2011

ORTAK VE FARKLI YÖNLERİ YLE ORTA ASYA'DA DEVLETLER ÜZERİNE ELEŞTİ REL DEĞERLENDİRME

ÖZ: Orta Asyaşdan Batııya doğru göç eden veya fütuhata girişen Türkler açısından X-XIII. yüzyıllar, yeni medeniyet daireleri ile tanışma, kaynaşma ya da etkileşim ve mücadele ile zamanla oralarda farklı bir çehrede hâkimiyet kurdukları bir dönemi temsil eder. Bu sırada Türk, İslam ve dünya tarihi açısından en önemli olay Şüphesiz Türklerin İslam'a girişi ve ilk İslam Türk devletlerinin teşekkülüdür. Bu çerçevede ilk İslam Türk devleti nerede ve ne zaman kurulmuştur? Valilikler veya Şehir devletleri ya da meşruiyeti tartışılır köle kökenli Türk siyasi teşekkülleri ilk Müslüman Türk devleti olarak kabul edilebilir mi? Bunlar hâlâ ilgili araştırmacıların tartıştığı ve uzlaşıya varamadığı konular olarak önümüzde durmaktadır. Diğer bir husus Türk tarihinin bu dönemde artık yoğunlukla Çinceye dayalı kaynakların tekelinden kurtulup, devreye Arap, Fars, Rus, Grek, Latin vs. kaynakların girmesi ile eskiye dair bilinenlerin dışında özellikle Türk devlet yapısının mahiyetinin ne olduğu, mesela devletin siyasi yapısında ikili veya üçlü bir teşekkül mü geçerli yoksa tamamen merkezî bir sistem mi söz konusu gibi meselelerin tartışılması ve mukayese edilebilmesi imkânı ortaya çıkmıştır. Ele alınan bu makalede bu ve benzeri konular, ortak ve farklı yönleri ile Orta Asya'daki devletler Doğuşda Uygur Kaganlığı ve Batı'da Hazar Hakanlığı'nın yıkılışı sonrası Türk Hakanlığı (Karahanlılar), İtil Bulgarları, Selçuklular, Gazneliler ve Türk yöneticilerin başında olduğu bazı valilikler çerçevesinde irdelenecektir.

COMMON AND DIFFERENT ASPECTS OF THE CENTRAL ASIA STATES ON THE CRITICAL ASSESSMENT

Who migrated from Central Asia to the West or in the Turks took action conquests X-XIII. centuries represent a period that is the new offices to meet the civilization, fusion or the interaction and struggle with the established dominance over time. Meanwhile, Turkish, Islamic and world history of the Turks to Islam undoubtedly the most important event in terms of input and the first Islamic Turkish states. In this context, the first Muslim Turkish state established where and when? Governor's offices, or city-states, or the legitimacy of the political formations of Turkish origin are discussed slavery can be considered as the first Muslim Turkish state? These issues are still unable to reconcile itself to the researchers discussed and stands in front of us. Another issue is no longer in this period of Turkish history, into Chinese based on the intensity of resources to get rid of the monopoly, commissioned Arab, Persian, Russian, Grecian, Latin, etc. into resources outside of what is known about the past, especially what is the nature of the Turkish state structure, for example, a formation of double or triple the state's political structure Is it valid or completely centralized system can be compared and the opportunity to discuss issues such as these have emerged. Discussed in this paper, these and similar matters, after the collapse of the Uighur Khanate in Central Asia and the Caspian Khanate in the West, within the framework of the Turkish Khanate (Qarakhanids), Itil Bulgars, Seljuk, Ghaznavi and some of the administrators of the Turkish will be discussed with common and diffirent aspects.

PDF

___

BARTHOLD, V. V., İslâm da İktidarın Serüveni Halif e ve Sultan, Yeditepe Yayınları, İ stanbul, 2006.
CAHİZ, Ebû Osmân, Hilaf et Ordusunun Menkıbeleri, (Çev. R. Ş eş en), Ankara, 1988.
DAKUKÎ, H. Ali. Volga Havzasında Müslüman Bulgar Devleti, (Çev. ve Ed. A. Bakır), Ortaçağ Tarih ve Medeniyetine Dair Çeviriler II, Ankara, 2008, s.425-463.
DAVİDOVİÇ E. A., Kladi Drevnih i Srednevekovih Monet Tadj ikistana, Moskova, 1979.
DEWEESE, Devin, Islamization and Native Religion in the Golden Horde: Baba Tükles and Conversion to Islam in Historical and Ep ic Tradition, Pennsylvania,1994.
DUNLOP, D. M., Hazar Yahudi Tarihi, İ stanbul, 2008.
FEDEROV, M., Notes on the Qarâkhânids and Their Coinage, Supplement to ONS Newsletter, 165, 2000: 1-52.
GENÇ, Reş at, Karahanlı Devlet Teş kilatı, İ stanbul, KB Yayınları, 1981.
GRENARD, M. F., Satuk Buğ ra Han Menkıbesi ve Tarihi, (Trc. O. Turan), Ülkü, sa. 74, 1939: 145-149, sa. 79, 1939: 45-52, sa. 80, 1939: 153-160, sa. 82, 1939: 343-350, sa. 83, 1939: 429-436.
HUNKAN, Ömer Soner, Türk Hakanlığ ı (Karahanlılar) Kuruluş -Geliş me-Çöküş (766-1212), IQ Yayınevi, İ stanbul, 2007.
HUNKAN, Ömer Soner, Hilafetin Tanınmasında Hakanın Statüsü: Değ iş im ve Etkiler, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 10, Sayı: 2, Aralık 2008, s.26-33.
HUNKAN, Ömer Soner, Türk Hakanlığ ı (Karahanlılar)nda Hanedan ve Bürokrat- Ulema Çatış ması: İlk Bürokrat-Ulema İhtilali, XV. Türk Tarih Kongresi, Ankara, 11-15 Eylül 2006. Selçuklular Devleti ve Beylikler Dönemi Tarihi, c. III. TTK, Ankara, 2010.
HUNKAN, Ömer Soner, Kaş garlı Mahmud Devrinde Bölgenin İdari ve Siyasi Yapısına Bir Bakış , Uluslararası II. Türkiyat Araş tırmaları Bilgi Ş öleni Bildirileri Kaş garlı Mahmud ve Dönemi, 28-30 Mayıs 2008. Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2009.
İBN FADLAN, Ahmed b. Fadlân, İbn Fadlan Seyahatnâmesi, (Trc. R. Ş eş en), İ stanbul, Bedir Yayınevi, 1975.
İBN FADLAN, Ahmed b. Fadlân, Rıhletü İbn Fadlan, (Nş r. A. Z. V. Togan), Ibn Fadlans Reisebericht, Leipzig, 1939.
İBNÜL-ESÎR, El-Kâmil f it-Târîh Tercümesi, (Ed. M. Tulum), I-XII, İ stanbul, Bahar Yayınları, (ofset), 1991.
KAFESOĞ LU, İbrahim, Türk Milli Kültürü, İ stanbul, Boğ aziçi Yayınları, 1991.
KARŞ Î, Cemal, Mülhakâtüs-Surâh, (Nş r. V. Barthold), Turkestan, I, Petersburg, 1898.
KÂŞ GARÎ, Mahmûd, Divânü Lügâtit-Türk, (Trc. B. Atalay), I-IV, Ankara, TDK Yayınları, 1992.
KİTAPÇI, Z., İ lk Müslüman Türk Hükümdar ve Hakanları, Konya, 1995.
KOÇNEV, B. D., Karahanidskie Monety: İstoçnikovedçeskoe i İstoriçeskoe İssledovanie, Moskova, 1993.
KÖYMEN, M. A., Büyük Selçuklu İmparatorluğ unun Kuruluş u I, DTCF, XV, sa.1-3, Ankara, 1957: 97-194.
KAMALOV, İlyas., İdil Bulgarları, İ lk Müslüman Türk Devletleri, Eskiş ehir, 2011, s.31-40.
KURAT, A. Nimet., IV-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri, Ankara, 1992.
KURAT, A. Nimet, Bulgar, II, İA, Eskiş ehir, 1997, 781-796.
MOLLA HÂCI, Buğ ra Hanlar Tezkiresi, (Nş r. Abdurrahim Sabit), Kaş gar, Kaş gar Uygur Neş riyatı,1988.
NEŞ RÎ, Mehmed, Kitâb-ı Cihan-Nümâ Neş rî Tarihi, (Yay. F. R. Unat ve M. A. Köymen), I-II, Ankara, TTK Yayınları, 1995.
NESEFÎ, Ebû Hafz Necmüd-Dîn Ömer, el-Kand fî Zikri Ulemâi Semerkand, (Nş r. M. Fâryâbî), es-Suudiyye, Mektebetül-Kevser, 1991.
ÖZAYDIN, Abdulkerim, Karahanlılar, DİA, XXIV, İ stanbul, 2001: 404-412.
ÖZAYDIN, Abdulkerim, Türklerin İ slamiyeti Kabulü, İ lk Müslüman Türk Devletleri, Eskiş ehir, 2011, s.2-27.
PAUL, Jürgen, Karahanlılar, (Ed. H. C. Güzel), Türkler, IV, 2002: 460-468.
PRİTSAK, Omeljan, Karahanlılar İA, VI, 1997: 251-273.
PRİTSAK, Omeljan. Von den Karluk zu den Karachaniden, ZDMG, 1951: 270-300. D
Ş EŞ EN, Ramazan, İslâm Coğ rafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, Ankara, TKAE Yayınları, 1998.
TAŞ AĞ IL, Ahmet, İdil Bulgar Hanlığ ı, Diyanet İslam Ansiklopedisi, XXI, İ stanbul 2000, s.472-474.
TOGAN, A. Z. V., Karahanlılar (840-1212) 1966-1967 Ders Notları, İ SAM Ktp.
TURAN, Osman, Satuk Buğ ra Han Menkıbesi ve Tarih, Selçuklular ve İslamiyet, İ stanbul, Boğ aziçi Yayınları, 1993.
YAKÛT, el-Hamevî, Mucemül-Buldân, (Nş r. F. A. el-Cundî), I-V, ayrıca fihrist I- II, Beyrut, Dârül-Kütübil-İlmiyye.
YILDIZ, H. D., İslâmiyet ve Türkler, İ stanbul, İÜ Yayınları, 1976.
YÜCEL, Mualla Uydu, İ lk Rus Yıllıklarına Göre Türkler, Ankara, 2007.