17-19. YÜZYILLARDA TOKAT’IN SOSYO-EKONOMİK YAPISI

1071 yılındaki Malazgirt Zaferi sonrasında Emir Danişmend’in şehrifethetmesiyle beraber Türk hâkimiyetine giren Tokat, sonraki yüzyıllarda Selçuklu,İlhanlı ve Eretna devletlerinin idaresinde kalmıştır. 1398 yılında ise Osmanlıİmparatorluğu topraklarına dâhil edilmiş, uzunca bir süre Sivas vilayetine bağlı birkaza olarak varlığını sürdürmüştür.Bu çalışmada amaç, bugün artık Türkiye’nin sosyo-ekonomik bakımdanönemli şehirleri arasında görülmeyen Tokat’ın zengin tarihi birikimi içerisinde belkide en müreffeh dönemlerini yaşadığı, fakat diğer taraftan Osmanlı tarih yazınındaİmparatorluğun durgunluk ve gerileme süreci olarak nitelendirilen bir zamandiliminde iç ve dış ticarete yaptığı katkıları ortaya koyabilmektir. Zira şehrin tarihtesahip olduğu iktisadi dinamiklerin vurgulanması sayesinde, taşıdığı potansiyelingünümüzde uygulanacak yerel kalkınma politikalarının muhteviyatına katkıdabulunabileceği düşünülmektedir. Çalışmada büyük ölçüde Tokat ve Osmanlı tarihiile ilgili ikincil kaynaklardan yararlanılmıştır. Elde edilen bulgulara göre Tokat’ın17-19 yüzyıllarda, bakır ürünleri, ham ipek işçiliği, yazma ve basma gibi dokumaürünlerinden meydana gelen karakteristik üretim yapısı ile hem iç hem de dışticaretin gelişiminde olumlu etkiler yarattığı görülmektedir. Dolayısıyla şehrin,devletin gelir yaratma konusunda sıkıntılar yaşadığı, mali bakımdan zorluklariçerisinde geçen ve bütün bunlarla beraber iç karışıklıkların da giderek arttığı bir zaman diliminde ülke ekonomisine büyük katkılar sağladığını söylemekmümkündür. Yine söz konusu dönemde Tokat, nüfusu, meslek gruplarınınçeşitliliği ve jeopolitik konumunun ticaret yolları açısından ihtiva ettiği önemlede bu gelişmişlik seviyesini sürdüren bir yapıya kavuşmuştur. Sayılan iktisadiözelliklerin meydana getirdiği müreffeh yapı Tokat’a, o dönemlerde şehri ziyareteden yerli/yabancı birçok seyyahın anılarında övgüyle bahsettiği bir yerleşimbirimi olma hüviyetini de kazandırmıştır.

SOCIO-ECONOMIC STRUCTURE OF TOKAT IN 17-19 CENTURIES

Tokat entered Turkish domination with Emir Danişmend’s conquest of city after Malazgirt Victory in 1071 and stayed in states of Seljuq, Ilkhanid and Eretna administration in following centuries. In 1398 it was included in the territory of the Ottoman Empire and continued its existence as a district connected to the Sivas province for a long time. The purpose of this study, although today Tokat isn’t considered among Turkey’s socioeconomically important cities, introduce the contributions of city on domestic and foreign trades in period when perhaps living most prosperous of it’s rich history and is named stagnation and decline in Ottoman history writing. Because it is thought that owing to emphasis of the economic dynamics that the city has in history and it’s potantial can contribute to the content of local development policies to be implemented today. The secondary sources about the history of Tokat and Ottoman Empire has used in this study. According to obtained results, it has seen that Tokat created positive effects on domestic and foreign trades with it’s characteristic production structure that formed by copper products, raw silk workmanship, woven products like yazma and basma. So, it is possible to say that the city provided great economic contributions in the period when the government experienced difficulties in generating income,passing through in financial difficulties, and with all these, internal disorders are increasing ever. And in this period Tokat got a structure that sustain to this level of development by diversity of occupation groups and the importance of geopolitical location in point of trade roads. The prosperous structure formed by these economic features has also given Tokat to being a settlement unit where praised in many local and foreign travelers’ memories who visited the city in that period.

___

  • Abacı, N. (1994). 1812 Tarihli Şer›iyye Siciline Göre 19. Yüzyılın Başında Tokat Şehrinin Sosyo-Ekonomik Durumu. (Yüksek Lisans Tezi). Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Açıkel, A. (2004). Tokat Sancağının İdari Durumu ve Nüfus Yapısı (1880-1907). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi.14(2): 331-359.
  • (2012). Tokat. İslam Ansiklopedisi içinde (C.41, ss.219-223). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı
  • Afyoncu, E. (2014). Osmanlı Döneminde Tokat. Tokat Tarihi ve Kültürü Sempozyumu Kitabı Cilt I (ss. 17-24), Gaziosmanpaşa Üniversitesi. Tokat. 25-26 Eylül 2014.
  • Aktaş, E. (2009). XIX. Yüzyılın Son Çeyreğinde Tokat Sancağı. (Yüksek Lisans Tezi). Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Barkan, Ö. L. (1970). Research on the Ottoman Fiscal Surveys. Studies in the Economic History of the Middle East. 163-171.
  • Beşirli, M. (2005). Orta Karadeniz Kentleri Tarihi: Tokat: 1771-1853. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Matbaası.
  • (2004). Tokat Bakır Kalhânesi’nin Yönetimi (1793-1853). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi.14(1): 229-258.
  • (2015). XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Tokat Şehrinde Sosyal ve Ekonomik Hayata Dair Bazı Tespitler: Çay-ı Müslim ve Çay-ı Zımmî Mahalleleri Örneği. Tokat Tarihi ve Kültürü Sempozyumu Bildiriler Kitabı içinde (ss.271-284). Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi.
  • Cinlioğlu, H. T. (1950). Osmanlılar Zamanında Tokat (II. Cilt). Tokat: Tokat Matbaası. Cuinet, V. (1892). La Turquie D’asie [Elektronik Sürüm]. Paris.
  • Çelik, N. B. (2008). Tereke Defterlerine Göre II. Mahmut Döneminde Tokat’ın Sosyal ve Ekonomik Yapısı. (Yüksek Lisans Tezi). Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Çiçek, H. (2006). Tokat Merkez Sancağı’nın Sosyo-Ekonomik Yorumu (1800- 1850). (Yüksek Lisans Tezi). Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Dağlı, Y., Kahraman, S. A. ve Sezgin, İ. (2001). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi (V. Kısım). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
  • de Tournefort, J. P. (2005). Tournefort Seyahatnamesi (II. cilt). Çev. Teoman Tunçdoğan. İstanbul: Kitap Yayınevi.
  • Genç, M. (2017). Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
  • Keskin, Y. M.. (1999). XX. Yüzyılda Tokat’ın Sosyal ve Kültürel Yapısı. (Doktora Tezi). Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Kuş, A. (2015). Lennep’in Seyahatnamesinde Tokat’ın İktisadi Yapısı. Tokat Tarihi ve Kültürü Sempozyumu Bildiriler Kitabı içinde (ss.271-284). Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi.
  • Mert, Ö. (1991). Âyan. İslam Ansiklopedisi içinde (C.04, ss.195-198). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı
  • Özdağ, A. (2009). XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Tokat’ta Sosyo-ekonomik Yapı. (Yüksek Lisans Tezi). Niğde: Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Özgen, M. (2008). Tokat Kentinin Ticaret Mekânları 19.-20. Yüzyılda Meydan Semtinde Ticari Yaşam. Vakıflar Dergisi. (31): 141-203.
  • Özvar, E. (1999, 4-8 Ekim). XVII. Yüzyılda Osmanlı Taşra Maliyesinde Değişim: Rum Eyaletinde Hazine Defterdarlığından Tokat Voyvodalığına Geçiş. XIII. Türk Tarih Kongresi, TTK, Ankara.
  • Pakalın, M. Z. (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü (II. Cilt). İstanbul: MEB Yayınları.
  • Ramsay, W. M. (1961). Anadolu’nun Tarihî Coğrafyası [Elektronik Sürüm]. Çev. Mihri Pektaş. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
  • Şimşirgil, A. (2015). XV-XVI. Asırlarda Tokat Şehrinde İktisadî Hayat. Tarih İncelemeleri Dergisi. 10(1): 187-210.
  • Taş, H. (2007). İhtisâb Mukâta’ası Verilerinin Şehir Ekonomisi Açısından Anlamı: Ankara Örneği. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. 8(13): 409-436.
  • Taşbaş, E. (2012). XIX. Yüzyılda Tokat’ta Göçmen İskânı ve Göçmen Sevkinde Şehrin Önemi. Tokat Sempozyumu Bildiriler Kitabı içinde (ss.261-285). Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi.
  • Tavernier, J. P. (2006). Tavernier Seyahatnamesi. Çev. Teoman Tunçdoğan. İstanbul: Kitap Yayınevi.
  • Tızlak, F. (1995). Osmanlı Devletinde Ham Bakır İşletme Merkezleri Olarak Tokat ve Diyarbakır. Belleten. 59(226): 643-659.
  • Turan, O. (1946). Selçuk Kervansarayları. Belleten. 10(39): 471-496.