Türkiye’de sağlık İnanç modeli ile yapılmış araştırmaların değerlendirilmesi

Özet: Bu çalışmanın amacı, Türkiye’de Sağlık İnanç Modeli ile yapılmış araştırmaları sistematik bir yaklaşımla incelemek ve gelecekte koruyucu sağlık davranışlarının açıklanması için yapılacak etkinliklerin planlanmasında yararlı olabilecek sonuçları paylaşmaktır. Çalışma tanımlayıcı bir çalışma olup, koruyucu sağlık davranışının gerçekleştirilmesini belirleyen inançlar, Sağlık İnanç Modeli (SİM) bileşenleri yönünden değerlendirilmiştir. Türkçe veri tabanları “Sağlık İnanç Modeli” anahtar sözcüğü girilerek taranmış ve araştırmalar sistematik bir yaklaşımla incelenmiştir. Bu model ile ilgili sekiz araştırma yapıldığı belirlenmiş ve araştırmaların tamamına ulaşılmıştır. Bu araştırmalarda model, kendi kendine meme muayenesi uygulaması, mamogram çektirilmesi, diyabet ile ilgili uygulamaları yararlı bulma, osteoporozun önlenmesi, ebeveynlerin sağlıkla ilgili inançlarının çocuklarının sağlığı üzerindeki etkilerinin incelenmesi olmak üzere çeşitli koruyucu sağlık davranışlarının açıklanmasında kullanılmıştır. Araştırmaların dördü geçerlik/güvenirlik araştırmasıdır. Geri kalan dört araştırmanın ikisinde, modelin bütün bileşenleri kullanılmıştır. Koruyucu sağlık davranışlarının gerçekleştirilmesini belirleyen inançların açıklanmasında bu modelin kullanılmasının yararlı olacağı düşünülmüştür.

The evaluation of the researches in the health belief model in Turkey

Abstract: The purpose of this study was to examine the researches on the Health Belief Model in Turkey, in a systematic framework and to share the strengths and weaknesses of the results in order to reveal the issues which provide useful outcomes in designing interventions of preventive health behaviours in future. The study was descriptive in design and the performance of preventive health behaviours were evaluated in perspective of the Health Belief Model. Turkish databases were searched by entering the key word of “Health Belief Model”. It was revealed that eight researches were conducted in Turkey and all of them were accessed. In these researches, the model was used to explain preventive health behaviours such as breast self-examination, mammography screening, finding practices of diabetes care beneficial, prevention of osteoporosis, and parental beliefs influencing the health of their children. The four of these researches were validity/reliability studies. In the two researches of remaining four of them all constructs of the model were used. This model is recommended to be used in explaining the beliefs of preventive health behaviours.

___

  • 1. Janz NK, Champion VL, Strecher VJ. The Health Belief Model. Eds: Glanz K, Rimer BK, Lewis FM. Health Behavior and Health Education. 3rd edition. San Fransisco: Jossey- Boss; 2002. p. 45-66.
  • 2. Hochbaum GM. Public Participation in Medical Screening Programs: A Sociopsyhologicial Study. PHS publication no. 572. Washington D.C.: Government Printing Office; 1958. p. 36.
  • 3. Rosenstock IM. What Resarch in Motivation Suggests for Public Health. American Journal of Public Health. 1960; 50: 295-301.
  • 4. Nahcivan ÖN, Seçginli S. Meme Kanserinde Erken Tanıya Yönelik Tutum ve Davranışlar; Bir Rehber Olarak Sağlık İnanç Modelinin Kullanımı. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi. 2003; 7: 33- 37.
  • 5. Grubbs LM, Tabano M. Use of Sunscreen in Health Care Professionals: The Health Belief Model. Cancer Nursing. 2000; 23: 164-167.
  • 6. Baltaş Z. Sağlık Psikolojisi. Halk Sağlığında Davranış Bilimleri. 2000; İstanbul, Remzi Kitapevi.
  • 7. Conner M, Norman P. The Health Belief Model. Eds Conner M, Norman P. Predicting Health Behavior Research and Practice. 1st edition. Philedelphia: Open Universty Press; 2001. p. 47- 69.
  • 8. Mullen PD, Hersey JC, Iverson DC. (1987). Health Behavior Models Compared. Social Science Medicine. 1987; 24: 973-981.
  • 9. Weinstein ND. Testing Four Competing Theories of Health Protective Behavior. Health Psychology. 1993; 12:324- 333
  • 10. Gökdoğan F, Akıncı F. Bolu'da Yaşayan Diyabetlilerin Sağlık ve Hastalıklarını Algılamaları ile Uygulamaları. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi. 2001; 5:10-17.
  • 11. Karayurt Ö. Champion Sağlık İnanç Modeli Ölçeği'nin Türkiye İçin Uyarlanması ve Kendi Kendine Meme Muayenesi Uygulama Sıklığını Etkileyen Faktörlerin İncelenmesi. (2003); Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Cerrahi Hastalıklar Hemşireliği Anabilim Dalı Programı Doktora Tezi, İzmir.
  • 12. Kır E. Diyabetli Hastaların Sağlık İnançlarının Bakımlarına Olan Etkilerinin İncelenmesi. 2003; Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Hemşirelik Anabilim Dalı Programı Yüksek Lisans Tezi, Bolu.
  • 13. Kılıç D, Erici B. Osteoporoz Sağlık İnanç Ölçeği, Osteoporoz Öz Etkililik/ Yeterlilik Ölçeği ve Osteoporoz Bilgi Testi'nin Geçerlik ve Güvenirliği. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 2004; 7: 1-15.
  • 14. Kim A, Horan C, Gendler B. Development and evaluation of the osteoporosis health belief scale. Research in Nursing Health. 1991; 14: 155-163.
  • 15. Sunmaz D. Ebeveyn Sağlık İnanç Ölçeğinin Türkiye'deki Geçerlik ve Güvenilirlik Çalışması. 2003; Dokuz Eylül Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği, Yüksek Lisans Tezi.
  • 16. Gözüm A, Aydın I. Validation Evidence for Turkish Adaptation of Champion's Health Belief Model Scales. Canser Nursing. 2004; 27(6): 491-498.
  • 17. Seçginli S, Nahcivan ÖN. Reliability and Validity of the Breast Cancer Screening Belief Scale Among Turkish Women. Cancer Nursing. 2004; 27(3): 1-8.
  • 18. Dündar PE, Özmen D, Öztürk B, Haspolat G, Akyıldız F, Çoban S, Çakıroğlu G. The knowledge and attitudes of breast self-examination and mammography in a group of women in a rural area in western Turkey. BMC Cancer. 2006 6: 43- 56.
  • 19. Champion V, Mennon U. Predicting Mammography and Breast Self-Examination in African American Women. Cancer Nursing. 1997; 20: 315-322.
  • 20. Amen MM, Clarke VPJ. The Influence of Mothers' Health Beliefs on Use of Preventive Child Health Care Services and Mothers Perception of Children's Health Status. Issues in Comprehensive Pediatric Nursing. 2001; 24(3): 153-163.
  • 21. Sortet J, Banks S. Health beliefs of rural Appalachian women and the practice of breast self-examination. Cancer Nursing. 1997; 20: 231- 235.
  • 22. Ashton L, Karnilowicz W, Fooks D. The incidence and belief structures associated with breast selfexamination. Social Behaviour and Personality. 2001; 29: 223-230.
  • 23. Foxal, MJ, Baron CR, Houfek J. Ethnic differences in breast self-examination practice and health beliefs. Journal of Advanced Nursing. 1998; 27: 419-428.
  • 24. Petro-Nustas W, Mikhail, IB. Factors associated with breast self-examination among Jordanian women. Public Health Nursing. 2002; 19: 263-271.
  • 25 Champion VL. The relationship of breast selfexamination to health belief model variables. Research in Nursing and Health. 1987; 10: 375- 382
TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni-Cover
  • ISSN: 1303-734X
  • Yayın Aralığı: Yılda 8 Sayı
  • Başlangıç: 2002
  • Yayıncı: Gülhane Askeri Tıp Akademisi Halk Sağlığı AD.