ARNAVUTLUK TAHTI İÇİN MÜCADELE: ARNAVUTLUK PRENSİ KİM OLACAK?

Osmanlı toprağı olan Arnavutluk’ta Arnavut milliyetçisi İsmail Kemal tarafından 28 Kasım 1912 tarihinde bağımsızlık ilan edildi. Arnavutluk küçük bir devlet olduğu için büyük güçlerle yakın ilişkiler kurdu ve bu zayıflığının getirdiği olumsuzluğun üstesinden gelmeye çalıştı. I.Balkan Harbi’nden sonra Arnavutluk; Yunan, Sırp ve Karadağ ordularının işgaline uğradı. Büyük güçler, küçük bir Arnavutluk Devleti inşa etmeye karar verdiler. Ancak Arnavutluğun başına kimin prens olarak atanacağı tartışma konusu oldu. Avusturya, İtalya ve Osmanlı hükûmetleri kendi adaylarını istiyorlardı. Osmanlı hükûmeti Arnavutluğun başına Müslüman bir adayın geçmesini istediğini ilan etti. Ancak Londra Büyükelçiler Konferansı’nda prensin İngiltere, Fransa, İtalya, Almanya, Rusya ve Avusturya tarafından belirleneceği kararlaştırıldı ve prens adaylarını tartışmaya başladılar. Orta Arnavutluk bölgesine hâkim olan Esat Paşa, Arnavut prensi olmak istiyordu, ancak bu kararından vazgeçirildi. Bu arada çok sayıda prens adayı ortaya çıkmış ve yaklaşık 40 kişinin adı kamuoyunda tartışılmaktaydı. Büyük güçler 1913 Ekim’inde Arnavutların isteklerini dikkate almadan Alman kökenli Prens Vid’i Arnavutluk’un başına getirdiler. Vid, 7 Mart 1914 tarihinde Avusturya’ya ait bir gemiyle Draç şehrine geldiği zaman karmaşık bir politik ortamla karşılaştı. Bu çalışmada Arnavutluk tahtı için yapılan mücadele incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Arnavutluk Tahtı, Prens Vid, İsmail Kemal, Ahmet İzzet Paşa, Esat Toptani Paşa

PDF

___

ATASE. BHK. K:227 A:1-A(69) D:226 F:5-11.
ATASE. BHK. K:655 A:4-7342 D:10 F:1-23.
BOA. B.E.O. İ.HB. D:309255.
BOA. B.E.O. İ.HB. D:353768.
BOA. DH.EUM.1.ŞB. D:14 G:4. 13.Za.1332.
BOA. DH.EUM.1.ŞB. D:14 G:6. 18.Z.1332.
BOA. DH.EUM.3.ŞB. D:2 G:12.
BOA. DH.EUM.EMN. D:117 G:50. 17.N.1332.
BOA. HR.SYS. D:145 G:16. 02.1911.
BOA. HR.SYS. D:153 G:46. 1912.
BOA. HR.SYS. D:153 G:48. 12.04.1914.
BOA. HR.SYS. D:171 G:70. 30.04.1914.
BOA. HR.SYS. D:2106 G:6.
BOA. HR.SYS. D:2106 G:7.
BOA. HR.SYS. D:2316 G:21.
BOA. HR.SYS. D:2395 G:2. 22 Eylül 1916.
BOA. HR.SYS. D:2395 G:2. 26.12.1915.
BOA. HR.SYS. D:2439 G:31. 23 Ağustos 1917.
BOA. HR.SYS. D:2449 G:47. 2 Cemâziye’l-ahir 1336.
BOA. HR.SYS. D:2452 G:35.
BOA. HR.SYS. D:2452 G:73.
BOA. HR.SYS. D:254 G:2. 21 Şaban 1336.
BOA. HR.TO. D:546 G:23. 22.8.1914.
BOA. MV. D:172 G:17. 12.M.1331.
BOA. TFR.1.SFR. D:2 G:196. 27.B.1325.
BOA. Y.A.HUS. D:483 G:18. 04.Za.1322.
BOA. Y.EE. D:87 G:57. 15.M.1319.
BOA. Y.PRK.ASK. D:33 G:39. 06.L.1303.
BOA. Y.PRK.BŞK. D:64 G:88. 26.M.1319.
BOA. Y.PRK.EŞA. D:42 G:67. 9.M.1321.
BOA. Y.PRK.MK. D:7 G:72. 15.M.1315.
Arnavutluk Ahvâlinin Sehpây-ı Siyâsiyesi: İsmail Kemal Bey”, Şehbal, 1 Şubat 1329, S.90.
“Arnavutluğa Dair”, F.Vakkas, Tercüman-ı Hakikat, No:11371, 5 Aralık 1912.
“Arnavutluğa Dair”, Tercüman-ı Hakikat, No:11372, 6 Aralık 1912.
“Arnavutluk Hakkında”, İkdam, 3 Ocak 1913.
“Arnavutluk Hakkında”, Sabah, 1 Temmuz 1913.
“Arnavutluk Rüesası ile Mülakat”, İkdam, 19 Kasım 1912.
İkdam, No:6061, 7 Kânun-u Sâni 1914.
“İttihat ve Terakki’nin Kürt Politikaları”, Ayşe Hür, Radikal, 28.07.2013.
Tasvîr-i Efkâr, No:964, 30 Kânun-ı evvel 1329.
“Tekzip Olunan Avrupa Şayi’aları”, İkdam, No:6062, 8 Kânun-ı sâni 1329.
Tercüman-ı Hakikat, No:11372, 6 Aralık 1912, (26 Zilhicce 1330).
Tercüman-ı Hakikat, No:11385, 19 Aralık 1912, (9 Muharrem 1330).
Tercüman-ı Hakikat, No:11390, 24 Aralık 1912, (14 Muharrem 1331).
Tercüman-ı Hakikat, No:11464, 9 Mart 1913, (30 Rebi’ül-evvel 1331)2.
“William of Wied Albania Principality”, Punch Cartoon, February 25, 1914.
Ahmet İzzet Paşa, Feryadım, C.I, Haz:Yüksel Kanar-Süheyl İzzet Furgaç, Nehir yayınları, İstanbul, 2013.
AKSUN, Ziya Nur, Osmanlı Tarihi, C:6, Ötüken neşriyat, İstanbul, 2010.
ALPAN, Necip P., Arnavutluğun Bağımsızlığı ve Avlonyalı İsmail Kemal, Ulucan Matbaası, Ankara, 1982.
ALPION, Gezim, “Baron Franz Nopcsa and His Ambition for the Albanian Throne”, Besa Journal, C.6 S.3, Summer 2002.
AVLONYALI Ekrem Bey, Osmanlı Arnavutluk’undan Anılar 1885-1912, İletişim Yayını, İstanbul, 2006.
AVLONYALI Süreyya Bey, Osmanlı Sonrası Arnavutluk 1912-1920, Haz:Abdülhamit Kırmızı, Klasik yayını, İstanbul, 2009.
AYIŞIĞI, Metin, “Mareşal Ahmet İzzet Paşa’nın Arnavutluk Tahtına Adaylığı Meselesi”, 5.Uluslararası Güney-Doğu Avrupa Türkoloji Sempozyumu, 13-16 Nisan, Prizren-Kosova, 2011.
---------------, Mareşal Ahmet İzzet Paşa Askeri ve Siyasi Hayatı, TTK., Ankara, 2013.
BAYUR, Yusuf H., Türk İnkılâbı Tarihi, C.II, K.II, TTK., Ankara, 1991.
ÇELİK, Bilgin, “Osmanlı Devleti’nde İslâmcılık Siyasetinin İlk İflas Noktası Olarak Arnavut Ulusçuluğu ve Arnavutluk Sorunu”, 9.Askeri Tarih Semineri Bildirileri, C.I, 22-24 Ekim 2003, Ankara, 2005.
---------------, İttihatçılar ve Arnavutlar II. Meşrutiyet Döneminde Arnavut Ulusçuluğu ve Arnavutluk Sorunu, Büke yayını, İstanbul, 2004.
DESTANI, Bejtullah, (Ed.), Albania and The Albanians: Selected Articles and Letters 1903-1944, IB Tauris Publishing, New York, 2005.
DURHAM, M.Edith, Twenty Years of Balkan Tangle, George Allen&Unwin Ltd., London, 1920.
ELSIE, Robert, Historical Dictionary of Albania, The Scarecrow Press, USA, 2004.
EMİROĞLU, Kudret, Arnavutluk’tan Sakarya’ya Komitacılık Yüzbaşı Cemal’in Anıları, Kebikeç yayını, Ankara, 1996.
ERICKSON, Edward J., Büyük Hezimet Balkan Harpleri'nde Osmanlı Ordusu, Çev:Gül Çağalı Güven, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2013.
FRASHERI Kristo, The History of Albania A Brief Survey, Tirana, 1964.
GAWRYCH, George, The Crescent And The Eagle Ottoman Rule Islam And The Albanians 1874-1913, I.B.Tauris Press, New York, 2006.
HAMDİ, Ahmed, Osmanlı Ordusunun Esbâb-ı Mağlubiyeti ve Arnavutlar, Kahire, 1329.
HAYTA, Necdet, Balkan Savaşlarının Diplomatik Boyutu Londra Büyükelçiler Konferansı, AAM. yayını, Ankara, 2008.
---------------, Ege Adaları Sorunu 1911’den Günümüze, Gazi kitapevi, Ankara, 2006.
HEATON-ARMSTRONG, Duncan, The Six Month Kingdom: Albania 1914, Edited by Gervase Belfield&Bejtullah Destani, I.B.Tauris, London, 2005.
HEINZELMANN, Tobias, Osmanlı Karikatüründe Balkan Sorunu 1908-1914, Çev:Türkis Noyan, Kitap yayınevi, İstanbul, 2004.
HERBERT, Aubrey, Ben Kendim Osmanlı Ülkesine Son Seyahatler, ter:Yılmaz Tezkan, 21.Yüzyıl yayınları, Ankara, 1999.
ISRAEL, Fred L., Major Peaces Treaties of Modern History 1648-1967, II, Chelsea House Publishers New York, 1967.
İNAL, İbnülemin M.Kemal, Osmanlı Devrinde Son Sadrıazamlar, C.IV, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1982.
İRTEM, Süleyman Kani, Meşrutiyetten Mütarekeye 1909-1918, Haz: Osman Selim Kocahanoğlu, Temel yayınları, İstanbul, 2004.
İsmail Kemal Bey Hatıratı, Ed:S.Story, Ed:S.Story, çev:A.İslamoğulları-R.Hoxha, TVY. yayını, İstanbul, 2009.
JACQUES, Edwin E., The Albanians, An Ethnic History from Prehistoric Times to the Present, McFarland & Co., North Carolina, 1995.
JELAVICH, Barbara, Balkan Tarihi 20. Yüzyıl, C. II, çev. Z.Savan-H.Uğur, Küre yayını, İstanbul, 2006.
JOWETT, Philip S., Balkan Harplerinde Ordular 1912-1913, İllüstrasyonlar: Stephen Walsh, Çev:Emir Yener, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2012.
KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, C.IX, TTK. Yayını, Ankara, 1999.
KNIGHT, Edward F., 1908 İhtilalinin Hikâyesi Jön Türkler ve II.Abdülhamid, Kariyer Yayıncılık, İstanbul, 2010.
KOCATÜRK, Önder, Osmanlı-İngiliz İlişkilerinin Dönüm Noktası 1911-1914, C.1-2, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 2011.
KOLOĞLU, Orhan, Üç İttihatçı: Arap, Kürt, Arnavut Milliyetçilikleri ve İttihat-Terakki, Kırmızı Kedi Yayınevi, İstanbul, 2011.
KUNERALP, Sinan, Son Dönem Osmanlı Erkân ve Ricali 1839-1922 Prosopografik Rehber, İSİS yayını, İstanbul, 1999.
LÖHR, Hanns Christian, Die Gründung Albaniens: Wilhelm zu Wied und die Balkan-Diplomatie der Grossmächte 1912-1914, Peter Lang, Frankfurt am Main, 2010.
MAZOWER, Mark, Bizans’ın Çöküşünden Günümüze Balkanlar, çev:Ayşe Ozil, Alfa Basım Yayım, İstanbul, 2014.
MCCARTHY, Justin, Osmanlı’ya Veda İmparatorluk Çökerken Osmanlı Halkları, Çev:Mehmet Tuncel, Etkileşim Yayınları, İstanbul, 2008.
NİZAMOĞLU, Yüksel, Vehip Paşa Kahramanlıktan Sürgüne, Yitik Hazine Yayınları, İzmir, 2013.
ÖZDEMİR, Bülent, İngiliz İstihbarat Raporlarında Fişlenen Türkiye, İstanbul, Yeditepe yayınevi, 2008.
ÖZTUNA, Yılmaz, Avrupa Türkiyesi’ni Kaybımız Rumeli’nin Elden Çıkışı, Babıali Kültür Yayıncılığı, İstanbul, 2006.
---------------, Devletler ve Hanedanlar Avrupa Devletleri, C:IV, KB. Yayını, Ankara, 2005.
PEARSON, Owen, Albania and King Zog: Independence Republic and Monarchy 1908-1939, IB Tauris Publishing, New York, 2004.
POINCARE, Raymond, Ateş Çamberindeki Balkanlar, Çev:Rıza Katı, Pınar Yayınları, İstanbul, 2013.
POLO, Stefanaq, Puto, Arben, The History Of Albania From Its Origins To The Present Day, Routledge & Kegan Paul, Boston, 1981.
PRIFTI, Peter R., Unfinished Portrait of a Country, Columbia University Press, New York, 2005.
Resimli Haritalı Mufassal Osmanlı Tarihi, C:VI, Güven yayınevi, İstanbul, 1963.
ROHDE, Hans, Asya İçin Mücadele I.Kitap: Şark Meselesi, çev:Binbaşı Nihat, Askeri matbaa, İstanbul, 1932.
SAİD Paşa-Tahsin Paşa, İkinci Meşrutiyetin İlanı 1908, Haz: Nurer Uğurlu, Örgün Yayınevi, İstanbul, 2008.
SINNO, Abdurrauf, Osmanlı’nın Sancılı Yıllarında Araplar Kürtler Arnavutlar, Çev: D. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul, 2011.
SÖNMEZ, Banu İşlet, İttihat ve Terakki Dönemi Arnavut Muhalefeti ve Arnavut Ulusal Hareketi, YKY., İstanbul, 2007.
SUSSHEIM, Karl, “Arnavutluk”, İA., C.I, MEB. yayını, Eskişehir, 1997.
SWIRE, Joseph, Albania: The Rise of a Kingdom, Arno Press, London, 1971.
ŞAKİR, Ziya, Yakın Tarihin Üç Büyük Adamı Talat-Enver-Cemal Paşalar, Akıl Fikir Yayınları, İstanbul, 2011.
ŞEMSİ, Müfid, Şemsi Paşa, Arnavutluk İttihad ve Terakki, Haz:Ahmed Nezih Galitekin, Nehir yayını, İstanbul, 1995.
ŞIVGIN, Hale, “Arnavutlarda Milli Bilincin Gelişme Sürecinde Yaşanan Siyasi Olaylar”, Türk Dünyası Araştırmaları, S.147, Kasım-Aralık 2003, s.131-152.
TANSU, Samih Nazif, Madalyonun Tersi, Sadrazam Avlonyalı Ferid Paşa’nın Oğlu Celaleddin Paşa, Gür kitapevi, İstanbul, 1970.
TEKELİ, İlhan-İLKİN, Selim, Cumhuriyetin Harcı Köktenci Modernitenin Doğuşu, C.I, Bilgi Üniversitesi yayını, İstanbul, 2003.
TURFAN, M.Naim, Jön Türklerin Yükselişi Siyaset, Askerler ve Osmanlı’nın Çöküşü, çev: Mehmet Moralı, Alfa Basım Yayım, İstanbul, 2013.
ÜLMAN, A.Haluk, I.Dünya Savaşına Giden Yol ve Savaş, İmge Kitapevi, Ankara, 2002.
WOLFF, Robert Lee, The Balkans in Our Time, Harvard U. Press, Cambridge, 1956.
Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, C:1, YKY, İstanbul, 2013.