11983

Adapazarı’nda şehirsel büyüme süreci ve arazi kullanım değişiminin izlenmesi (1985-2019

İnsanoğlunun yerleşik hayata geçişi, mekânın doku ve fonksiyon özellikleri üzerinde değişikliklere neden olmuştur. Bu süreçte köy, kasaba ve şehir yerleşmeleri ortaya çıkmaya başlamıştır. Şehirler, zaman içerisinde bu hiyerarşide ekonomik, sosyal ve kültürel özellikleri barındıran cazibe merkezleri haline gelmiştir. Böylelikle dünya nüfusunun %55’i şehir alanlarında yaşamaya başlamıştır. Gelişmiş ülkelerde mekânın fiziksel özellikleri dikkate alınarak yapılan planlar ile şehirsel arazi daha verimli kullanılmış ve kullanılmaktadır. Buna karşın hızlı büyümenin etkisi altındaki geri kalmış ve gelişmekte olan ülkelerde şehirsel arazi plansız bir şekilde büyümüş ve büyümeye devam etmektedir. Sürdürülebilir ve akıllı şehir yönetiminin sağlanabilmesi için şehrin gelişim sürecinin takip edilmesi önem arz eder. Geçmişten günümüze şehirsel gelişimin ve arazi kullanım değişimlerinin izlenebilmesi için farklı metotlar denenmiştir. Bunlar içerisinde Uzaktan Algılama (UA) ve Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS)’nin etkili ve doğru araçlar olduğu yapılan çalışmalar ile ortaya konmuştur. Zamansal ve mekânsal değişimleri ortaya çıkarmak için farklı tarih aralıklarında alınan veriler bu teknikler ile incelenerek şehirsel arazi kullanım değişimleri, büyüme ve gelişme oranları belirlenmektedir. Mekânsal değişimlerin belirlenmesi, şehrin gelişiminde etkili olan coğrafi faktörler ile birlikte ele alındığında geleceğe yönelik yapılan planlama çalışmalarında yol gösterici olmaktadır. Bu çalışmada Adapazarı Ovası (Akova) üzerinde kurulan Adapazarı Şehri’nin 1985 yılından günümüze şehirsel gelişim süreci nesne tabanlı sınıflandırma (OBIA) tekniği ile belirlenmiş ve gelişimde etkili olan coğrafi faktörler incelenmiştir. Bu analizler ışığında 1985-2019 yılları arasında Adapazarı şehir içi arazi kullanımında yerleşim alanlarının 1979 hektardan 5713 hektara ulaşarak, 3 kat arttığı tespit edilmiştir. Bu gelişimin yoğun olarak verimli tarım arazileri üzerinde gerçekleştiği görülmüştür. Adapazarı Şehri’nde nüfus, yerleşme ve sanayi faaliyetleri dengeli ve planlı dağılmadıkça verimli arazilerin kaybı gelecekte de devam edecek bir olgudur. Bu nedenle geçmişten günümüze meydana gelen şehirsel gelişim ve bunu etkileyen coğrafi faktörlerin doğru analiz edilmesi geleceğe yönelik planlama çalışmaları için bir altyapı oluşturmaya ve kaynakların doğru aktarımına yardımcı olacaktır.

Anahtar Kelimeler:

: Adapazarı, Uzaktan Algılama, Coğrafi Bilgi Sistemleri, Arazi kullanım değişimi, Şehirsel büyüme

Monitoring urban growth and land use change detection in Adapazarı (1985-2019)

The transition to settled life has caused some changes on the texture and functional properties of natural environment. During this process, villages, towns and urban areas have begun to emerge.Within this period urban areas have become economic, social and cultural attraction centres in this hierarchy of settlements; and in today’s world 55 per cent of the population live in urban areas. In developed countries, urban land has been used more efficiently thanks to plans made considering the physical characteristics of the space. In underdeveloped and developing countries, on the contrary, urban areas have been growing fast, unplanned and without any future. Urban areas development processes have to be tracked in order to achieve a sustainable and smart city management. Until today, many different methods have been used to track city developments and land use changes. Among these methods, Remote Sensing (RS) and Geographical Information Systems (GIS) have been proven to be useful and effective tools. Urban land use changes, growths and developments can be explored by analysing data from different time periods with GIS and RS, in order to explore the temporal and spatial changes. Disclosing spatial changes along with the geographical factors that affect urban developments would be beneficial and guiding for works on future plans. In this study, the spatial development process of Adapazarı, located in Adapazarı Plain (Akova), from 1985 to present, has been revealed by using Object-Based Image Analysis (OBIA) technique and the geographical factors affecting the city development have been analysed. According to the results, the settlement areas in the urban land use of Adapazarı have risen threefold, from 1979ha to 5713ha, between 1985 and 2019 period. It has been observed that this urban development has mostly taken place on fertile farmlands. The loss of fertile lands in Adapazarı will continue in the future, if the population, settlements and industrial activities continue to spread without any balance and plan. Therefore, the accurate analyses of the urban developments from past to present and the geographical factors that affect these developments will help to build an infrastructure for future plans and more effective use of resources.

Keywords:

Adapazarı, Remote sensing, Geographic information systems, Land use change, Urban growth,

PDF

___

Arınç, K. (2014). Doğal, Beşeri, İktisadi ve Siyasal Yönleriyle Ege ve Marmara Bölgeleri. Erzurum: Eser Ofet Matbaacılık.
ASEM. (2019, Temmuz 18). Asem Hakkında. Sakarya Asem Mobilyacılar Çarşısı Web Sitesi: http://www.sakaryaasem.com/ASEMHakkinda.aspx adresinden alındı
Avcı, M. (1993). Türkiye' nin flora bölgeleri ve Anadolu Diagonali’ne coğrafi bir yaklaşım. Türk Coğrafya Dergisi Sayı:28, 225-248.
Avcı, S. (1993). Türkiye'de Şehir ve Şehirli Nüfusun Dağılışı. Türk Coğrafya Dergisi, 249-270.
Avcı, S. (2004). Şehirsel Yerleşmelerin Belirlenmesinde Kullanılan Kriterler. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi 3. Dizi, No: 9, 9-28.
Ayik, U., & Avcı, S. (2018). İstanbul’da Sanayisizleşme: Coğrafi Bir Bakış. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 65, 505-523.
Butler, K. (2013, 07 24). ESRI Band Combination. 05 10, 2019 tarihinde https://www.esri.com/arcgis-blog/products/product/imagery/band-combinations-for-landsat-8/ adresinden alındı
Darkot, B. (1967). Şehir ayrımında nüfus ve fonksiyon kriterleri. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi Sayı:16, 3-8.
Denker-Tolun, B. (1976). Şehiriçi Arazi Kullanışı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları.
DİE. (1975). Genel Nüfus Sayımı 1975. Ankara.
DİE. (1985). Genel Nüfus Sayımı 1985. Ankara.
DİE. (1990). Genel Nüfus Sayımı 1990. Ankara.
Doğanay, H. (2014). Türkiye Beşeri Coğrafyası. Ankara: Pegem Akademi.
Doldur, H. (2003). Tarımdan Sanayiye Bir Ova Şehri: Adapazarı. İstanbul: Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktaro Tezi.
Döker, M. F. (2012). İstanbul Kentsel Büyüme Sürecinin Belirlenmesi, İzlenmesi ve Modellenmesi. Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Anabilim Dalı, İstanbul.
Döker, M. F. (2018). Sakarya'nın Yerleşme Coğrafyası. C. İkiel içinde, Sakarya'nın Fiziki, Beşeri ve İktisadi Coğrafya Özellikleri (s. 355-419). Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları No:190.
Döker, M. F., Kaçmaz, M., & İkiel, C. (2018). Sakarya'da Nüfusun Gelişimi ve Dağılışı . İstanbul: Yeni Anadolu Yayıncılık.
Dutucu, A. A. (2018). Sakarya'nın Hidrografik Özellikler. C. İKİEL içinde, Sakarya'nın Fiziki Beşeri ve İktisadi Coğrafyası (s. 221-247). Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları No:190.
Erol, O. (1993). Ayrıntılı Jeomorfoloi Haritaları Çizim Yöntemleri. İ.Ü. Deniz Bilimleri ve Cografya Enstitüsü Bülteni, 19-38.
Eröz, M., & Alpan, S. (1968). Adapazarı Tarihçesi ve Sakarya Coğrafyası. İstanbul - Adapazarı: Sakarya Sosyal Araştırma Merkezi (SSAM).
Erturaç, K. (2018). Sakarya'nın Jeolojik Özellikleri. C. İkiel içinde, Sakarya'nın Fiziki, Beşeri ve İktisadi Coğrafya Özellikleri (s. 126-178). Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları No:190.
Garipağaoğlu, N. (2010). Türkiye’De Kentleşmenin, Kent Sayısı, Kentli Nüfus Kriterlerine Göre İncelenmesi ve Coğrafi Dağılışı. Marmara Coğrafya Dergisi Sayı: 22, 1-42.
Göney, S. (1977). Şehir Coğrafyası. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayını.
Hayır, M. (2005). Sakarya'da Sanayi Faaliyetleri ve Özellikleri. Kentsel Ekonomik Araştırmalar Sempozyumu (s. 157-176). Denizli: Devlet Planlama Teşkilat.
Herold, M. (2003). The spatiotemporal form of urban growth: measurement, analysis and modeling. Remote Sensing of Environment , 286-302.
İkiel, C. (1998). Türkiye Fiziki Coğrafyasına Genel Bir Bakış. Yeni Türkiye Dergisi, 104-115.
İkiel, C. (2018). Sakarya'nın Sanayi Özellikleri. C. İkiel içinde, Sakarya'nın Fiziki, Beşeri Ve İktisadi Coğrafya Özellikleri (s. 545-555). Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları No:190.
İkiel, C., & Kaymaz, B. (2005). Adapazarın'da İklim Koşullarının Mısır Yetiştiriciliğine Etkisi. Ulusal Coğrafya Kongresi. İSTANBUL.
Im, J., Jensen, J. R., & Tullis, J. A. (2008). Object-based change detection using correlationimage analysis and image segmentation techniques. International Journal of Remote, 399-423.
İnandık, H. (1955). Adapazarı Bölgesinin İklimi ve Bitki Örtüsü. Türk Coğrafya Dergisi, 125-140.
Ishtiaque, A., Shrestha, M., & Chhetri, N. (2017). Rapid Urban Growth in the Kathmandu Valley, Nepal: Monitoring Land Use Land Cover Dynamics of a Himalayan City with Landsat Imageries. Environments, 2-16. doi:https://doi.org/10.3390/environments4040072
Işık, Ş. (2005). Türkiye'de kentleşme ve kentleşme modelleri. Ege Coğrafya Dergisi, 57-71.
Jat, M. K., Garg, P. K., & Khare, D. (2008). Monitoring and modelling of urban sprawl using remote sensing and GIS techniques. International Journal of Applied Earth Observation and Geoinformation, 26-43.
Karakuzulu, Z., & Arıcı, F. (2018). Sakarya'nın Tarım ve Hayvancılık Özellikleri. C. İkiel içinde, Sakarya'nın Fiziki, Beşeri ve İktisadi Coğrafya Özellikleri (s. 461-513). Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları No:190.
Keleş, R. (1978). Türkiye'de Şehirleşme, Konut ve Gecekondu. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
Kilberg, D., Martin, M., & Bauer, M. (2011). Digital classification and mapping of urban tree cover: city of St. Paul. Saint Paul: Remote Sensing and Geospatial Analysis Laboratory.
Kırlangıçoğlu, C. (2018). Sakarya'nın Ulaşım Özellikleri. C. İkiel içinde, Sakarya'nın Fiziki, Beşeri ve İktisadi Coğrafya Özellikleri (s. 605-631). Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları No:190.
Koç, D. E. (2018). Sakarya'nın Bitki Örtüsü Özellikleri. C. İkiel içinde, Sakarya'nın Beşeri, Fiziki ve İktisadiCoğrafya Özellikleri (s. 287-317). Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları No:190.
Lee, J. Y., & Warner, T. A. (2006). Segment based image classification. International Journal of Remote Sensing, 3403-3412.
Lu, D., & Weng, Q. (2007). A survey of image classification methods and techniques for improving classification performance. International Journal of Remote Sensing(28:5), 823-870. doi:https://doi.org/10.1080/01431160600746456
Lu, D., Hetrick, S., & Moran, E. (2010). Land Cover Classification in a Complex Urban-Rural Landscape with QuickBird Imagery. Photogrammetric Engineering & Remote Sensing, 1159–1168. doi:10.14358/PERS.76.10.1159
Myint, S., Gober, P., Brazel, A., Grossman-Clarke, S., & Weng, Q. (2011, 5 15). Per-pixel vs. object-based classification of urban land cover extraction using high spatial resolution imagery. Remote Sensing of Environment, 115(5), 1145-1161.
Özer, İ. (2004). Kentleşme Kentlileşme ve Kentsel Değişme. Bursa: Ekin Kitabevi.
Özşahin, E. (2014). CBS Kullanılarak Şehir ve Jeomorfoloji Arasındaki İlişkinin İncelenmesi: Tekirdağ Şehri Örneği. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 93-122.
Öztürk, Y. (2018). Osmanlı Tarihinde Ada Kazası. C. İkiel içinde, Sakarya'nın Beşeri, Fiziki ve İktisadiCoğrafya Özellikleri (s. 19-87). Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları No:190.
Pustu, Y. (2006). Küreselleşme Sürecinde Kent “Antik Site’den Dünya Kentine. Sayıştay Dergisi, 129-151.
Sakarya Valiliği. (2011). Sakarya İl Çevre Durum Raporu. Sakarya: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı.
Schowengerdt, R. A. (2007). Remote Sensing: Models and Methods for Image Processing. London: Elsevier.
Sokhi, B. S., Sharma, N., & Uttarwar, P. (1989). Satellite remote sensing in urban sprawl mapping & monitoring a case study of Delhi. Journal of the Indian Society of Remote Sensing, 57-69. doi:https://doi.org/10.1007/BF02995831
Stow, D., Lopez, A., Lippitt, C., Hinton, S., & Weeks, J. (2007). Object-based classification of residential land use within Accra, Ghana based on QuickBird satellite data. International Journal of Remote Sensing(28), 5167−5173.
Sun, H. (2007). Modeling Urban Land Use Change and Urban Sprawl: Calgary, Alberta, Canada. Networks and Spatial Economics, 353-376. doi:https://doi.org/10.1007/s11067-007-9030-y
Tanoğlu, A. (1969). Beşeri Coğrafya Nüfus ve Yerleşme. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları.
Timur, E., & Aksay, A. (2002b). 1:100 000 ölçekli Türkiye Jeoloji Haritaları, No:31. Adapazarı G-24 paftası. Ankara: MTA Jeoloji Etüdleri Dairesi.
Tuncel, M. (1988). Adapazarı. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.
Tuncel, M. (2005). Adapazarı Yöresinin Coğrafyası. M. Demir içinde, Sakarya İli Tarihi (s. 1-10). Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları .
Tümertekin, E., & Özgüç, N. (2011). Beşeri Coğrafya; İnsan-Kültür-Mekan. İstanbul: Çantay Kitabevi.
Unat, K. (2018). 1943 Adapazarı-Hendek Depremi ve Yankıları. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi Sayı: 63, 365-386.
Ustaoğlu, B. (2018). Sakarya'nın İklim Özellikleri. İ. Cercis içinde, Sakarya'nın Fiziki Beşeri ve İktisadi Coğrafya Özellikleri (s. 165-216). Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları No:190.
Wang, K. (2008). PCA‐based land‐use change detection and analysis using multitemporal and multisensor satellite data. International Journal of Remote Sensing, 4823–4838. doi:10.1080/01431160801950162
Yaşa, R. (2018). Sakarya’nın Tarihi Coğrafyası. C. İkiel içinde, Sakarya'nın Beşeri, Fiziki ve İktisadiCoğrafya Özellikleri (s. 1-19). Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları No:190.