SOVYETLER BİRLİĞİ’NİN DAĞILMASI: KAZAKİSTAN CUMHURİYETİ’NİN BAĞIMSIZLIK SÜRECİNDE TÜRKİYEKAZAKİSTAN MÜNASEBETLERİ

Mihail Gorbaçov Başkanlığındaki Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB), 1989yılından itibaren hızlı bir dağılma sürecine girdi. Ağustos 1991’de Baltık Cumhuriyetleri veUkrayna parlamentosu bağımsızlık kararı aldılar. Ukrayna parlamentosunun bağımsızlıkkararı, 1 Aralık 1991 tarihinde halkoyuna sunularak kabul edildi. Bunun ardından Brestşehrinde bir araya gelen Rusya, Ukrayna ve Beyaz Rusya devlet başkanları, “SodrujestvoNezavisimin Gosudarts” (Bağımsız Uluslar Topluluğu-BUT) kurulmasıyla ilgili bir protokolimzaladılar. Rusya, Ukrayna ve Beyaz Rusya’nın “Bağımsız Uluslar Topluluğu” çatısı altındabirleşmeleri, uzun süredir can çekişen Sovyetler Birliği’nin sonunu hazırladı.21 Aralık 1991 tarihinde Kazakistan’ın başkenti Alma Ata’da Rusya, Ukrayna, Beyaz Rusya,Kazakistan, Kırgızistan, Türkmenistan, Özbekistan, Azerbaycan, Tacikistan, Ermenistan veMoldovya’nın katılımıyla bir zirve toplandı. Alma Ata Zirvesi’nde alınan karar üzerine,SSCB’nin tarihe karıştığı dünyaya ilan edildi.SSCB’nin dağılması, Orta Asya Türk Cumhuriyetleri için tarihi bir dönüm noktası oldu: TürkCumhuriyetleri bağımsızlıklarını kazandılar. Nursultan Nazarbayev başkanlığındakiKazakistan Cumhuriyeti de 16 Aralık 1991 tarihinde bağımsızlığını ilan etti.Türkiye Cumhuriyeti, bağımsız Türk Cumhuriyetlerini hemen tanıdı. Ardından bu ülkelerlebaşta kültürel olmak üzere çeşitli alanlarda münasebetlere başlandı. Bu çerçevedekonsolosluklar açıldı, üst düzeyde ziyaretler gerçekleştirildi. Türkiye basınında TürkCumhuriyetlerine geniş yer verildi.Makalede, öncelikle Kazakistan Cumhuriyeti’nin kuruluş sürecinde (1991-1992) TürkiyeKazakistan münasebetleri, Türk basınından (Milliyet, Cumhuriyet, Hürriyet) yararlanılarak elealınacaktır.

THE DISINTEGRATION OF SOVIET UNION: TURKEYKAZAKHSTAN RELATIONS IN INDEPENDENCE PROCESS OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN

Union of Soviet Socialist Republics (USSR) represented by Mikhail Gorbachev entered into a rapid process of disintegration since 1989. Baltic republics and the Ukraine parliament decided on independence in August, 1991. The decision of the Ukrainian parliament about independence was accepted with a referendum on December 1, 1991. Afterwards, Russia, Ukraine and Belarus presidents came together in Brest and signed a protocol on the establishment of “Sodrujestvo Nezavisimin Gosudarts” (Commonwealth of Independent Nations-BUT). The unification of Russia, Ukraine and Belarus under the roof of Commonwealth of Independent Nations has prepared the final of Soviet Union. Russia, Ukraine, Belarus, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Turkmenistan, Uzbekistan, Azerbaijan, Tajikistan, convened a summit with participation of Armenia and Moldova in the Kazakh capital of Almaty on December 21, 1991. It was announced to the world that USSR collapsed with the decisions taken in Almaty Summit. Disintegration of the USSR was a historic turning point for the Turkish Republics in Central Asia, so Turkish Republics won their independence. The Republic of Kazakhstan with the presidency of Nursultan Nazarbayev declared independence on December 16, 1991. Turkish Republic recognized the independence of Turkish Republic immediately. Then Turkey began relationship with these countries in various areas, including cultural first. In this context, consulates opened and visits were held at high level. These Republics were widely mentioned in the Turkish media. In this article, Turkey-Kazakhstan relations in the process of establishment of the Republic of Kazakhstan (1991-1992) will be discussed in the light of the Turkish press (Milliyet, Cumhuriyet, Hürriyet).

PDF

___

Başlamış, Cenk, “Kazakistan da egemenlik yolunda”, Milliyet, 15 Ekim 1990.
Başlamış, Cenk, “Sovyetler dağılırken, herkesin gözü Ankara’da: ‘Türkler geliyor.’, SSCB’de darbe korkusu”, Milliyet, 6 Aralık 1991.
Başlamış, Cenk, “Orta Asya cumhuriyetleri de yeni birliğe katıldı. Hıristiyan-İslam işbirliği”, Milliyet, 14 Aralık 1991.
Başlamış, Cenk, “Nazarbayev, Yeltsin’in nükleer tekel olmasına karşı çıktı. Kazakistan atom silahlarını vermiyor”, Milliyet, 19 Aralık 1991. Başlamış, Cenk, “Alma Ata Deklarasyonu”, “Sovyetler Birliği bitti”, Milliyet, 22 Aralık 1991.
Başlamış, Cenk ,“Moskova’da “Türk” endişesi”, Milliyet, 24 Aralık 1991.
Cemal, Hasan, “Kafkaslar’dan Orta Asya’ya”, Cumhuriyet, 15 Aralık 1991. Cumhuriyet Gazetesi.
Çölaşan, Emin, “Türk Cumhuriyetleri”, Hürriyet, 1 Mayıs 1992.
Doğan, Zülfikar, “Türkî yüzyılı başlıyor”, Milliyet, 24 Aralık 1991.
Ergin, Sedat, “ABD, Türk Cumhuriyetleri’ne çifte standartla yaklaşıyor”, Hürriyet, 26 Aralık 1991.
Geray, Haluk, “Türk Zirvesinde Rus gölgesi”, Cumhuriyet, 1 Kasım 1992.
Hacıoğlu, Nerdun, “Gorbaçov, gün sayıyor”, Hürriyet, 14 Aralık 1991.
Hacıoğlu, Nerdun , “Yeltsin’e, Kazak engeli”, Hürriyet, 19 Aralık 1991.
Saray, Mehmet, Kazak Türkleri Tarihi (Kazakların Uyanışı), İstanbul 1993.
Sel, Ahmet, “Fırtınadan önceki sessizlik”, Cumhuriyet, 14 Aralık 1991.
Yetkin, Çetin-Uğur Özen, “Türkiye ve Dış Türkler”-1: “SSCB’deki Türk Sorunu”, Milliyet, 4 Eylül 1990, (4-15, 23, 24 Eylül 1990).
Yıldırım, Abdurrahman- Bülent Kızanlık, “Türk sermayesi İpek Yolu’nda-5-: Kazaklar zengin, ama yolsuz”, Cumhuriyet, 18 Mayıs 1992.
Yılmaz, Fatih; “Dağılan SSCB’de Türkî Cumhuriyetler, Orta Asya Uyanıyor” Cumhuriyet, 15- 21 Aralık 1991.
Yinanç, Barçın; “Moskova Büyükelçisi Volkan Vural: Tanıma gerçeğin kendisidir”, Milliyet, 20 Aralık 1991.