Türkiye’de otomotiv sanayisinin kuruluş ve işleyişinde etkili olan faktörler

Bu çalışmanın amacı, Türkiye’de otomotiv sanayisinin kuruluş ve işleyişinde etkili olan faktörleri incelemektir. Çalışmada, Türkiye sanayi coğrafyası içerisinde kümelenmeye sahne olan otomotiv sanayi faaliyetlerinin yer seçiminde, otomotiv şirketlerin onlarca farklı faktörü göz önünde bulundurarak nihai kuruluş yer seçim kararı verdikleri ortaya konulmaya çalışılmıştır. Ağırlıklı olarak Marmara Bölgesinde konumlanan otomotiv sanayi faaliyetleri, kısmen Ege, Akdeniz ve İç Anadolu bölgelerinde yer almaktadır. 1950’li yılların ikinci yarısından itibaren montaja dayalı motorlu araç üretimiyle başlayan faaliyetler, başlangıçta eskiden beri köklü bir sanayi tabanına sahip olan İstanbul’da yoğunlaşırken (1955-1970), 1970’lerden itibaren Bursa’da, 1980’lerde ülkenin iç kesimlerinde (Aksaray, Eskişehir, Ankara, Adana) ve 1990’lardan sonra ise daha çok Kocaeli ve Sakarya gibi kıyıyla bağlantılı yerlerde yayılım göstermiştir. Otomobil fabrikaları, Bursa, Sakarya ve Kocaeli gibi kıyıyla bağlantılı lokasyonlarda, hafif ve ağır ticari araç fabrikaları ise daha çok iç bölgelerde yer almışlardır. Otomotiv sanayisi pazar odaklı bir sanayi kolu olduğu için, fabrikalar genellikle ihracat limanlarına bağlanan işlek ve gelişmiş karayollarının yakınlarında kurulmuşlardır. Günümüzde montaja dayalı üretimden uzaklaşarak küresel ölçekte üretim yapacak düzeye erişen otomotiv sanayi faaliyetlerinin ülke genelinde bu şekilde bir mekânsal dağılış düzeni kazanmasında çeşitli faktörlerin etkisi bulunmaktadır. Bu faktörleri pazar, ulaşım, hammadde, sermaye, işgücü, enerji, devlet politikaları ve kişisel kararlar şeklinde sıralamak mümkündür.Türkiye’de otomotiv kuruluşlarının lokasyon seçimi üzerinde her faktörün önemi görece olarak birbirinden farklı olmuştur. Bir motorlu araç fabrikası için nihai karar verilirken onlarca bireysel kararın bileşik bir sonucu olarak alınmıştır .Makalede, otomotiv sanayi kuruluşlarına özgü hazırlanan sanayi anketleri, arazi çalışmaları ve fabrika gezileri yapılarak Türkiye’de otomotiv sanayisinin kuruluş ve işleyişinde etkili olan faktörler belirlenmeye çalışılmıştır. Ayrıca, tematik haritaların hazırlanmasında, ArcGIS 10.4.1 programından faydalanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Otomotiv sanayisi, Türkiye, Pazarlama, Ulaşım, Motorlu araç üretimi

Factors that have been influential in the establishment and operation of the automotive industry in Turkey

The aim of the present study is to investigate the factors that influence the establishment and operation of the automotive industry in Turkey. The study aims to reveal that the automotive companies makes their ultimate decision regarding the establishment location considering dozens of different factors, in selecting a location for automotive industry operations, which form a cluster within the Turkish industrial geography.Having been predominantly located in the Marmara Region, the automotive industry operations also extend partly to the Aegean, Mediterranean and Central Anatolian regions. In the beginning, businesses that started the production of motor vehicles, based on assembly in the second half of the 1950s, were initially concentrated in Istanbul (1955-1970), which had a long-established industrial base, and extended to Bursa by 1970s, to the central parts of the country (Aksaray , Eskişehir, Ankara, Adana) by the 1980s, and then expanded further to areas with coastal connection, such as Kocaeli and Sakarya. Whereas automobile factories are situated in locations with coastal connections such as Bursa, Sakarya and Kocaeli, light and heavy commercial vehicle factories are mostly located in the central regions. As the automotive industry is a market-oriented industry, the factories are usually located near busy and developed highways connected to exportation ports. Today, having moved away from assembly-based production and reached a level that allows production at a global scale, the aforesaid spatial distribution pattern of the automotive industry operations throughout the country has evolved through the influence of various factors. These factors include market, transportation, raw materials, capital, labor, energy, government policies, and personal decisions. The importance of each factor on the choice of the location of individual automotive companies in Turkey has been relatively different from each other. The composite outcome of dozens of individual decisions has led to a decision for the location of each motor vehicle factory. The research for the purposes of the article included industry surveys customized for the automotive industry organizations, field studies, and factory visits with an aim to define the factors that have been influential in the establishment and operation of the automotive industry in Turkey. İn addition, through the Argis program, various thematic maps were created.

PDF

___

Daldal, O, (1966). Türkiye’nin Otomobil İhtiyacı ve Türkiye’de Otomotiv Endüstrisi. İstanbul Teknik Üniversitesi, Makine Fakültesi, Motorlar Enstitüsü Yayınları, İstanbul. Darkot, B. (1963). Beş Yıllık Kalkınma Planı Üzerine Düşünceler, İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 13: 1-13.
Drucker, P. (1946). The Concept of the Corporation. New York: John Days.
Estall, R.C, Buchanan. R, O. (1962). Industrial Activity and Economic Geography. Hutchinson University Library, London.
Ford-Otosan Sürdürülebilirlik Raporu, 2015
Harvey, D. (2015). On Yedi Çelişki ve Kapitalizmin Sonu. (Çev. Esin Soğancılar), Sel Yayıncılık. İstanbul.
Holweg M, Luo, J, Oliver, N, (2005). The Past, Present And Future Of China’s Automotive Industry: Avalue Chain Perspective. UNIDO’s Global Value Chain Project.
Hurley, P, N .(1959. The Automotive Industry: A Study in Industrial Location. Land Economics, 35: 1-14.
Kaygalak, İ. (2010). Türkiye’de Sanayi Kümelenmesi ve Sanayinin Yer Seçimindeki Yeni Eğilimler. TÜCAUM VI. Coğrafya Sempozyumu Bildirililer Kitabı.
Knowles, M, A., Wareing, B,A (1976). Economic and Social Geography. Made Simple.
Laulajainen, R., Stafford, H, .(1995) Corporate Geography: Business Location Principles and Cases. Kluwer Academic, Dordrecht.
Özeken, A, A.(1942). Sanayi Tesis Yerleri Problemi Ve Türkiye’nin Sınaî Kalkınmasında Tesis Yeri Davası. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 3-4: 344-371.
Pollard, M.(1995). İş Dünyasına Yön Verenler. Henry Ford ve Ford, (Çev: Ayşe Aydoğan). İlk Kaynak Kültür ve Sanat Ürünleri. Ankara.
Sanır, B, A.(2011). Türkiye Otomotiv Sanayi, Kuruluş ve Gelişim Sürecinde Yazılanlar, Belgeler ve Yorumlar-Bölüm:1, 1964 Yılı ve Öncesi, Ankara.
Sanver, E. (1973). Türkiye Otomotiv Sanayii. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Enstitüsü- Bitirme Tezi, İstanbul.
Timor, A. N. (2004). Japonya. Çantay Kitabevi, İstanbul.
Tümertekin, E., Özgüç, N (2016). Ekonomik Coğrafya-Küreselleşme ve Kalkınma. Çantay Kitabevi, İstanbul.
Tümertekin, E. (1969). Sanayi Coğrafyası. İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
Tümertekin, E. (1997). İstanbul’da Sanayiinde Kuruluş Yeri. İstanbul İnsan ve Mekân, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
Womack, P., J, Jones., T, D, Roos, D. (1990). Dünyayı Değiştiren Makine. Otomotiv Sanayi Derneği, İstanbul.
Yaşar, O. (2013). Türkiye’de Otomotiv Ana ve Yan Sanayi ve Marmara Bölgesi’nde Kümelenme. Turkish Studies, 8: 779-805.
Yatırım Teşvik Sistemi Yıllık Değerlendirme Raporu, (2013). Ekonomi Bakanlığı, Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü.
Yavan, N. (2006). Türkiye’de Doğrudan Yabancı Yatırımların Lokasyon Seçimi Üzerine Uygulamalı Bir Araştırma. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
Yulu, A (2018). Türkiye'de Otomotiv Sanayisinin Coğrafi Dağılışı. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi İstanbul.
Zeytinoğlu, E. (1975). Türkiye Ekonomisi. İstanbul.
https://www.taysad.org.tr/tr Son erişim 28 Ocak 2018.
https://www.tobb.org.tr/Sayfalar/AnaSayfa.php Son erişim 6 Ocak.2018.
http://www.osd.org.tr/ Son erişim 2 Şubat 2019.