İSLAM ÖNCESİ TÜRK KÜLTÜRÜNDE ATEŞ VE ATEŞE HÜKMEDENLER (MADDİ KÜLTÜR İZLERİ IŞIĞINDA)

Ateşin bulunması ve kontrol edilmesi insanlığın gelişimini dinsel, düşünsel, sosyo-ekonomik olarak etkileyen, toplumsal yaşayışına yön veren önemli bir unsurdur. Öyle ki bazı inanç sistemlerinde tanrıların hediyesi ya da gazap aracı olarak kabul edilen ateş, başlı başına da bir tapım ve din oluşturacak güce sahip olmuştur. Eski Türklerin de ateşe büyük önem verdikleri, bazı inanışlarını ateş ve onunla ilgili unsurlar etrafında geliştirdikleri anlaşılmaktadır. Ateş ile tanrı, güneş, ocak, alev, ışık, duman, iyi-kötü ruhlar, hastalık, şifa, ödül, ceza gibi fiziki ve metafizik kavramlarla kurulan bağlantı sayesinde ateş kültü bazen esas bazen ise yardımcı bir unsur olarak Türk inanç dünyası içinde önemli bir yer işgal etmiştir. Ateşin sahip olduğu öneme bağlı olarak yakılış yeri, zamanı, şekli ve nedeni etrafında çeşitli ritüeller gelişmiş, kutsal ateşi yakmak ve kontrol etmek ancak seçilmiş kişilerin yetkisine verilmiş, bu kişiler ateş marifetiyle tanrı ve ruhlardan haber aldıkları gibi saçı, adak, kurban ve ölülerin ruhlarını tanrılara ulaştırmayı başarmışlardır. Bu çalışmada İslamiyet öncesi Türk kültüründe ateş kavramı etrafında gelişen inanış ve ritüeller ile kutsal ateşi kontrol etme kudret ve yetkisine sahip kişi ve yaratıkların incelenmesi amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Ateş, Ateşin Efendileri, Şaman, Demirci, Mitolojik Yaratıklar

PDF

___

Bachelard, Gaston, Ateşin Psikanalizi, Çev. Aytaç Yiğit, Bağlam Yayıncılık, Ankara, 1995.
Beydili, Celal, Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Çev. Eren Ercan, Yurt Kitap, Ankara, 2003.
Çoruhlu, Yaşar, Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi, Seyran Kitap, İstanbul, 1995.
, Türk Mitolojisinin Anahatları, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2002.
Eliade, Mircea, Demirciler ve Simyacılar, Çev. Mehmet Emin Özcan, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2011.
Esin, Emel, İslamiyetten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslama Giriş (Türk Kültürü El-Kitabı, II, Cild I/b’den Ayrı Basım), Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul, 1978.
, Türk Kozmolojisine Giriş, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2001.
, Orta Asya’dan Osmanlıya Türk Sanatında İkonografik Motifler, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2004.
, Türklerde Maddi Kültürün Oluşumu, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2006.
Gumilöv, Lev Nikolayeviçen, Eski Türkler, Çev., Ahsen Batur, Birleşik Yayıncılık, İstanbul, 1999.
İnan, Abdülkadir, Eski Türk Dini Tarihi, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1976.
, Şamanizm, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1986.
L. Ligeti, Bilinmeyen İç Asya, Çev. Sadrettin Karatay, TTK., Ankara, 1986.
Mangaltepe, İsmail, Bizans Kaynaklarında Türkler (Menandros Protektor ve Theophylaktos Simokattes), Doğu Kütüphanesi, İstanbul, 2009.
Murat Uraz, Türk Mitolojisi, Düşünen Adam Yayınları, İstanbul, 1994.
Ögel, Bahaeddin, Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamalarıyla Destanlar), C. 1, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1993.
, Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamalarıyla Destanlar), C. 2, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1995.
Roux, Jean-Paul, Eskiçağ ve Ortaçağda Altay Türklerinde Ölüm, Çev. Aykut Kazancıgil, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 1999.
, Türklerin ve Moğolların Eski Dini, Çev. Aykut Kazancıgil, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2002.
, Orta Asya Tarih ve Uygarlık, Çev. Lale Arslan, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2006.
Şeşen, Ramazan, İslam Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, TTK., Ankara, 2001.
, İbn Fadlan Seyahatnamesi ve Ekleri, Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2010.
Uhri, Ahmet, Ateşin Kültür Tarihi, Dost Kitabevi Yayınları, Ankara, 2003.