Millî mücadele konusu, her milletin edebiyatında olduğu gibi Azerbaycan edebiyatında da hem nazım hem de nesir türündeki eserlerde çeşitli yönleriyle ele alınır. Azerbaycan edebiyatına ait romanlarda millî mücadele konusunun daha çok yan konu, fon olarak kullanıldığı görülür. Azerbaycan edebiyatının önemli romanlarından Ali ve Nino romanı, bu anlamda dikkat çeken bir eserdir. “Kurban Said” müstear ismiyle yazılan Ali ve Nino romanının yazarının gerçek kimliği tartışma konusudur. Orijinali Almanca olup birçok dile çevirisi yapılan romanın Azerbaycan Türkçesine çevirisi 1990 yılında yapılmıştır. İlk bakışta bir aşk romanı olarak değerlendirilen Ali ve Nino; 19. yüzyılın başlarında dünyada, özellikle Kafkasya’da yaşanan tarihî olaylar, Çarlık Rusyası’nın buradaki etkileri, bu etkiler sonucu yaşanan siyasi ve kültürel çatışmalar, Azerbaycan tarihi, Azerbaycan’ın bağımsızlık mücadelesi ve dönemin siyasi yapısı hakkında önemli bilgiler veren bir romandır. Konu, iki ayrı millete ve kültüre mensup iki gencin aşk öyküsü etrafında şekillenirken yan tema olarak millî mücadele meselesine değinildiği görülür. Ali ve Nino romanı, 30 bölüm hâlinde kurgulanmıştır. Romandaki olaylar Bakü’de başlar. Asıl mekân Bakü olmakla birlikte, başka ülke ve şehirler de görülür. Bakü’den sonra millî mücadelenin ikinci sahnesi olarak Gence şehri dikkat çeker. Bu çalışmada, Azerbaycan’ın iki büyük şehri olan Bakü ve Gence’nin millî mücadele tarihimizde tuttuğu yer ve bunun Ali ve Nino romanına nasıl yansıdığı üzerinde durulacaktır.

The theme national struggle is described in different ways in both poems and novels in Azerbaijani literature just like in every nation’s literature. In the novels, it is observed that national struggle is used mostly as a subsidiary theme or background. The novel Ali and Nino is the most remarkable example in this aspect. The novel Ali and Nino that is ranked among one of the essential novels of Azerbaijani literature written under the name Kurban Said attracts attention in terms of this. The original novel was German and translated into many languages, and into Azerbaijani Turkish in 1990. The novel Ali and Nino can be considered as a love story at first, but it gives crucial information about historical occurrences happened in the world and especially in Caucasus in the early 19th century, Tsarist Russian Empire’s effects, political and cultural clashes as a result of these influences, Azerbaijan’s history, Azerbaijan’s struggle for independence, the period’s political structure. The theme is shaped around the love story of two young people that come from two different nations and cultures, as a subsidiary theme national struggle is touched upon. The novel Ali and Nino is fictionalized in 30 chapters. In the novel events begin in Baku. Although the main city is Baku, it can also be seen in other countries and cities. In this article the role of Azerbaijan’s two big cities -Baku and Ganja- play in national struggle history and its refection in the novel Ali and Nino will be analyzed.