MARX’TA İDEOLOJİ ELEŞTİRİSİ VE KAVRAMIN FARKLILAŞAN GÖRÜNÜMLERİ

İdeoloji, -Marx’ın Alman İdeolojisi eserinden önce- Hegel’in “mutlak tin” düşüncesi ve Feuerbach’ın din eleştirisi ile birlikte Marx’ın materyalist teorisinin oluşumunda başlıca rolü üstlenmiştir. İdeoloji kuramının oluşumu Hegel ve Feuerbach’ın düşünce izleğine, din eleştirisinden materyalizm eleştirisi ve bu minvaldeki argümanlara kadar uzanır. Parekh’in (1982)’de dediği gibi, Marx, maddi gerçeklikle düşünce arasında diyalektik bir ilişkiyi göstermeye çalışarak keskin ve sistematik düşüncelerin karşısında konumlanmıştır. Klasik Marksist teoride ideoloji kavramı, “üstyapı” ya dahil, din, ahlak ya da siyasi kurumlara atfedilir bir şekilde ve bu yapılarla eşdeğerlik kurulmaya çalışılarak açıklanmıştır. Bu çalışma “üstyapı” metaforu ile ideoloji arasındaki eşdeğerlik ilişkisine karşı çıkmaktadır. İdeoloji, psikolojik bir düzlemden başlayarak, maddi gerçekliğin “yanılsama” ya da “yanlış bilinç” içeren pozitif anlamından negatif anlama gelecek şekilde kullanılmıştır. Larrain, bu gibi geçişlerde ideolojinin yanlış bilinç, yanılsama ya da egemen sınıfa referans verilerek değerlendirildiğini belirtir. Fakat Marx, özellikle ideoloji sorunsalının detaylı olarak ele alındığı Alman İdeolojisi eserinde, ideolojiyi farklı bir fenomenle eşdeğer oluşumdan kaçınarak ideolojinin kurumlarla diyalektik ilişkisine önem vermiştir. Larrain’i takip ederek, bu çalışmada ideoloji kavramı dönemlere ayrılarak kavramın zaman içinde nasıl farklılaştığı sorunsallaştırılmaktadır. Marx’ta ideoloji kavramı nasıl değişip dönüşüme uğramıştır? Kavram, farklı dönemlerde hangi anlamlara gelecek şekilde kullanılmıştır? Bu çalışmada dönemleştirme yoluyla Marx’ta ideoloji kavramının basitçe yanlış bilinç, yanılsama ya da egemen güç anlamına gelmediğinin altı çizilmektedir.

THE CRITIQUE OF IDEOLOGY IN MARX AND VARIOUS ASPECTS OF THE CONCEPT

Ideology, prior to Marx’s German Ideology, has a major role in the formation of Marx’s materialist theory, with Hegel’s “absolute spirit” thought and Feuerbach’s religious criticism. The formation of the ideology theory extends to Hegel and Feuerbach’s idea themes from the religious criticism to the criticism of materialism, and thus reach to the arguments of their ideas. As Parekh (1982) points out, Marx is positioned against limited and systematic ideas by trying to show a dialectical relationship between material reality and idea. The concept of ideology in classical Marxist theory, its  included in superstructure, is explained that attributed to religion, morality, or political institutions and by trying to establish equivalence relation with these structures. The main aim of this study is to object to relationship between metaphor of superstructure and ideology. Ideology, starting a psychological level, is used in such a way that the material reality from positive meaning to negative meaning with “illusion” or “false consciousness”. Larrain indicates that like this transition the ideology is evaluated to give reference of  false consciousness, illusion or dominant class. But Marx, especially in the work of German Ideology in which the problematic of ideology is discussed in detail, cares of ideology with dialectical relation of ideology to institutions by avoiding from its formation in equivalence relation a different phenomenon. As Larrain said that, the concept of ideology in this study is distinguished into periods and how it differentiates over time is questioned. So, how did it change and transform in Marx? It is used about what meanings are in different periods? In this study, which is underlined the concept of ideology in Marx does not simply refer to false consciousness, illusion, or dominant power through periodization. 

___

  • Ahmad, A., Nimtz, A. H., & Eroğlu, C. (Der.). (2013). Marksist Klasikleri Okuma Kılavuzu. İstanbul: Yordam Yayınları.
  • Atılgan, G. (2001). Marks’ ta İdeoloji: Kapitalizmin Devrimci Bir Eleştirisinin Olanağı. Praksis Dergisi (4).
  • Barrett, M. (2004). Marx'tan Foucault'ya İdeoloji (A. Fethi, Çev.). İstanbul: Doruk Yayınları.
  • Çelik, N. B. (2005). İdeolojinin Soykütüğü: Marx ve İdeoloji. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
  • Eagleton, T. (1996). İdeoloji (M. Özcan, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
  • Kennedy, E. (1979). " Ideology" from Destutt De Tracy to Marx. Journal of the History of Ideas, 353-368.
  • Larrain, J. (1979). The Concept of Ideology: Hutchinson.
  • Larrain, J. (1983). Marxism and Ideology. London: The Macmillan Press.
  • Larrain, J. (1995). İdeoloji ve Kültürel Kimlik (N. N. Domaniç, Çev.). İstanbul: Sarmal Yayınevi.
  • Lefebvre, H. (1996). Marx'ın Sosyolojisi. İstanbul: Sorun Yayınları.
  • Mannheim, K. (2002). İdeoloji ve Ütopya (M. Okyayüz, Çev.). Ankara: Epos Yayınları.
  • Marx, K. (1979). Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı (S. Belli, Çev.). Ankara: Sol Yayınları.
  • Marx, K. (2009). Hegel'in Hukuk Felsefesinin Eleştirisi (K. Somer, Çev.). Ankara: Sol Yayınları.
  • Marx, K. (2011). Kapital (1) (A. Bilgi, Çev.). Ankara: Sol Yayınları.
  • Marx, K. (2013). 1844 El Yazmaları (M. Belge, Çev.). İstanbul: Birikim Yayınları.
  • Marx, K., & Engels, F. (1992). Alman İdeolojisi (S. Belli, Çev.). Ankara: Sol Yayınları.
  • Mclellan, D. (2005). İdeoloji (B. Yıldırım, Çev.). İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
  • Parekh, B. (1982). Marx's theory of ideology. London: Baltimore.
  • Purvis, T., & Hunt, A. (2014). Söylem, İdeoloji, Söylem, İdeoloji, Söylem, İdeoloji. Moment Dergi, 1(1).
  • Williams, R. (1990). Marksizm ve Edebiyat (E. Tarım, Çev.). İstanbul: Adam Yayınları.
  • Williams, R. (2012). Anahtar Sözcükler (S. Kılıç, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Wood, A. (2004). Karl Marx. London: Routledge.
  • Yurtsever, H. (2013). Karl Marx-Friedrich Engels: Alman İdeolojisi. İçinde A. Ahmad, A. H. Nimtz & C. Eroğlu (Der.), Marksist Klasikleri Okuma Kılavuzu. İstanbul: Yordam Yayınları.