MAREŞAL FEVZİ ÇAKMAK’IN 1946-1950 YILLARI ARASINDAKİ SİYASAL FAALİYETLERİ

Fevzi Çakmak, Türkiye’de daha çok askerî kişiliği ve faaliyetleriyle tanınmaktadır. Mareşal unvanına sahip az sayıdaki askerden birisi olması onun askerlik mesleğindeki başarısını göstermeye yetmektedir. Ankara Hükümeti’nde Milli Savunma Bakanlığı; İcra Vekilleri Heyeti Reisliği yapmıştır. Cumhuriyet döneminde 1924-1944 yılları arasında kesintisiz olarak Genelkurmay Başkanlığı yapmış olması onu ayrıca meşhur etmiştir. Ancak az bilinmekle birlikte Fevzi Paşanın çok partili dönemde siyasal hayatta da önemli bir yeri vardır. Bu çalışmada Fevzi Çakmak’ın 1946-1950 yılları arasında siyasal hayattaki faaliyetlerine ve rolüne yer verilecektir. Üzerinde durulan dönem ülkenin çok partili siyasal hayata geçiş yıllarıdır. 12 Ocak 1944 tarihinde, 68 yaşındayken isteği dışında Genelkurmay Başkanlığı’ndan emekliye sevk edilen Fevzi Çakmak büyük bir hayal kırıklığına düşmüş ve bir süre hayata karşı küskünlük içinde yaşamıştır. Makam sevgisi ve hırsına sahip olan Mareşal, o yıllarda kendisini bir köşeye atılmış ve önemsiz hissetmekteydi. Emekli edilişine karar veren Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’ye dargınlık ve kırgınlık duyguları içinde günlerini geçirdiği bir sırada, 1946 seçimlerinde DP listesinden bağımsız milletvekili seçilme teklifi almış ve bunu kabul ederek siyasal hayata atılmıştır. Daha önce CHP’den gelen milletvekilliği tekliflerini kabul etmeyen Mareşal 1946 seçimleri sırasında ve Mecliste iken CHP’ye ve İnönü’ye karşı keskin ve sert bir muhalefet yürütmüştür. Çakmak’ın 20 yıldan daha uzun süredir bir parçası olduğu CHP iktidarına karşı muhalefete geçişi keskin bir dönüşü ifade etmektedir.Hayatınınson4yılı,önce CHP’ye, sonra CHP ve DP’ye muhalefetle geçmiştir. Askerî şöhreti ve halk tarafından sevilmesinin etkisiyle 1946’da girdiği siyasette büyük bir ihtiras geliştiren Fevzi Çakmak aslında siyasal hayatın işleyişine yabancıdır. Onun bu durumu ve İnönü ile CHP’ye olan sert muhalefeti bazı siyasal akımlar ve partilerce istismar edilmiş görünmektedir. Önce DP kendisinin toplumdaki prestijinden yararlanmış, ardından sol akıma mensup bazı çevreler ona adeta bir halk hareketi başlatma misyonu yüklemek istemişlerdir. Son olarak Mareşal Çakmak, DP içinde, lider kadronun CHP iktidarına karşı muhalefetini yeterli bulmayan müfrit grupla birlikte hareket etmiş ve buradan doğan Millet Partisi’ne fahrî genel başkan olmuştur. Hayatının son iki yılını MP’de geçiren Çakmak Paşa, çok dalgalı ve gelgitli bir 4 yıllık siyasal hayat yaşamıştır. Aslında mevcut otoriteye itaatkâr bir kişilik yapısında olan Fevzi Çakmak’ın emeklilik sonrası keskin bir siyasal muhalefete kayması kişiliğine ters düşmektedir. Onu bu duruma yönelten etkenler mevki hırsı ve kendini vazgeçilmez görme duygusu gibi kişisel etkenlerdir. Lider karakterli birisi olmayışı onun siyasette başarılı olmasına engel olmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Mareşal Fevzi Çakmak, Demokrat Parti, , Millet Partisi, Muhalefet

MAREŞAL FEVZİ ÇAKMAK'S POLITICAL ACTIVITIES BETWEEN 1946-1950

Fevzi Çakmak (1876-1950) is mainly known with his Military personality and activities in Turkey. The fact that he is one of the few soldiers with the title of Marshal is enough to show his success in the Military profession. He was also noted as; the Minister of Defence in the First cabinet of the executive ministers of Turkey in 1921,the Chairman of the second cabinet of the executive ministers of Turkey, and the Chief of General Staff from 1924 and 1944 without interruption. However it is little known, Fevzi Pasha has an important role in the political life in the multi-party period as well. In 1944, Fevzi Çakmak, who did not intend to retire from the Chief of General Staff except for his request, found himself in the middle of Politics after loneliness he had lived for a short time.The study discusses Fevzi Çakmak's activities and role in the political life between1946-1950. The process of rapprochement with the Democratic Party (DP) and becoming an independent member of parliament and even the desire for him to lead the DP will be examined in the paper. Then, the activities of the Marshal that heinitiated with some circles of left-wing and abandoned in a short time in the context of human rights will be evaluated. In the meantime, the debates on how the leftist circles wanted himto launch a public movement in the country getting ridof the oppressiveness will be included. Later, the process of becoming the honorary chairman of the Nation Party (MP) formed by the people most of whom left the DP following the Marshal’s separation from the DP afte the July 12 Declaration as a result of his worsening Relations with the party will be mentioned. Fevzi Çakmak ,like the other ones who setup the MP, thought that the DP did not have enough strong opposition against the Republican People’s Party(CHP). In the last part of the paper, the political activities of Marshal Çakmak who spent the last two years of his life in the MP will be examined within the framework of character analysis and leadership features. The paper not only discusses the four-year wavy political life of Fevzi Çakmak who was seized by great ambitions and entered politics in 1946 as a result of self- confidence based on Military Reputation and the love given by the people, but it also examines the case of his being manipulated by some political currents and parties because of his personality which is unfamiliar witht he functioning of political life. How and with which motives Fevzi Çakmak, an obedient person to the legitimate and existing authority pushed himself into a strong opponent against the political staff that he had been to gether with for nearly 25 years will be examined. In that, during the election in 1946 and his presence in the Assembly, the Marshal had strong opposition against the CHP and İnönü, which did not arise from policy differences.

Keywords:

Marshal Fevzi Çakmak, Nation Party, Democratic Party, Opposition,

PDF

___

Acar, D. G. (2006). “Mareşal Fevzi Çakmak’ın Millî Mücadele, Kurtuluş Savaşı ve Atatürk’e İlişkin Konuşma, Demeç ve Söyleşileri Üzerine Bir Basın Taraması”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: XXII, Sayı: 64. 293-328.
Akın, 11.09.1947.
Atay, F. R. (1999). Çankaya. Cilt 2. Yeni Gün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık. İstanbul.
Aydemir, Ş. S. (2009). İkinci Adam, Cilt 2, Remzi Kitabevi, 5. Basım, İstanbul, 1985.
Baban, C. Politika Galerisi, Timaş Yayınları. İstanbul.
Baycan, N. (1989) “Mareşal Fevzi Çakmak”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt VI, Kasım 1989, Sayı: 16. 177-206.
Bayır, Ö. E. (2011). “Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş Sürecinde Solda Partileşme”, İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, No:45.45-72.
Çaylak, A. (2007). “1946-50 Arası Dönemde Müfrit Muhafazakar Demokratlar ve Türk Demokrasisinin Almış Olduğu Biçim”, A.Ü., SBF Dergisi, Cilt 62, Sayı 1.
Ekinci, E. B. “Denenmiş Bir Sadakat: Fevzi Çakmak’a Atatürk’ün itimadı nereden ileri geliyor?”, http://www.ekrembugraekinci.com/mmakale.asp?id=418 (Erişim Tarihi: 25.07.2019).
Erer,T. (1963),Türkiye’de Parti Kavgaları, Cilt1,Ticaret Postası Matbaası, Yay.yok, İstanbul.
Eroğul, C. (2014). Demokrat Parti, Yordam Kitap, 1. Basım, İstanbul.
Gök, H. (1997). Mareşal Fevzi Çakmak’ın Askerî ve Siyasî Faaliyetleri (1876-1950), Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara.
Gülsünler, M. E. ve Ertürk, H, A. (2012) “Demokrat Parti’nin 1946 - 1950 Yılları Arasındaki Halkla İlişkiler Stratejileri”, Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Akademik Dergisi; Cilt 7, Sayı 3, 90-99.
Hatemi, N. (2010). Mareşal Fevzi Çakmak ve Günlükleri, Yapı Kredi Yayınları, 2. Cilt, 2. Baskı, İstanbul.
Hürriyet, 10.04.2002.
Irmak, S. (1981). Atatürk’ün Çevresi, Hisarbank Kültür Yayınları.
Kabacalı, A. (1994). Türk Basınında Demokrasi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
Kudret, 08.08.1948, 13.08.1948, 09.04.1950.
Omur, S. (1965). Mareşal Çakmak’ın Askerî Dehası, Siyasi Hayatı, 2. Baskı, Sinan Matbaası ve Neşriyat Evi, İstanbul.
Milli Gazete, 31.03.2015.
Sertoğlu, M. (2016). Mareşal Fevzi Çakmak Açıklıyor, Derin Tarih Kültür Yayınları, Anlatan: Adnan Çakmak, İstanbul.
Tanin, 06.08.1946, 23.10.1946.
TBMM Zabıt Ceridesi, Dönem 8, Cilt 1.
TBMM Tutanak Dergisi, Dönem 8, Cilt 4.
Tınal, M. (2000), “Türkiye’de Bir Sivil Toplum Örgütü: İnsan Hakları Derneği (1946)”, DEÜ Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Cilt 3, Sayı 9-10, 117-121.
Toker, M. (1990). Demokrasimizin İsmet Paşalı Yılları, 1944-1973, Tek Partiden Çok Partiye- 1944-1950, Bilgi Yayınevi, 2. Basım, Ankara.
Ulus, 23.10.1946.
Uran, H. (2008). Hatıralarım (1908-1950), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
Vatan, 10.11.1947.
Yılmaz, E. (2010). “Türkiye’de Siyaset Alanının Yeniden Tanziminde İki Önemli Olay: Tan Gazetesi Baskını ve Mareşal Fevzi Çakmak’ın Ölümü”, Bartın Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 1, Sayı: 1. 61-72.