BİR SULTAN İKİ MERASİM: SALİHA SULTAN’IN DOĞUMU VE DÜĞÜNÜ

Dünyaya gelmek ve dünya evine girmek, tüm insanlar için önemli birer dönüm noktasıdır ve pek çok kültürde farklı âdetler ve ritüellerle yüzyıllardan beri kutlanmaktadır. Söz konusu büyük imparatorluklar olduğunda, bu merasimler görkemli şenliklere sahne olmuştur. Osmanlı Devlet geleneğinde de önemli bir yeri olan hanedan üyelerinin doğum ve düğün merasimleri özenle yapılmıştır. Devlet, büyük masraflarla tertip ettiği çeşitli şenlikler vasıtasıyla tebaasına müjdeli haberi ilan edip, halkın heyecan ve merakla beklediği eğlenceler düzenlenmiştir. Yabancı devletlerin tebrikleri kabul edilmiş ve devletler düzenlenen törenlere temsilcileriyle katılmışlardır. Bu makalede, Sultan Abdülaziz’in (1861-1876) ilk kızı Saliha Sultan’ın doğum ve düğün törenleri, bu konuda çok kıymetli bilgiler veren arşiv belgeleri, devrin gazeteleri ve ikincil kaynaklardan yararlanılarak ele alındı. Bu sayede XIX. yüzyılın ikinci yarısında gerçekleşen iki ayrı merasim ve bunlar arasındaki farklar ile bir sultanın merasimlerinin portresi ve hanedan içerisinde değişen dengeler ile devletin içinde bulunduğu mali vaziyet gibi törenleri doğrudan etkileyen parametreler üzerinden söz konusu merasimleri irdeleme imkânı elde edildi

ONE SULTAN TWO CEREMONIES: SALIHA SULTAN’S BIRTH AND WEDDING CEREMONIES

Being born and tying the knot are important turning points for all peopleand have been celebrated in many cultures for centuries with different customsand rituals. When it comes to the great empires, these ceremonies witnessedmagnificent festivities. The birth and wedding ceremonies of the dynasty members, which had an important place in the Ottoman State tradition, were meticulously celebrated, too. The state used to declare the good news to its subjectsthrough various festivals organized with great expenses, and organize entertainments that the public expected with excitement and curiosity. Congratulations from foreign states were accepted and states participated in the ceremonies with their representatives. In this article, Sultan Abdülaziz (1861-1876)’sfirst daughter Saliha Sultan’s birth and wedding ceremonies were handled bymaking use of the archive documents, the newspapers of the period and thesecondary sources that provided very valuable information on this subject. Inthis way, it was possible to examine the ceremonies in question through theparameters directly affecting the ceremonies such as the changing balances inthe dynasty and the financial situation of the state as well as the two differentceremonies that took place in the second half of the 19th century and the differences between them and a Sultan’s portrait of the ceremonies.

PDF

___

A. T. C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) -Bâbıâlî Evrak Odası (BEO), nr. 760/56967; nr. 3658/274296; nr. 4513/338461; nr. 4714/353485.
- Dahiliye Asayiş Kalemi (DH. EUM. AYŞ), nr. 76/120.
- Dahiliye Seyrüsefer Kalemi (DH. EUM. SSM), nr. 21/22; nr. 50/30; nr. 51/22.
-Hariciye Nezareti İstanbul Murahhaslığı (HR. İM), nr. 119/17; nr. 123/29.
-Hariciye Nezareti İstişare Odası (HR. HMŞ. İŞO), nr. 236/29.
-Hatt-ı Hümayun Tasnifi (HAT), nr. 1648/31, nr. 1648/32.
-Hazine-i Hassa Defterleri (HH. d), nr. 6012; nr. 19297; nr. 21795; nr. 22171; nr. 22172.
-Hazine-i Hassa Depo Müdürlüğü (HH. DPO), nr. 4/8.
-İrade Dahiliye (İ. DH), nr. 501/34100, nr. 731/50936; nr. 731/50978; nr.
733/60067; nr. 945/74816; nr. 956/75624; nr. 957/75662; nr.
957/75678; nr. 1038/81642; nr. 1038/81665; nr. 1049/82435; nr.
1051/82525; nr. 1096/85941; nr. 1127/88048; nr. 1122/87682; nr.
1128/88162; nr. 1128/88163; nr. 1133/88488; nr. 1179/92238; nr.
1226/96018; nr. 1280/100786; nr. 1295-4/102243.
- İrade Dosya Usulü (İ. DUİT), nr. 2/58.
-İrade Meclis-i Mahsûs (İ.MMS), nr. 94/3931.
-İrade Taltifat (İ. TAL), nr. 80/59; nr. 92/63; nr. 269/59; nr. 318/72.
-Meclis-i Vala (MVL), nr. 625/31; nr. 787/84; nr. 944/1; nr. 950/27; nr. 953/24.
-Meclis-i Vükela Mazbataları (MV), nr. 3/34; nr. 4/34.
- Sadâret Defterleri (A.}.d), nr. 366.
-Sadaret Mektubi Kalemi Mühimme (A. MKT. MHM), nr. 241/96; nr. 405/50.
-Yıldız Esas Evrakı (Y.EE), nr. 5/90.
-Yıldız Hususi Maruzat (Y. A. HUS), nr. 204/74.
-Yıldız Mütenevvi Maruzat (Y. MTV), nr. 36/49.
-Yıldız Perakende Arzuhal Jurnal (Y. PRK. AZJ), nr. 38/71.
-Yıldız Perakende Hariciye Nezareti Maruzatı (Y.PRK. HR), nr. 11/71.
-Yıldız Perakende Hazine-i Hassa (Y. PRK. HH), nr. 28/7.
-Yıldız Perakende, Mabeyn Başkitabeti (Y. PRK. BŞK), nr. 9/38; nr. 15/38.
-Yıldız Perakende Mabeyn Erkânı ve Saray Görevlileri Maruzatı (Y. PRK. SGE), nr. 2/101.
-Yıldız Perakende Tahrirat-ı Ecnebiyye ve Mabeyn Mütercimliği (Y. PRK. TKM), nr. 15/40.
-Yıldız Perakende Teşrifat-ı Umumiye Dairesi (Y. PRK. TŞF), nr. 2/59; nr. 2/62.
-Yıldız Resmi Maruzat (Y. A. RES), nr. 30/15.
B. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi (TSMA) -Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Defter (TSMA. d), nr. 295; nr. 354; nr. 360; nr.
365; nr. 372; nr. 376; nr. 397; nr. 460; nr. 494; nr. 566; nr. 567; nr. 589;
nr. 915; nr. 971; nr. 1042-1; nr. 1042-2; nr. 7514; nr. 7767/2; nr. 7781.
- Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrak (TSMA. E), nr. 574/13.
AÇBA, Leyla, Bir Çerkes Prensesinin Harem Hatıraları, Timaş Yayınları, İstanbul 2010.
Ahmed Cevdet Paşa, Tezâkir 13-20, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1991.
AKYILDIZ, Ali, Nazime: Aydın ve Dindar Bir Sultan, Timaş Yayınları, İstanbul 2020.
AKYILDIZ, Ali, “Osmanlı Devleti’nin Saray Teşkilatı”, Saray Harem ve Mahrem, Timaş Yayınları, İstanbul 2019, ss. 13-51.
AKYILDIZ, Ali, Haremin Padişahı Valide Sultan Harem’de Hayat ve Teşkilat, Timaş Yayınları, İstanbul 2017.
AKYILDIZ, Ali, Mümin ve Müsrif Bir Padişah Kızı: Refia Sultan, Kapı Yayınları, İstanbul 2015.
AKYILDIZ, Ali, “Osmanlı Saltanat Veraseti Usulünü Değiştirme ve Sultan Abdülaziz’in Yusuf İzzeddin Efendi’yi Veliaht Yapma Çabaları”, Deutsch-türkische Begegnungen/Türk Alman Tesadüfleri, Festschrift für Kemal Beydilli/Kemal Beydilli’ye Armağan, EB-Verlag, Berlin 2013, ss. 510- 538.
AKYILDIZ, Ali, “Yûsuf İzzeddin Efendi”, DİA, İstanbul 2013, XXXXIV, ss. 13- 16.
AKYILDIZ, Ali, Para Pul Oldu: Osmanlı’da Kâğıt Para, Maliye ve Toplum, İletişim Yayınları, İstanbul 2003.
ALDERSON, Anthony Dolphin, Bütün Yönleriyle Osmanlı Hanedanı, yay. haz. Mustafa Armağan, İstanbul 1999.
Ali Vâsıb Efendi, Bir Şehzadenin Hâtırâtı Vatan ve Menfâda Gördüklerim ve İşittiklerim, haz. Osman Selaheddin Osmanoğlu, Yapı Kredi Yayınları, 3. Baskı, İstanbul 2012.
AND, Metin, 40 Gün 40 Gece, Osmanlı düğünleri, şenlikleri, geçit alayları, Toprakbank, İstanbul 2000.
AND, Metin, Türkiye’de İtalyan Sahnesi İtalyan Sahnesinde Türkiye, Metis Yayınları, İstanbul 1989.
AND, Metin, “II. Abdülhamit ve Tiyatro”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C. XI, S. 122, Kasım 1961, ss. 84-85.
AND, Metin, “Eski İstanbul’da Ünlü Bir İtalyan Oyuncusu”, Türk Dili ve Edebiyat Dergisi, C. XI, S. 123, Aralık 1961, ss. 142-146.
ARSLAN, Mehmet, Osmanlı Saray Düğünleri ve Şenlikleri 6-7, Sarayburnu Kitaplığı, İstanbul 2011.
ARSLAN, Mehmet, “Osmanlı Döneminde Padişah Çocuklarının Doğumları Münasebetiyle Yapılan Şenlikler ve Vilâdet-nâme-i Hadîce Sultan”, Osmanlı Edebiyat-Tarih-Kültür Makaleleri, Kitabevi, İstanbul 2000, ss. 491-526.
AYTEPE, Oğuz, “Yeni Belgelerin Işığında Halifeliğin Kaldırılması ve Hanedan Üyelerinin Yurtdışına Çıkarılmaları”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Atatürk Yolu Dergisi, Sayı 29-30, Ankara 2002, ss. 15-29.
BİLGİN, Arif, Osmanlı Saray Mutfağı, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2004.
ÇAKIR, Merve, “Osmanlı Hânedanında Doğum: Velâdet-i Hümâyûn”, Topkapı Sarayı Harem-i Hümâyûnu: Harem Padişahın Evi, Topkapı Sarayı Müzesi, İstanbul 2012, ss. 64-67.
DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara 1995.
EKİNCİ, Ekrem Buğra, Sürgündeki Hânedan Osmanlı Ailesinin Çileli Asrı, Timaş Yayınları, 3. Baskı, İstanbul 2016.
EMECEN, Feridun M., “Şehzadenin Mutfağı: III. Mehmed’in Şehzadelik Dneminde Manisa Sarayına Ait Bir Mutfak Masraf Defteri”, Soframız Nur Hanemiz Mamur: Osmanlı Maddi Kültüründe Yemek ve Barınak, Ed: Suraiya Faroqhi- Christoph K. Neumann, çev. Zeynep Yelçe, Alfa Yayınları, İstanbul 2016, ss. 107-144.
ERTUĞ, Zeynep Tarım, “Osmanlı Devletinde Resmî Törenler ve Birkaç Örnek”, Osmanlı, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, C. 9, ss. 133-142.
Genealogy of The Imperial Ottoman Family (2011), Compiled by Osman Selaheddin Osmanoğlu, Jamil Adra and Edhem Eldem, The Isis Press, İstanbul 2011.
GÜMÜŞSOY, Emine Atılgan, Keçecizâde Mehmed Fuad Paşa (1815-1869), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2006.
HÜLAGÜ, Metin, Yurtsuz İmparator Vahdeddin İngiliz Belgelerinde Vahdeddin ve Osmanlı Hanedanı, Timaş Yayınları, İstanbul 2008.
KALLEK, Cengiz, “Okka”, DİA, İstanbul 2007, XXXIII, ss. 338-339.
KARATEKE, Hakan T., Padişahım Çok Yaşa! Osmanlı Devletinin Son Yüzyılında Merasimler, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2017.
KÖPRÜLÜ, Orhan F., “Fuad Paşa, Keçecizâde”, DİA, İstanbul 1996, XIII, ss. 202-205.
OSMANOĞLU, Ayşe, Babam Sultan Abdülhamid, Timaş Yayınları, 11. Baskı, İstanbul 2017.
OSMANOĞLU, Osman Selaheddin, Osmanlı Devleti’nin Kuruluşunun 700. Yılında Osmanlı Hanedanı, İslâm Tarih, Sanat ve Kültürünü Araştırma Vakfı (İSAR), İstanbul 1999.
OSMANOĞLU, Osman Selaheddin, Osmanlı Hanedanı’nın Kayıt Defteri, Timaş Yayınları, İstanbul 2019.
ÖRİK, Nahid Sırrı, Bilinmeyen Yaşamlarıyla Saraylılar, haz. Alpay Kabacalı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2002.
ÖRİK, Nahid Sırrı, “Son Damatlar, Yakın Tarihten Meraklı Bir Mevzu”, Resimli Tarih Mecmuası, 3/25, Ocak 1952, ss. 1212-1216.
ÖZKILIÇ, Sema Küçükalioğlu, 1894 Depremi ve İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2015.
ÖZTUNA, Yılmaz, Devletler ve Hânedanlar, Türkiye, (1074-1990), C. II, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1969.
PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. I, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1983.
PAMUK, Şevket, İstanbul ve Diğer Kentlerde 500 Yıllık Fiyatlar ve Ücretler 1469- 1998, T. C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları, Ankara 2000.
SAKAOĞLU, Necdet, Bu Mülkün Kadın Sultanları: Valide Sultanlar, Hâtunlar, Hasekiler, Kadınefendiler, Sultanefendiler, 4. Baskı, Oğlak Yayınları, İstanbul 2008.
SAMANCI, Özge ve Arif Bilgin, “II. Mahmud Dönemi İstanbul ve Saray Mutfağı”, II. Mahmud: Yeniden Yapılanma Sürecinde İstanbul, Ed. Coşkun Yılmaz, İstanbul 2010, ss. 325-351.
SAMANCI, Özge, “XIX. Yüzyılın Birinci Yarısında Osmanlı Elitinin Yeme İçme Alışkanlıkları”, Soframız Nur Hanemiz Mamur: Osmanlı Maddi Kültüründe Yemek ve Barınak, Ed: Suraiya Faroqhi- Christoph K. Neumann, çev. Zeynep Yelçe, Alfa Yayınları, İstanbul 2016, ss. 184-208.
SAMANCI, Özge, “19. Yüzyılda Osmanlı Saray Mutfağı”, Yemek ve Kültür, Çiya Yayınları, Sayı:4, İstanbul 2006, ss. 37-59.
SAZ, Leyla, Haremde Yaşam: Saray ve Harem Hatıraları, haz. Sedat Demir, Dün Bugün Yarın Yayınları, İstanbul 2010.
SCHWEİGGER, Salomon, Sultanlar Kentine Yolculuk 1578-1581, 2. Baskı, Kitap Yayınevi, İstanbul 2014.
SİRER, Münir, “Velâdeti Hümayun ve Beşik Alayları”, Resimli Tarih Mecmuası, Cilt:4, Sayı: 43, Temmuz 1953, İstanbul, ss. 2433-2436.
SUNAY, Serap, “Bir Sadrazam Konağının Değişim ve Dönüşümü: Mercan’da Âlî Paşa Konağı”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXXV/1, 2020, ss. 261- 296.
SUNAY, Serap, “Sûr-ı Hümayun Defterine Göre 19. Yüzyıl Saray Düğünlerine Dair Bir Değerlendirme”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:20, Sayı: 38, Aralık 2017, ss. 327-339.
SUNAY, Serap, Damat Mehmed Ali Paşa’nın Hayatı ve Siyasi Mücadelesi (1813- 1868), Basılmamış Doktora Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyonkarahisar 2015.
SUNAY, Serap, “Tanzimat’ın İlk Saray Düğünü: Sultan II. Mahmud’un Kızı Atiyye Sultan’ın Ahmed Fethi Paşa ile Evlenmesi”, Belleten, LXXVII/278, Nisan 2013, ss. 119-154.
Tahsin Paşa, Yıldız Hatıraları, yay. haz. Ahmet Zeki İzgöer, İz Yayıncılık, 2. Baskı, İstanbul 2017.
UÇAN, Lâle, “Dolmabahçe Sarayı’nda Çocuk Olmak: Sultan Abdülaziz’in Şehzâdelerinin ve Sultanefendilerinin Çocukluk Yaşantılarından Kesitler”, FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, Sayı: 14, 2019, ss. 229-258.
ULUÇAY, Çağatay, Harem II, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 3. Baskı, Ankara 1992.
ULUÇAY, Çağatay, Padişahların Kadınları ve Kızları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1980.
ULUÇAY, Çağatay, “İstanbul’da XVIII. ve XIX. Asırlarda Sultanların Doğumlarında Yapılan Törenler ve Şenliklere Dair”, İstanbul Enstitüsü Mecmuası, İstanbul 1958, Sayı 4, ss. 199-213.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin Saray Teşkilatı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1988.
WİTHERS, Robert, Büyük Efendi’nin Sarayı, çev. Cahit Kayra, Yeditepe, İstanbul 2010.
III. Gazeteler Ceride-i Havadis
La Croix
La Figaro
Mizân
Mürüvvet
Takvim-i Vekayi
Tasvir-i Efkâr
Tercüman-ı Ahvâl
Tercümân-ı Hakîkat
Vatan