CUMHURİYET DÖNEMİ RİZE İDARE TARİHİ

Osmanlı döneminde Trabzon’un bir kazası olan Rize, 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi’nden sonra sancak merkezi yapılmış ve 1924’te mutasarrıflıklarınvilayetlere dönüştürülmesi çalışmalarının ardından il olmuştur. Vilayet olduğutarihten günümüze kadar geçen süreçte pek çok idari değişiklik yaşayan Rize’ninkimi zaman sınırları büyümüş kimi zaman küçülmüştür. Sınırlarının en genişolduğu dönem 1933’te Artvin vilayeti ile birleşip Rize merkezli Çoruh vilayetininkurulduğu dönemdir. Vilayette çokça ihtiyaç duyulan bucak ve ilçe teşkilatları1940’lardan sonra peyderpey kurulmaya başlanmıştır. Bu çalışmada, 1923’tengünümüze kadar ki Rize idari tarihi, idari taksimat açısından ele alınmaktadır.Çalışmada ağırlıklı olarak birinci el kaynaklardan faydalanılmıştır.

THE ADMINISTRATIVE HISTORY OF RİZE REPUBLICAN DURING ERA

Rize, an accident of Trabzon in the Ottoman period, was made the sanjak center after the Ottoman-Russian War of 1877-1878 and became a province after the work of transforming the mutasarities into the provinces in 1924. Rize, which has experienced many administrative changes since the time of the province until the day, sometimes the borders have grown and sometimes shrunk. The largest period of its boundaries was the period in 1933 when the province of Coruh merged with the province of Artvin and the center of Rize. After the 1940s, peyderpey was started to be established. In this study, the administrative history of Rize from 1923 to the present day is taken up in terms of administrative division. The study was mainly based on first hand sources.

PDF

___

Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi
Başbakanlık Osmanlı Arşivi
Başbakanlık İstatistik Genel Direktörlüğü (BİGD) (1935). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı Çoruh Vilayeti, C. 15, Hüsnütabiat Basımevi, İstanbul.
BİGD (t.y.). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı.
Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü (BİGM) (t.y.). 21.10.1945 Genel Nüfus Sayımı.
BİGM (1961). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı, Yayın No: 412, Ankara.
Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü (BİUM) (1928). Ehsabi Yıllığı, Yayın No: 4, C. 1, Cumhuriyet Matbaası, İstanbul.
BİUM (1954). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı, Yayın No: 359, Ankara.
Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (BDİE) (1963). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı, Yayın No: 444, Ankara.
BDİE (1973). Genel Nüfus Sayımı 25.10.1970 Rize İli, Yayın No: 690, DİE Matbaası, Ankara.
BDİE (1979). Genel Nüfus Sayımı 26.10.1975 İli: Rize, Yayın No: 843, DİE Matbaası, Ankara.
BDİE (1983). 12.10.1980 Genel Nüfus Sayımı Rize, Yayın No: 990-28, DİE Matbaası, Ankara.
BDİE (1989). Genel Nüfus Sayımı 20.10.1985, DİE Matbaası, Yayın No: 1237, Ankara.
BDİE (1993). 1990 Genel Nüfus Sayımı İli: Rize, Yayın No: 1556, DİE Matbaası, Ankara.
BDİE (2002). 2000 Genel Nüfus Sayımı Rize, Yayın No: 2593, Ankara.
Dahiliye Vekâleti (1928). “Tamimler”, İdare, 1 (7), Teşrini evvel, 10.
Dahiliye Vekâleti (1959). Rize Vilâyeti, Sayı: 2, Harita Umum Müdürlüğü Basımevi.
Devlet Salnamesi 1926-1927 (t.y.).
Devlet Salnamesi 1927-1928 (t.y.).
Devlet Yıllığı 1928-1929 (1929). İstanbul.
TBMM Tutanak Dergisi (TD) (1945). Dönem 7, C. 18, Birleşim 78.
TBMM TD (1947). D. 8, C. 6, B. 71.
TBMM TD (1952). D. 9, C.16, B. 84.
TBMM TD (1953). D. 9, C. 25, B. 10.
TBMM Zabıt Ceridesi (ZC) (R.1339). D. 1, C. 27, B. 181.
TBMM ZC (1957). D. 10, C. 20, B. 83.
Trabzon Vilayet Salnamesi (H. 1287). C. 2, Trabzon Vilayet Matbaası, Trabzon.
Trabzon Vilayet Salnamesi (H. 1296). C. 11, Trabzon Vilayet Matbaası, Trabzon.
Trabzon Vilayet Salnamesi (H. 1305). C. 13, Trabzon Vilayet Matbaası, Trabzon.
Cumhuriyet
Çoruh
İstikbal
Rize
Zümrüt Rize
Rize İl Özel İdaresi
Rize Merkez İlçe Seçim Kurulu Başkanlığı
1967 Rize İl Yıllığı (1968). Önder Matbaa, Ankara.
1973 Rize İl Yıllığı (t.y.). Tisa Matbaası.
Ak, O. N. (2008). Rize’nin Yönetim Tarihi, No: 3, Çınar Eğitim, Kültür ve Yardımlaşma Derneği Yayınları, Rize.
Arer, R. (1969). Rize, Çoker Matbaası, İstanbul.
Bulut, E. Ç. (2013). Doğu Karadeniz Bölgesinin İdari Tarihi (1923-1950), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
CHP 1936 İl Kongreleri (1937).
CHP Büyük Kurultayına Sunulan Vilâyet Kongreleri Dilekleri Hulasası (1939). Ankara.
CHP 1940 Kongre Dilekleri (t.y.). CHP Genel Sekreterliği Yayınları, Ankara.
Coşkun, O. (2013). Doğu Karadeniz Yer Adları ve Söz Varlığı, Çatı Kitapları, İstanbul.
Demirel, M. (2009). “Artvin ve Batum Göçmenleri (1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’ndan Sonra)”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Erzurum, (40), 317-340.
Gök, N. (2008). “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler” Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi (41), 89-104.
Güvelioğlu, İ. G. (2002). İyidere Tarihi, İyidere Kaymakamlığı Kültür Yayınları, İstanbul.
Güvelioğlu, İ. G. (2007), Bir Köy Monografisi Rize-Kalkandere Hüseyinhoca Köyü, İstanbul.
Güvelioğlu, İ. G. (2016). Hüseyin Efendi ve Karadere/Rize Medresesi, REVAK, Rize Kitapları 13, İstanbul.
Haklı Bir Dava Güneyce İlçesi İlçe Olarak Yerinde Kalmalıdır (1952). Ankara.
İspir, İ. (1969). Rize İli Yakın Çevre İncelemeleri, No:2, Türkiyem Yayınları, Ankara.
Karlıklı, Y. (2000). “1945 Anayasası ve Türk Hukuk Diline Katkısı”, İdare Hukuku ve İlimler Dergisi, 13 (1), 216-221.
Küçükuğurlu, M. (2009). “Türkiye’de Livaların Vilâyete Dönüştürülmesi”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, (10), 23-50.
Özdiş, H. (2005). “Vadide İktidar Oyunları: Of’ta Hakimiyet Mücadelesi”, Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 6 (6), 59-79.
Özgül Yayınları Kurulu (t.y.). İlimiz Rize, Özgül Yayınları, Isparta.
“Rize”, Yurt Ansiklopedisi (1982-1983), C.9, Anadolu Yayıncılık, İstanbul, s. 6340- 6437.
Saklı, A. R. (2008). Türk Çayının Dünü ve Bugünü, Kaknüs Yayınları, İstanbul.
Sezen, T. (2006). Osmanlı Yer Adları, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Yayın Nu: 21, Ankara.
Taşpınar, A. (2004). Rize Tarihi, Rize Ticaret Borsası, Rize.
Taymas, A. (1950). Yeşil Rize ve İli, Doğuş Matbaası, Ankara.
TBMM, https://www.tbmm.gov.tr
İçişleri Bakanlığı, www.e-icisleri.gov.tr