544/March 1150 gotten from a dede family which is a member of the Ağuiçens Diyarbakır branch recognized as the mürşid ocak among the Alevi ocaks of the first stage. As of the date of issuing, this shajara, for now, has the feature of being the earliest document among shajaras published so far. The most remarkable characteristic that shajara has is a genealogy which differs from Ebul Vefa, Seyyid Ganim or Seyyid Khamiss genealogies with whom almost all previously issued shajaras concerning mürşid ocaks such as Ağuiçen, İmam Zeynel Abidin and Dede Garkın, were affiliated. In our paper, after mentioning communities that are members of the ocak of Ağuiçen in Diyarbakır region, it will be brought certain determinations and evaluations on the original text and transcription of the shajara.

PDF

___

AKIN, B.-EKİCİ, M. (2012). Diyarbakır Yöresi Alevi Ocakları Üzerine Bir Değerlendirme. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S. 63. 231-246.

AKSÜT, H. (2009). Aleviler Türkiye-İran-Irak-Suriye-Bulgaristan. Ankara: Yurt Yay.

BİRDOĞAN, N. (1995). Anadolu ve Balkanlarda Alevi Yerleşmesi Ocaklar-Dedeler-Soyağaçları. İstanbul: Mozaik Yayınları.

BOZDOĞAN, N. (2013). Alevi İslam İnancı ve Ağuiçen Ocağı Soy Şeceresi. İstanbul: Can Yayınları.

ERSAL, M. (2013). Alevi-Bektaşi İnanç Sisteminde Hiyerarşik Yapı: Çubuk Havzası Aleviliği Örneği. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

GEZİK, E.-ÖZCAN, M. (2013). Alevi Ocakları ve Örgütlenmeleri. Ankara: Kalan Basın Yayın Dağıtım.

GÜMÜŞOĞLU, D. (2006). Tâcül-Ârifîn Es-Seyyid Ebul-Vefâ Menakıbnâmesi. İstanbul: Can Yayınları.

OCAK, A. Y. (2011). Ortaçağ Anadolusunda İki Büyük Yerleşimci (Kolonizatör) Derviş Yahut Vefâiyye ve Yeseviyye Gerçeği: Dede Garkın & Emîrci Sultan (13. Yüzyıl). Ankara: Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları.

SALTIK, V. (2009). Tuncelide Alevi Ocakları. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. S. 52. 145-176.

KARAKAYA-Stump, A. (2012). The Vefaiyye, The Bektashiyye And Genealogies of Heterodox. Islam In Anatolia: Rethinking The Köprülü Paradigm. S. 44. 263-284.

TAŞĞIN, A. (2006). Güneydoğu Anadoluda Türkmen Aleviler -Diyarbakır ve Çevresi-. Ankara: Ataç Yayınları.

YALÇIN, A.-YILMAZ, H. (2002). Kargın Ocaklı Boyu ile İlgili Yeni Belgeler. Ankara: Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. S. 21. 13-88.

998 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Diyar-ı Bekr ve Arap ve Zül-Kadiriyye Defteri-I 937/1530. (1998). Ankara: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları.

Kaynak Kişi Dizini

Aziz Güçlü, (1951), Seyithasan (Bakacak), Bismil, Diyarbakır, İlkokul, Halk Şairi-Talip.

Cafer Açıkgöz, (1956), Büyükkadı, Diyarbakır, Lise, Rehber.

Cemal Özdemir, (1952), Darlı (Ulutürk), Bismil, Diyarbakır, Üniversite, Talip.

Hasan Baykut, (1961), Türkmenhacı, Bismil, Diyarbakır, Beyazıd-ı Bostan Ocağı Dedesi.

Hidayet Ulugerçek, (1947), Şarabi, Diyarbakır, Üniversite, Ağuiçen Ocağı Seyyidlerinden (Dede).

Mehdi Kaygusuz, (1961), Darlı (Ulutürk), Bismil, Diyarbakır, Lise, İmam Zeynel Abidin Ocağı Dedesi.

Meryem Özdemir, (1954), Seyithasan (Bakacak), Bismil, Diyarbakır, İlkokul, Âşık-Talip.

Musa Kargın, (1966), Büyükkadı, Diyarbakır, Lise, Dede Garkın Ocağı Dedesi-Âşık.

Sultan Kargın, (1927), Büyükkadı, Diyarbakır, Okuma yazma bilmiyor, Ana Bacı (Dede eşi).

Vedat Güldoğan, (1950), Çüngüş, Diyarbakır, Üniversite, Araştırmacı-Yazar.

Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi-Cover

ISSN: 1306-8253
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 1994
Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi