TÜRK DIŞİŞLERİ BAKANLIĞININ RAPORUNA GÖRE, HATAY MESELESİ BAĞLAMINDA 1938 TÜRKİYE-FRANSA MÜŞTEREK BEYANNAMESİNİN SURİYE, BULGAR VE YUNAN BASININA YANSIMASI

Misak-ı Milli sınırları dâhilinde olan İskenderun Sancağı 20 Ekim 1921'de TBMMHükümetinin Fransa ile yaptığı Ankara Antlaşması'na göre özel yönetimli bir statüyekavuşturulmuştur. Ortadoğu’daki manda idarelerinin bölge yönetimlerine bırakılmayabaşlamasıyla Fransa da Suriye mandasını kaldırma kararı almış, Sancak'ın yönetimini Suriyehükümetine devretmiştir. Türkiye bu gelişme karşısında özel yönetim statüsünde bulunanİskenderun Sancağı'na da bağımsızlık verilmesi amacıyla diplomatik yollara başvurmuştur.Milletler Cemiyetindeki görüşmeler sonucunda Hatay; 29 Mayıs 1937'de iç işlerinde serbest dışişlerinde Suriye'ye bağlı ve ayrı bir anayasaya sahip idare statüsü kazanmıştır.Fransa, Hatay meselesi konusunda süregelen, olumsuz tutumuna 4 Temmuz 1938'de Türkiyeile yaptığı “Müşterek Beyanname” ile son vermiştir. 1938 yılında Türkiye ile Fransa MüşterekBeyannamesini Türkiye adına Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Aras Fransa adına da AnkaraBüyükelçisi H. Ponsot beyan etmiştir. 1930 yılında iki ülke arasında yapılan anlaşmahükümlerine bağlı kalmayı taahhüt eden “Müşterek Beyanname”nin açıklanması sonrasındaYabancı basında beyanname üzerinden Hatay meselesine dair gazetelerde haberler vebaşyazılar kaleme alınmıştır. Ayrıca Türk Dış İşleri Bakanlığı Suriye Fetel Arab, Bulgar Urta veYunan Proia basınında Hatay meselesi hakkında çıkan makaleler hakkında bir raporhazırlamıştır. Bu çalışmada, Cumhuriyet Arşivi vesikaları ve Türkiye Cumhuriyeti HariciyeVekâleti tarafından hazırlanan yabancı basına ait rapor değerlendirilmiş, Yabancı kamuoyununbakış açısından Türkiye’nin Hatay politikası incelenmiştir.

Reflection of Turkish-French Joint Declaration of 1938 on The Hatay Question in Syrian, Bulgarian and Greek Press as Reported by Turkish Ministry of Foreign Affairs

The Sanjak of Alexandretta, which lies within the borders delineated in the National Pact, was conferred with a special administrative status in the Treaty of Ankara signed on October 20th, 1921 between France and the Grand National Assembly of Turkey. When the power of the mandated administrations in the Middle East started to be returned to governments in the region, France ended its claim over Syria and transferred the administration of the Sanjak to the Syrian government. Following this development, Turkey launched a diplomatic initiative demanding the independence of the Sanjak of Alexandretta, which was under a special administrative status at the time. After the deliberations of the League of Nations, on May 29th, 1937, Hatay gained a special administrative status with a separate constitution, becoming internally autonomous but externally part of Syria. France left its negative attitude in the Hatay question with the signing of the Turkish-French Joint Declaration of 1938, which was declared by Turkish Foreign Minister Tevfik Rüştü Aras and by H. Ponsot, the French Ambassador of Turkey. Following the Joint Declaration, within which both sides reiterated their commitment to the treaty signed between the two countries in 1930, articles and editorials about the Hatay question started to appear in the foreign press. Furthermore, the Turkish Ministry of Foreign Affairs prepared a report of the articles published in Syrian “Fetel Arab”, Bulgarian “Utra” and Greek “Proia” newspapers about Hatay. This study examines documents held in the State Archives of the Republic of Turkey and report prepared by the Turkish Ministry of Foreign Affairs about the Foreign press, and analyzes foreign public opinion on Turkey’s Hatay policy.

PDF

___

Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA)
Armaoğlu, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914-1995), Alkım Yayınevi, Ankara, 1995.
Atabey, Figen, “Hatay’ın Anavatana Katılma Süreci”, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, C. IV, S. 7, 2015, s. 192-209.
Atabey, Figen, “İkinci Dünya Harbi Öncesi Türk-İngiliz-Fransız Ortak Deklarasyonu”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. VII, S. 31, 2014, s. 296-304.
Atabey, Figen, 1939 Türk-İngiliz-Fransız İttifakı, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2014.
Bayur, Yusuf Hikmet, Türkiye Devletinin Dış Siyasası, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1995.
Dağıstan, Adil - Sofuoğlu, Adnan, “Arşiv Belgeleri Işığında Sancak’ın (Hatay) Bağımsızlık Sürecinin İlk Aşaması ve Türkiye”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. XXI, S. 61, 2005, s. 1-46.
Dağıstan, Adil - Sofuoğlu, Adnan, “Belgeler Işığında Bağımsız Hatay Devletini Kuruluşu ve Türkiye”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. XXI, S. 62, 2005, s. 423-452.
Duman, Olcay Özkaya, Bağımsızlığa Giden Yolda, Sancak’tan Hatay Devletine Yerel Basın ve Faaliyetleri, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara, 2019.
Erdal, İbrahim, “Atatürk Dönemi Türk-İran İlişkileri ve Sadabad Paktı”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, S. 34, 2012, s. 89-96.
Erdal, İbrahim, “Yunanistan Kamuoyunun Bakış Açısında Balkan Antantı”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, C. XXX, S. 50, 2011, s. 105-119.
Fırat, Melek - Kürkçüoğlu, Ömer, “1923-1939 Sancak (Hatay) Sorunu”, Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt I: 1919-1980, Ed. Baskın Oran, İletişim Yayınları, 7. Baskı, İstanbul, 2003, s. 281-282.
Gönlübol, Mehmet - Kürkçüoğlu, Ömer, “Atatürk Dönemi Türk Dış Politikasına Genel Bir Bakış”, Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası (Makaleler), Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara, 2010, s. 1-26.
Gönlübol, Mehmet - Sar, Cem, Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1965), Sevinç Matbaası, Ankara, 1969.
Güçlü, Yücel, The Question of the Sanjak of Alexandretta, A Study in TurkishFrench-Syrian Relations, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2001.
Kodaz, Yusuf, Hatay Sorunu, Atatürk ve Türk Kamuoyu, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2019.
Melek, Abdurrahman, Hatay Nasıl Kurtuldu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1991.
Meray, Seha L. - Olcay, Osman, Montreux Boğazlar Konferansı, TutanaklarBelgeler, Ankara Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayını, Ankara, 1976.
Payaslı, Volkan - Duman, Olcay Özkaya, “Şapka (İnkılabı) ve Din Üzerinden Verilen Hatay Bağımsızlık Mücadelesi ve Vedi Münir Karabay ve Risalesi: Şapka Giymek Haram Değil?”, Tarihin Peşinde, Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, S. 9, 2013, s. 293- 325.
Payaslı, Volkan, “Halkevlerinin Hatay’daki Faaliyetleri ve Hatay’ın Türkiye’ye Katılımı Sürecindeki Rolü Üzerine Bir Değerlendirme (1937‐1939)”, History Studies, C. III, S. 1, 2011, s. 222-229.
Payaslı, Volkan, Sancak’tan Vilayet’e Hatay (1921-1960) (Siyasal, Sosyal ve Kültürel Yönüyle), Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara, 2019.
Pehlivanlı, Hamit - Yusuf Sarınay - Hüsamettin Yıldırım, Türk Dış Politikasında Hatay (1918-1939), Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi Yayını, Ankara, 2001.
Sarınay, Yusuf, “Atatürk’ün Hatay Politikası-I (1936-1938)”, Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası (Makaleler), Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara 2010 365-431.
Soysal, İsmail, “1939 Türk-İngiliz-Fransız İttifakı”, Belleten, C. XLVI, S. 182, 1982, s. 367-414.
Soysal, İsmail, “Hatay Sorunu ve Türk–Fransız İlişkileri (1936-1939)”, Belleten, C. XLIX, S. 193, 1985, s. 367-415.
Soysal, İsmail, Tarihçeleri ve Açıklamaları ile Birlikte Türkiye’nin Siyasal Antlaşmaları (1920-1945), C. I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1989.
Sönmez, Şinasi, “İkinci Dünya Savaşı Öncesi İngiliz-Fransız-Türk İttifakı’nın Fransız Basınına Yansımaları (1939)”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk yolu Dergisi, S. 63, 2018, s. 282-285.
Topal, Coşkun, “Sancak (Hatay) Sorunu ve İkinci Dünya Savaşı Öncesi Süreçte Arap Kamuoyundaki Etkileri”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. XI, S. 2, 2019, s. 1-16.
Yamaç, Müzehher, “Fransız Arşiv Belgelerinde 23 Haziran 1939 Tarihli Türk Fransız Anlaşması”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. XXXV, S. 99, 2019, s. 215-252.
Yel, Selma, “Hatay’ın Ana Vatana İlhakının Yurt Dışı Basındaki Yansımaları”, Türkiye-Ortadoğu Uluslar Arası Dostluk ve İşbirliği Sempozyumu (3-5 Kasım 2009 Antakya-Hatay) Haz: Mukaddes Arslan, Ankara 2011, s. 189-190.
Yılmaz, Mustafa, “1923-1938 İngiliz Basınının Genel Olarak Değerlendirilmesi ve Basında Çıkan Türkiye Üzerine Yazılar İndeksi”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. X, S. 28, 1994, s. 157-159.