1719811

ALEVİ/BEKTAŞİ GELENEĞİNDE DEDELİK KURUMU “SİVAS KANGAL TÜRKMEN ALEVİLERİ ÖRNEĞİ

Dedelik kurumu Alevi-Bektaşi geleneğinde hayati bir yer işgal etmektedir. Dede, tüm sosyal, kültürel ve dini hayatın merkezinde bulunmaktadır. Dedelik; köylerde yaşayan Kızılbaş Türkmen Alevilerin zor yaşam koşulları özellikle yerleşik hayata geçmeden önceki göçebe hayatta karşılaşılan tüm problemlerin halledildiği ana merci ve makamdır. Geleneksel toplumsal yapıda ferdi ve sosyal ilişkilerin sağlıklı bir şekilde yürütülmesini dedeler sağlamaktadır. Küçük köy toplumlarındaki ahlaki, sosyal ve dini problemlerin hepsini dedeler çözmektedir. Geleneksel Alevi toplumlarında ferde kimliğini ve şahsiyetini dedeler kazandırmaktadır. Her Alevi belli bir yaşa geldikten sonra ancak Dedelerin huzuruna varır, görgü cemlerine katılır, musahiplik törenlerine katıldıktan sonra ancak gerçek bir Alevi kimliğine sahip olur. Hatta geleneksel Alevi topluluklarının standartlarına göre en az altı ayda bir defa dedenin huzuruna varmak gerekmektedir. Bu inanca göre altı ay içerisinde dedelere görünmeyen Aleviler düşkün kabul edilirler. Buradan da anlaşılacağı gibi Alevi bir ferdin cemaatle organik bağını dedeler tesis etmektedirler. Geleneksel Alevi sosyal örgütlenmesinde dedeler en tepe noktada yer alırlar. Dedeler sadece dini rehber olarak değil aynı zamanda dünyevi lider olarak da kabul edilirler. Geleneksel Alevi yaşamında dedeler her yönüyle toplumsal hayatın merkezinde yer alırlar. Bu çalışmada, Alevî kültürünün çok zengin dinî ve sosyal tezahürlerinin yaşandığı Sivas’ın Kangal ilçesinde yaşayan Türkmen Alevilerinin kurumsallaşmış geleneksel Alevi örgütlenmelerine bakışını Din Sosyolojisi açısından inceleme ve araştırmaya tabi tutuyoruz. Geleneksel Alevi örgütlenmesini bel kemiğini oluşturan Dedelik kurumunun hiyerarşik yapısı ve fonksiyonlarını değerlendirdik.

THE INSTUTION OF DEDE IN ALEVI/BEKTASHI TRADITION: SAMPLE OF TURKOMAN ALEVIS IN KANGAL, SIVAS

“Dedelik”(elderly- grandfathers) institution occupies a vital place in Alevi-Bektashi tradition. “Dede” is at the center of all social, cultural and religious life. ”Dedelik” is the main authority where the difficult living conditions of Kizilbash Alevi Turkmen residing in the villages and where all the problems encountered in nomadic life before the settled life were resolved. In traditional social structure, social and individual relationships are carried out in an efficient manner by“dedeler”. All moral, social, and religious problems in small village communities are also resolved by“dedeler. In traditional Alevi societies, a person gains his/her identity and personality with the help of dede. It is only after an Alevi reaches a certain age that comes in the presence of “dedeler” and participate in etiquette “cem”s, and only after they have attended the musahiplik (musical) ceremonies they gain the real identity of an Alevi. Furthermore, according to the standards of traditional Alevi communities, it is necessary to arrive at the presence of the“dede”(elder- grandfather) at least once in every 6 months. According to this belief, those who do not come to“dede”(elder- grandfather) in six months are regarded as outcast. As it is understood, an Alevi’s organic ties with the community are established by the“dede”(elder- grandfather). In the traditional Alevi’s social organization, the”dedeler” (elderly- grandfathers) are at the top. In this study, we examined the perspectives of the institutionalized traditional Alevi organizations of the Turkmen Alevis, who lived in the Kangal District of Sivas where the very rich religious and social manifestations of the Alevi culture existed, in terms of sociology of religion. We evaluated the hierarchical structure and functions of the Dedelik institution which constitutes the backbone of traditional Alevism organization.

PDF

___

Yılmazçelik, İbrahim ve Erdoğan, S. Kont. (2012). “Alevilikte Dedelik Kurumu ve Mustafa Dede Örneği”, Alevilik Araştırmaları Dergisi, sayı:4, Ankara, ss.1-34.

Yıldız, Harun.(2004). “Alevilerde Dedelik Kurumu”, Alevîlik, Editör: Engin İsmailEngin Havva, İstanbul: Kitap Yayınevi, ss.321-335.

Yaman, Ali. (2009b). “Alevilikte Toplumsal Kontrol Kurumu: Düşkünlük”, Geçmişten Günümüze Alevi-Bektaşi Kültürü, Editör: Ahmet Yaşar Ocak. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, ss.203-210.

Yaman, Ali. (2009a). “Alevilerde Dedelik ve Dede Ocakları”, Geçmişten Günümüze Alevi-Bektaşi Kültürü, Editör: Ahmet Yaşar Ocak, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, ss.178-202.

Üzüm, İlyas.(1997). Günümüz Aleviliği. İstanbul: İSAM Yayınları.

Üçer, Cenksu.(2010). Tokat Yöresinde Geleneksel Alevilik. İkinci Baskı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.

Uçar, Ramazan. (2012). Alevilik-Bektaşilik-Abdal Musa Tekkesi Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma- 2. Baskı. Ankara: Berikan Yayınevi.

Taşğın, Ahmet. (2013c). “Bisatî, “Menâkıbu’l-Esrar Behçetü’l-Ahrâr”. Şeyh Safi Buyruğu. Konya: Çizgi Kitabevi.

Taşğın, Ahmet. (2013b). Dile Gelen Alevilik. Konya: Çizgi Kitabevi.

Taşğın, Ahmet. (2013a), Türkmen Aleviler-Diyarbakır ve Çevresindeki- Konya: Çizgi Kitabevi.

Şahhüseyinoğlu, H.Nedim. (2001). Alevi Örgütlerinin Tarihsel Süreci, 1.Baskı, Ankara: İtalik Yayınları.

Metin, Süleyman. (2014). Anadolu’da Alevi/Bektaşi Erkan-Namesi, İstanbul: Baba Mansur Ocağı Der. Yayını.

Fığlalı, E. Ruhi.(1991). Türkiye’de Alevilik-Bektaşilik, Ankara: Selçuk Yayınları.

Eren, Selim.(2002). “Sosyolojik Açıdan Ordu Yöresi Aleviliği”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.

Coşkun, Hasan. (2009). Sivas’ta Alevilik. Zirve Matbaacılık ,I. Baskı, Sivas.

Coşkun, Hasan. (2001). “Sivas İli Altınyayla İlçesi Yassınpınar ve Serinyayla Köylerinde Alevilik”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.

Coşkun, Hasan.( 1996), “Sivas’daAlevilik”, Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, İzmir.

Şeyh Safi Buyruğu. (2013). Haz:Doğan Kaplan. Ankara: TDV Yayınları.

İmam-ı Cafer-i Sadık Buyruğu. (2005). Haz: Fuat Bozkurt. İstanbul: Kapı Yayınları.

Buyruk, (1958). Der: Sefer Aytekin, Ankara: Emek Basım Yayınevi.

Bal, Hüseyin. (2011). Anadolu’da İslam ve Mezhepler. Sivas: Asitan Yayıncılık.

Bal, Hüseyin. (2006). Çağdaşlaşma Sürecinde Alevilik. 2.baskı, İstanbul: Kapı Yayınları. Bozkuş, Metin.(2000). Sivas Yöresinde Alevilik, 1.baskı, Sivas.

Bal, Hüseyin. (2002). Alevi-Bektaşi Kültürü (Sosyolojik Araştırmalar. İstanbul: Ant Yayınları. Bozkurt, Fuat.(2005). Toplumsal Boyutlarıyla Alevilik. 5.baskı, İstanbul: Kapı Yayınları.

Bal, Hüseyin.(1997). Alevi-Bektaşî Köylerinde Toplumsal Kurumlar. İstanbul: Ant Yayınları.

Aydın, Ayhan. (2006b). Araştırmacı-Yazarlarla Alevilik-Bektaşilik Söyleşileri. İstanbul: Horasan Yayınları.

Aydın, Ayhan.(2006a). Akademisyenlerle Alevilik-Bektaşilik Söyleşileri. İstanbul: Horasan Yayınları.

Aslan, Özlem.(2001). “Yıldızeli ve Çevresindeki Alevilerin Kültürel ve Dini Yapısı Üzerine Bir İnceleme”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, C.Ü.S.B.E, Sivas.

Alparslan, H.Hüseyin.(2011). Anadolu’daki Alevilik ve Kızılbaş Türkler. İstanbul: Kumsaati Yayınları.

Altıntaş, Ramazan.(2005). “Alevî-Bektaşî Geleneğinde Dedelik Kurumu”, Uluslararası Bektaşîlik ve Alevîlik Sempozyumu, Bildiriler ve Müzakereler, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Isparta.

Tacim Coşkun, 1947 Mescit Köyü Doğumlu, Ortaokul, Dede

Vahap Bozkurt, 1948 Soğukpınar Köyü Doğumlu, Lise, Dede

Feyzullah Şengül,1946 Dışlık Köyü Doğumlu, Lise, Dede

Hüseyin Özer,1940 Dışlık Köyü Doğumlu, İlkokul, Dede

Seyfi Şengül,1939 Dışlık Köyü Doğumlu, İlkokul, Dede

Safi Ercan, 1940 Dışlık Köyü Doğumlu, İlkokul, Dede

Yakup Yesari Gökçe, 1960 Yellice Köyü Doğumlu, Fakülte, Dede

Süleyman Metin, 1949 Mescit Köyü Doğumlu, Lise, Dede

Derviş Karakuş, 1940 Bahçeliyurt Köyü Doğumlu, İlkokul, Dede

Cemal Akpınar, 1956 Mescit Köyü Doğumlu, İlkokul, Dede

Kasım Cihaner, 1949 Elkondu köyü doğumlu, Ortaokul, Dede

Cemal Koçak, 1927 Soğukpınar Köyü Doğumlu, Okur-Yazar, Dede

Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi-Cover

ISSN: 1306-8253
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 1994
Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi