BATI TÜRK HAKANLIĞI (BATI KARAHANLILAR)'NIN KURUCUSU MESELESİ

Türk Hakanlığı (Karahanlılar) 1041 yılında ikiye ayrıldı. Doğu Türk Hakanlığı Arslan Han Süleyman b. Yûsuf tarafından kuruldu. İdari merkezleri Balasagun, Kaşgar ve Taraz idi. Batı Türk Hakanlığını ise kimin kurduğu tartışmalıdır. Bazı tarihçiler İlig Nasr b. Alinin oğlu Aynud-Devle Muhammedin kurduğunu iddia etmektedir. Ancak, nümizmatlar başka görüştedirler. Batı Türk Hakanlığını İlig Nasr b. Alinin diğer oğlu Böri Tegin İbrâhîmin kurduğu kanısındadırlar. Buna göre, hakanlığın kurucusu ve ilk hakanı Muhammed b. Nasr değil, Böri Tegin İbrâhîm olmaktadır. Devletin başkenti Özkend değil, Semerkandtır. 19. yüzyılın son çeyreğinden itibaren başlayan Türk Hakanlığı nümizmatiğine dair çalışmalar, 20. yüzyılın son çeyreğine doğru, yani yaklaşık bir asırlık süreçten sonra, önemli bir mesafe kat etmiştir. Özellikle 20. yüzyılın son çeyreğinde elde edilen nümizmatik veriler önemli yekûn tutmaktadır. Bu çerçevede bu nümizmatik verilerin tasnifi ve metodolojik değerlendirmeleri, yeni sonuçlara ulaşılmasına vesile olmuştur. Ele alınan bu çalışmada da tarihçi ve nümizmatların görüşleri irdelenerek, bilhassa Târîhi Beyhakide yer alan bilgilerle karşılaştırılacak ve bazı sonuçlara ulaşılmaya çalışılacaktır.

FOUNDER ISSUE OF WESTERN TURKISH KHANATE (WESTERN QARAKHANİDS)

In 1041, Turkish Khanate ( Qarakhanids ) was divided. Eastern Turkish Khanate was founded by Süleyman Arslan Khan. The state had in three administrative cities: Balasagun , Kashgar and Taraz. However, the founder of Western Turkish Khanate is contradictive. Some historians claim that the founder was Aynu d Devle Muhammad, the son of Nasr b. Ali. However, numismatists have different thoughts. They are of the opinion that Western Turkish Khanate was founded by Böri Tegin Ibrahim, another son of Nasr b. Ali. Accordingly, the founder and the first khan of Western Turkish Khanate, is not Muhammad, but Ibrahim. The capital of the state is not Özkend, but. The studies on numismatics of Turkish Khanate beginning from the last quarter of 19th century have covered a lot of ground by the end of the last quarter of 20th century, in other words after a period of a century. The numismatic data obtained in especially the last quarter of 20th century has an important amount. The classification and methodological evaluation of this numismatic data within this frame enabled obtaining new results. This study examines the views of historians and numismatists through comparing them, in particular, with the information in the History of Bayhaqi and attempts to reach some conclusions.

PDF

___

Album, Stephen, A Checklist of Islamic Coins, Santa Roca, 1998, s. 74-79.
Barthold, V. V., Moğol İstilasına Kadar Türkistan, (H. D. Yıldız), Ankara, TTK Yayınları, 1990.
Barthold, V. V., Beyhakî, İA, C.II, 1997, s. 582-584.
Beyhakî, Ebul-Fazl Muhammed, Târîhül-Beyhakî (Arp. Trc. Y. Haşşâb ve S. Neşet), Beyrut, Dârül-Nehdatil-Arabiyye, 1982.
Bosworth, C. E., İslam Devletleri Tarihi, (Trc. E. Merçil ve M. İpşirli), İstanbul, Oğuz Yayınları, 1980.
Bosworth, C. E., Addition to New Islamic Dynasties, (ed. Yasir Suleiman), Living Islamic History (Studies in Honour Proffessor Carole Hillenbrand), Edinburg University Press, Edinburg, 2010.
Davidoviç, E. A., The Karakhanids, (Ed. M. S. Asimov ve C. E. Bosworth), History Of Civilizations of Central Asia, IV, Unesco, Paris, 1998, s. 119-143.
Federov M. ve L. Ilısch, Qarakhanid Gold Coins of the 11th Century AD, YN, VIII, Yarmouk, 1417/1996, s. 25-36.
Genç, Reşat, Karahanlı Devlet Teşkilatı, İstanbul, KB Yayınları, 1981.
Gerdîzî, Ebû Saîd Abdül-Hay. Târîh-i Gerdîzî, (Nşr. Abdül-Hay Habîbî), Tahran, Dünyâ-yı Kitâb, 1363 h.ş.. Hunkan, Ömer Soner, Tamgaç Han, DİA, XXXIX, İstanbul, 2010, s. 556-557.
İbnül-Esîr, El-Kâmil fit-Târîh Tercümesi, (Ed. M. Tulum), I-XII, İstanbul, Bahar Yayınları, (ofset), 1991.
Koçnev, B. D., Karahanidskie Monety: İstoçnikovedçeskoe i İstoriçeskoe İssledovanie, Moskova, 1993.
Koçnev, B. D., Zametki po Srednevekovoy Numizmatike Sredney Azii Çast 2 (Karahanidi), İMKU, sa.15, 1979 (Almaata1983), s. 120-138.
Koçnev, B. D., Svod Nadpisey na Karahanidskih Monetah: Antroponimy i Titulatura (Çast 2) vostoçnoe İstoriçeskoe İstoriçnikovedenne i Spetsialnie Distsipliny Vıpusk 5, Moskova, 1997, s. 245-314.
Merçil, Erdoğan, MüslümanTürk Devletleri Tarihi, TTK Yayınlar, Ankara, 1991.
Nerşahî, Ebû Bekr Muhammed, Târîh-i Buhârâ, Tercüme-i Ebû Nasr el-Kubâvî ve Telhîs-i Muhammed b. Zufer, (Nşr. M. Radavî), Tahran, İntişârât-ı Tûs, 1363 h.ş..
Nesefî, Ebû Hafz Necmüd-Dîn Ömer, el-Kand fî Zikri Ulemâi Semerkand, (Nşr. M. Fâryâbî), es-Suudiyye, Mektebetül-Kevser, 1991.
Özaydın, Abdulkerim, Karahanlılar, DİA, XXIV, İstanbul, 2001, s. 408.
Pritsak, Omeljan., Karachanidische Streitfragen 1-4, Oriens, 3, 1950, s. 209-228.
Pritsak, Omeljan., Die Karachaniden, Der İslam, XXX, Berlin, 1952, s. 17-68. --
Pritsak, Omeljan., Karahanlılar İA, VI, 1997, s. 251-273.
Togan, A. Z. V., Karahanlılar (840-1212) 1966-1967 Ders Notları, İSAM Ktp.
We Liang-Tao, Kârâhânîler Târihiden Bâyân, (Uyg. Trc. A. Nurdun), Kaşgar, Kaşgar Uygur Neşriyatı, 1986.
Yazıcı, Tahsin, Beyhakî, DİA, C.VI, İstanbul, 1992, s. 63-64.