SOVYETLER BİRLİĞİ’NİN DAĞILMASI: KAZAKİSTAN CUMHURİYETİ’NİN BAĞIMSIZLIK SÜRECİNDE TÜRKİYE-KAZAKİSTAN MÜNASEBETLERİ

Mihail Gorbaçov Başkanlığındaki Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB), 1989 yılından itibaren hızlı bir dağılma sürecine girdi. Ağustos 1991’de Baltık Cumhuriyetleri ve Ukrayna parlamentosu bağımsızlık kararı aldılar. Ukrayna parlamentosunun bağımsızlık kararı, 1 Aralık 1991 tarihinde halkoyuna sunularak kabul edildi. Bunun ardından Brest şehrinde bir araya gelen Rusya, Ukrayna ve Beyaz Rusya devlet başkanları, “Sodrujestvo Nezavisimin Gosudarts” (Bağımsız Uluslar Topluluğu-BUT) kurulmasıyla ilgili bir protokol imzaladılar. Rusya, Ukrayna ve Beyaz Rusya’nın “Bağımsız Uluslar Topluluğu” çatısı altında birleşmeleri, uzun süredir can çekişen Sovyetler Birliği’nin sonunu hazırladı. 21 Aralık 1991 tarihinde Kazakistan’ın başkenti Alma Ata’da Rusya, Ukrayna, Beyaz Rusya, Kazakistan, Kırgızistan, Türkmenistan, Özbekistan, Azerbaycan, Tacikistan, Ermenistan ve Moldovya’nın katılımıyla bir zirve toplandı. Alma Ata Zirvesi’nde alınan karar üzerine, SSCB’nin tarihe karıştığı dünyaya ilan edildi. SSCB’nin dağılması, Orta Asya Türk Cumhuriyetleri için tarihi bir dönüm noktası oldu: Türk Cumhuriyetleri bağımsızlıklarını kazandılar. Nursultan Nazarbayev başkanlığındaki Kazakistan Cumhuriyeti de 16 Aralık 1991 tarihinde bağımsızlığını ilan etti. Türkiye Cumhuriyeti, bağımsız Türk Cumhuriyetlerini hemen tanıdı. Ardından bu ülkelerle başta kültürel olmak üzere çeşitli alanlarda münasebetlere başlandı. Bu çerçevede konsolosluklar açıldı, üst düzeyde ziyaretler gerçekleştirildi. Türkiye basınında Türk Cumhuriyetlerine geniş yer verildi. Makalede, öncelikle Kazakistan Cumhuriyeti’nin kuruluş sürecinde (1991-1992) Türkiye-Kazakistan münasebetleri, Türk basınından (Milliyet, Cumhuriyet, Hürriyet) yararlanılarak ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Alma Ata Zirvesi, Ankara (Türk) Zirvesi, Bağımsız Uluslar Topluluğu (BUT), Kazakistan Cumhuriyeti, Mihail Gorbaçov, Nursultan Nazarbayev, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB), Süleyman Demirel

PDF

___

Başlamış, Cenk, “Kazakistan da egemenlik yolunda”, Milliyet, 15 Ekim 1990.
_____________, “Sovyetler dağılırken, herkesin gözü Ankara’da: ‘Türkler geliyor.’, SSCB’de darbe korkusu”, Milliyet, 6 Aralık 1991.
_____________, “Orta Asya cumhuriyetleri de yeni birliğe katıldı. Hıristiyan-İslam işbirliği”, Milliyet, 14 Aralık 1991.
_____________, “Nazarbayev, Yeltsin’in nükleer tekel olmasına karşı çıktı. Kazakistan atom silahlarını vermiyor”, Milliyet, 19 Aralık 1991.
_____________, “Alma Ata Deklarasyonu”, “Sovyetler Birliği bitti”, Milliyet, 22 Aralık 1991.
_____________,“Moskova’da “Türk” endişesi”, Milliyet, 24 Aralık 1991.
Cemal, Hasan, “Kafkaslar’dan Orta Asya’ya”, Cumhuriyet, 15 Aralık 1991.
Cumhuriyet Gazetesi.
Çölaşan, Emin, “Türk Cumhuriyetleri”, Hürriyet, 1 Mayıs 1992.
Doğan, Zülfikar, “Türkî yüzyılı başlıyor”, Milliyet, 24 Aralık 1991.
Ergin, Sedat, “ABD, Türk Cumhuriyetleri’ne çifte standartla yaklaşıyor”, Hürriyet, 26 Aralık 1991.
Geray, Haluk, “Türk Zirvesinde Rus gölgesi”, Cumhuriyet, 1 Kasım 1992.
Hacıoğlu, Nerdun, “Gorbaçov, gün sayıyor”, Hürriyet, 14 Aralık 1991.
_____________, “Yeltsin’e, Kazak engeli”, Hürriyet, 19 Aralık 1991.
Saray, Mehmet, Kazak Türkleri Tarihi (Kazakların Uyanışı), İstanbul 1993.
Sel, Ahmet, “Fırtınadan önceki sessizlik”, Cumhuriyet, 14 Aralık 1991.
Yetkin, Çetin-Uğur Özen, “Türkiye ve Dış Türkler”-1: “SSCB’deki Türk Sorunu”, Milliyet, 4 Eylül 1990, (4-15, 23, 24 Eylül 1990).
Yıldırım, Abdurrahman- Bülent Kızanlık, “Türk sermayesi İpek Yolu’nda-5-: Kazaklar zengin, ama yolsuz”, Cumhuriyet, 18 Mayıs 1992.
Yılmaz, Fatih; “Dağılan SSCB’de Türkî Cumhuriyetler, Orta Asya Uyanıyor” Cumhuriyet, 15- 21 Aralık 1991.
Yinanç, Barçın; “Moskova Büyükelçisi Volkan Vural: Tanıma gerçeğin kendisidir”, Milliyet, 20 Aralık 1991.