Geç Osmanlı, Erken Cumhuriyet dönemi (1920-1940) Anadolucu coğrafya literatürü ve genel özellikleri

Anadoluculuk, 20. yüzyılın başında Osmanlı Devleti’nin buhranlı dönemlerinde doğmuş, Cumhuriyet’le birlikte etkinliğini sürdürmüş bir fikir hareketidir. Edebiyat başta olmak üzere felsefe, sosyoloji, tarih ve coğrafya literatürünü etkilemiştir. Eldeki çalışma 1920 ila 1940 yılları arasında bu fikir hareketiyle ortaya çıkmış, Anadolucu coğrafya yazınının tespiti ve temel özelliklerini belirleme amacındadır. Çalışma, Türkiye’de kültürel, felsefi ve siyasi fikir hareketlerinin coğrafya literatürünün gelişimine olan etkisine örnek oluşturması bakımından önem arz eder. Bu doğrultuda, Anadoluculuk akımı çerçevesinde coğrafi bilginin yeri ve rolü nedir? Akım çerçevesinde üretilen coğrafya yazını, bilgi ve yaklaşım yönüyle Türkiye coğrafya literatürüne herhangi bir katkı vermiş midir? gibi sorulara cevap aranmıştır. Anadoluculuk hareketinin yayın organları vasıtasıyla ya da münferit olarak yayımlanan Anadolucu coğrafya yazın örnekleri temel aldıkları ortak kavramlar (coğrafi ve ideolojik), kavramların oluşturduğu örüntü, akademik anlamda coğrafi bilgi düzeyleri, mekân ölçekleri ekseninde içerik analizine tabi tutulmuştur. Anadoluculuk hareketinin mekân odaklı yaklaşımı, yani Anadolu’yu toplumsal değerlerin örgütleyicisi olarak kabul etmesi, Anadolucu coğrafya literatürünün doğmasında etkilidir. Anadolu coğrafyasının bilimsel bir temelde yazılmasıyla, atıl olan vatanın tanınması ve gelişimi için alt yapı oluşturma gayesi güdülmüştür. Anadolu’yu temel alan coğrafya literatürünün, Türkiye coğrafyasına (özellikle kitaplar) yönelik çalışmaların ilk örneklerini teşkil etmesi nedeniyle, Anadolu-Türkiye eksenli monografya çalışmalarının gelişimine katkı sağladığı düşüncesini taşımaktayız. Anadolucu coğrafya yazınının burada verilen örneklerle sınırlı olamayacağı, 19. ve 20. yüzyıl geç Osmanlı ile erken Cumhuriyet dönemi coğrafya literatürünün tanınmasına bağlı olarak zamanla genişleyeceği kanaatindeyiz.

Anahtar Kelimeler:

Anadoluculuk, Coğrafya Literatürü, Coğrafya Tarihi, Anadolucu Coğrafya, Türkiye Coğrafyası

Late Ottoman, early republican period (1920-1940) anatolian geographical literature and general characteristics

Anatolianism is an intellectual movement that was born during the depression period of the Ottoman Empire at the beginning of the 20th century and continued its influence with the Republic. It influenced the literature of philosophy, sociology, history and geography, especially literature. The present study was carried out in an attempt to identify the Anatolian geographical literature and its basic characteristics which emerged along with this intellectual movement between 1920 and 1940. The study is significant in terms of exemplifying the impact of cultural, philosophical and political intellectual movements on the development of geographical literature in Turkey. Accordingly, answers to the following questions were sought: What is the place and role of geographical knowledge within the framework of the Anatolian movement? Has the geographical literature, which was generated within the framework of this movement, made any contribution to the geographical literature of Turkey in terms of information and approach? Examples of Anatolian geographical literature published individually or through the publishing organs of the Anatolianism movement were subjected to content analysis on the basis of common concepts (geographical and ideological), the pattern of concepts, the levels of geographical knowledge in academic sense, and spatial scales. The space-oriented approach of the Anatolian movement, that is, its acceptance of Anatolia as an organizer of social values, is instrumental in the emergence of Anatolian geographical literature. With the writing of Anatolian geography on a scientific basis, it was intended to create an infrastructure for the recognition and development of the idle homeland. Since the geographical literature based on Anatolia constitutes the first examples of the studies on the geography of Turkey (especially books), we believe that it will contribute to the development of Anatolian-Turkish monograph studies.We are of the opinion that Anatolian geographical literature cannot be limited to the examples given here and it will expand over time thanks to the recognition of the geographical literature of the late 19th century Ottoman and early Republican period.

Keywords:

Anatolianism, Geographical Literature, Geographical History, Anatolian Geography, Turkey Geography,

PDF

___

Akyol, İ., H. (1943). “Son Yarım Asırda Türkiye’de Coğrafya II: Meşrutiyet Devrinde Coğrafya”, Türk Coğrafya Dergisi, 2:121-136.
Anadolu Mecmuası, (2011). (Haz. Arslan Tekin, Ahmet Zeki İzgöer) Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
Arık, R., O. (1983). Coğrafyadan Vatana. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları:538, Ankara.
Arık, R., O. (1969). İdeal ve İdeoloji. Devlet Kitapları, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
Alver, K. (2001). “Anadoluculuk ve Hilmi Ziya Ülken” Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, c.III/1;133-138.
Alver, K. (2004). “Sosyolojik Açıdan Anadoluculuk” Selçuk Üniversitesi İletişim Dergisi, c.III/3;166-169.
Atabay, M. (2008). “Anadoluculuk” Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce-Milliyetçilik, İletişim Yayınları c.4;515-532.
Bayraktar, L. (2009). “Anadoluculuk”, Cumhuriyet Dönemi Türk Kültürü, Atatürk Dönemi 1920-1938, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, c.II;569-576.
Boratav, K. (2007). Türkiye İktisat Tarihi 1908-2005. İmge Kitabevi, İstanbul.
Copeaux, E. (1998). Tarih Ders Kitaplarında (1931-1993) Türk Tarih Tezinden Türk-İslam Sentezine. Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
Çetin, B. (2019). “Tarihi Coğrafya Bakımından Az Bilinen Bir Kaynak: Anadolu-İstatistikî, İktisadî ve Askerî Coğrafya (1. Cilt)” Turkish Studies Historical Analysis, DOI: 10.29228/14 Issue 4;785-805.
Çınar, M. (2007). Anadoluculuk Hareketinin Gelişimi ve Anadolucular ile Cumhuriyet Halk Partisi Arasındaki İlişkiler (1943-1950). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Yönetimi ve Siyaset Bilimi Anabilim Dalı (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara.
Çolak, M. (2008). Enver Paşa, Osmanlı-Alman İttifakı. Yeditepe Yayınevi, İstanbul.
Deren, S. (2008). “Türk Siyaset Düşüncesinde Anadolu İmgesi” Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce-Milliyetçilik, İletişim Yayınları c.4;533-540.
Durgun, S. (2018). Memalik-i Şahane’den Vatana. İletişim Yayınları, İstanbul.
Gümüşçü, O. Kodal, T. (2008). “Millî Mücadeleyi Destekleyen ve Bilinmeyen Bir Coğrafya Eseri: Anadolu” Erdem Dergisi, 52;137-182.
Hacıfettahoğlu, İ. (2016). “Erzurumlu Tarihçi Abdurrahim Şerif Beygu İhtiyar Yaşayıp Genç Ölen Büyük İnsan”. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 36;9-26.
Hacısalihoğlu, F. (2005). Türk Tarihçiliğinde Anadoluculuk Düşüncesi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Genel Türk Tarihi Anabilim Dalı (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara.
Huyugüzel, Ö., F. (2014). Necip Türkçü. Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
İhsanoğlu, E. Şeşen, R. Bekar, M.,S. Gündüz, G. Furat, A., H. (2000). Osmanlı Coğrafya Literatürü Tarihi c.I-II. (Edit. E, İhsanoğlu), İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi.
İzgi, C. (1997). Osmanlı Medreselerinde İlim. İz Yayınları c.II, İstanbul.
Karaömerlioğlu, M., A. (2018). “Türk Milliyetçiliğinde Din ve Coğrafyanın Rolü: Nurettin Topçu” Mekân ve Millet, Yunanistan ve Türkiye’nin Coğrafyalarının Oluşumu. Koç Üniversitesi Yayınları, 115-134.
Kayam, H., C. (2005). “Bir “Dönüm” Politika” Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, 08;61-91.
Necib Âsım, (2011). “Milli Bayramımız” Anadolu Mecmuası, (Haz. Arslan Tekin, Ahmet Zeki İzgöer) Türk Tarih Kurumu Basımevi, 5;179-181), Ankara.
Mehmed Halid, (2011). “Milliyetperverliğin Manası” Anadolu Mecmuası, (Haz. Arslan Tekin, Ahmet Zeki İzgöer) Türk Tarih Kurumu Basımevi, 5;361-364, Ankara.
Mehmed Halid, (2011). “Asıl Hakikat” Anadolu Mecmuası, (Haz. Arslan Tekin, Ahmet Zeki İzgöer) Türk Tarih Kurumu Basımevi, 5;323-325), Ankara.
Mehmed Halid, (2011). “Hasbihal” Anadolu Mecmuası, (Haz. Arslan Tekin, Ahmet Zeki İzgöer) Türk Tarih Kurumu Basımevi, 12;443-444, Ankara.
Remzi Oğuz, (1936). “Kitabiyat: Köycülüklerimiz III”. Dönüm Dergisi, 37;40-46.
Öngül, B. (1991). Mehmet Şeref Aykut’un Hayatı ve Eserleri Üzerine Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
Özege, M., S. (1971). Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Kataloğu, Fatih Yayınevi Matbaası, c.I-II, İstanbul.
Pamuk, Ş. (2017). “Bağımlılık ve Büyüme: Küreselleşme Çağında Osmanlı Ekonomisi, 1820-1914” Osmanlıdan Cumhuriyete Küreselleşme, İktisat Politikaları ve Büyüme, Seçme Eserler II, İş Bankası Kültür Yayınları, 3-24, İstanbul.
Pamuk, Ş. (2017). “Türkiye’de Tarım ve İktisadi Gelişme, 1880-2000” Osmanlıdan Cumhuriyete Küreselleşme, İktisat Politikaları ve Büyüme, Seçme Eserler II, İş Bankası Kültür Yayınları, 215-236, İstanbul.
Pamuk, Ş. (2019). Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi, Büyüme, Kurumlar ve Bölüşüm. İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
Şirin, F., S. (2013). “Türk Aydınının Anadolu’ya Yönelişinde Balkan Savaşları’nın Rolü” Tarih İncelemeleri Dergisi, XXVIII/2, 523-548.
Tachau, F. (1963). “The Search for National Identity Among the Turks” Die Welt des Islams, New Series, Vol. 8, Issue 3, pp. 165-176 Brill. (https://www.jstor.org/)11.10.2019.
Taeschner, F. (1928). “Osmanlılarda Coğrafya” (çev. H. Sadi Selen) İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Mecmuası, c.II;271-314.
Taş, H., İ. (2005). “Cumhuriyetin Kuruluşundan Günümüze İlköğretim II. Kademe ve Liselerde Coğrafya Dersi ve Müfredatının Değişimi” Doğu Coğrafya Dergisi, 14;311-330.
Trak, S. (1942). Türkiye’ye Ait Coğrafi Eserler Genel Bibliyografyası. Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayını, Ankara.
Toprak, Z. (1995). Türkiye’de Ekonomi ve Toplum (1908-1950) Milli İktisat-Milli Burjuvazi. Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
Türkay, C. (1958). İstanbul Kütübhanelerinde Osmanlılar Devrine Aid Türkçe-Arabca-Farsça Yazma ve Basma Coğrafya Eserleri Bibliyografyası. Maarif Vekâleti, İstanbul.
Türkay, C. (1999). Osmanlı Türklerinde Coğrafya. M.E.B. Araştırma İnceleme Dizisi, İstanbul.
Ülken, H., Z. (1979). Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. Ülken Yayınları, İstanbul.
Ülken, H., Z. (1992). Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. Ülken Yayınları, İstanbul.
Üstel, F. (1989). “Köycüler Cemiyeti” Tarih ve Toplum Aylık Ansiklopedik Dergi, İletişim Yayınları, 72;12-16, İstanbul
Üstel, F. (1993). “Türk Milliyetçiliğinde Anadolu Metaforu” Tarih ve Toplum Aylık Ansiklopedik Dergi, İletişim Yayınları, 109;51-55, İstanbul.
Üstel, F. (2004). İmparatorluktan Ulus-Devlete Türk Milliyetçiliği: Türk Ocakları (1912-1931). İletişim Yayınları, İstanbul.
Yiğit, A. Tunçel, H. (2017). 100. Yılında Türkiye’de Coğrafyacılar, Türkiye Coğrafyacı Biyografileri (1915-2015). Türk Coğrafya Kurumu Yayınları, Bilecik.
Yinanç, M., H. (1969). Milli Tarihimizin Adı. Hareket Yayınları, İstanbul.
Ziyaeddin Fahri, (2011). “Milliyet Meselesi” Anadolu Mecmuası, (Haz. Arslan Tekin, Ahmet Zeki İzgöer) Türk Tarih Kurumu Basımevi, 5;195-203, Ankara.